7 dấu hiệu cảnh báo máy tính của bạn đã bị tin tặc tấn công

Phần mềm diệt virus là tuyến phòng thủ đầu tiên chống lại nhiều mối đe dọa trên mạng, nhưng không có giải pháp nào là tuyệt đối an toàn. Ngay cả khi bạn đang sử dụng một bộ bảo mật có uy tín với lịch sử hoạt động xuất sắc, máy tính của bạn vẫn có thể bị tin tặc xâm nhập.

Khi nói rằng máy tính bị “hack”, đó không chỉ là cách nói phóng đại mà là một mối đe dọa thực sự. Tội phạm mạng có thể đã đột nhập vào hệ thống của bạn và chiếm quyền kiểm soát theo nhiều cách.

Đó có thể là một tổ chức tội phạm triển khai phần mềm độc hại trên hàng triệu thiết bị nhằm đánh cắp dữ liệu, hoặc một tin tặc cá nhân âm thầm theo dõi bạn qua phần mềm điều khiển từ xa (RAT), thậm chí qua webcam.

Nếu nghi ngờ có điều gì đó bất thường, hãy bắt đầu bằng cách quét hệ thống bằng phần mềm diệt vi-rút, ưu tiên những phần mềm được đánh giá cao trong các thử nghiệm độc lập.

Ngay cả khi quá trình quét không tìm thấy gì, nhưng bạn vẫn cảm thấy có gì đó nghi ngờ, đừng ngần ngại tìm kiếm ý kiến chuyên gia bảo mật hoặc sử dụng thêm công cụ kiểm tra khác.

Và quan trọng hơn cả, hãy để ý đến những dấu hiệu thực tế dưới đây, chúng có thể là dấu hiệu cho một cuộc tấn công âm thầm từ phần mềm gián điệp, mã độc tống tiền hay các kiểu tấn công nguy hiểm khác.

1. Cảnh báo từ phần mềm diệt vi-rút

Các thông báo từ phần mềm diệt vi-rút, dù là Windows Defender mặc định hay một giải pháp bảo mật bên thứ ba có thể là lời cảnh báo đầu tiên rằng hệ thống của bạn đang bị xâm phạm.

Nếu bạn liên tục nhận được cảnh báo về vi-rút hoặc phần mềm độc hại, đừng vội an tâm chỉ vì phần mềm báo đã xử lý xong. Những cảnh báo lặp đi lặp lại là dấu hiệu rõ ràng rằng có điều gì đó bất thường đang diễn ra trong hệ thống.

Trong nhiều trường hợp, phần mềm bảo mật chỉ có thể loại bỏ phần nổi của “tảng băng chìm”. Tin tặc có thể đã thiết lập quyền kiểm soát sâu bên trong hệ thống, sử dụng các kỹ thuật để ẩn mình khỏi các công cụ bảo vệ thông thường.

Một dấu hiệu đáng lo khác là khi phần mềm diệt vi-rút của bạn đột nhiên bị vô hiệu hóa mà không rõ lý do. Đây có thể là hành động có chủ đích từ kẻ tấn công nhằm loại bỏ lớp phòng thủ cuối cùng.

Nếu gặp những hiện tượng này, bạn không nên xem nhẹ. Hãy hành động ngay lập tức để bảo vệ dữ liệu và sự riêng tư của mình.

2. Đèn webcam bật sáng bí ẩn

Nếu đèn báo webcam trên máy tính của bạn bất ngờ sáng lên mà bạn không hề mở ứng dụng gọi video hay sử dụng camera, đó có thể là dấu hiệu nghiêm trọng cho thấy hệ thống đang bị xâm phạm. Trong nhiều trường hợp, tin tặc có thể đã cài đặt phần mềm gián điệp, chẳng hạn như Trojan truy cập từ xa (RAT) để bí mật theo dõi bạn thông qua webcam.

Trên một số dòng máy tính, đèn báo webcam sẽ tự động sáng khi camera hoạt động, nhưng không phải lúc nào người dùng cũng biết nguyên nhân. Một số thiết bị không có đèn, nhưng bạn vẫn có thể kiểm tra trạng thái sử dụng webcam thông qua biểu tượng trong khay hệ thống hoặc trong phần “Quyền riêng tư” của ứng dụng Cài đặt. Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là phần mềm độc hại tinh vi hoàn toàn có thể ẩn hoạt động khỏi các công cụ giám sát thông thường.

Cũng có thể bạn chỉ đơn giản quên tắt một ứng dụng hội họp chạy nền như Zoom hay Teams. Nhưng dù lý do là gì, nếu webcam của bạn hoạt động mà không rõ nguyên nhân, đừng chủ quan. Đó có thể là lời cảnh báo cho một cuộc theo dõi không mong muốn đang diễn ra.

3. Máy tính chậm bất thường

Nếu máy tính của bạn đột nhiên chạy chậm hơn bình thường, ứng dụng mở lâu, trình duyệt tải trang chậm, hay toàn bộ hệ thống phản hồi ì ạch thì rất có thể có điều gì đó đang âm thầm diễn ra phía sau. Một trong những nguyên nhân nghiêm trọng nhất là máy đã bị cài phần mềm độc hại hoặc bị tin tặc chiếm quyền điều khiển.

Một số loại mã độc, đặc biệt là phần mềm đào tiền điện tử (cryptojacking), có thể ngốn toàn bộ tài nguyên CPU và GPU của hệ thống để khai thác tài sản số cho kẻ tấn công. Hệ quả là hiệu suất của máy bị sụt giảm nghiêm trọng, ngay cả khi bạn không chạy chương trình nặng nào.

Bạn có thể mở Task Manager (Trình quản lý tác vụ) trong Windows để xem tiến trình nào đang chiếm dụng tài nguyên. Tuy nhiên, hãy cẩn thận với nhiều tiến trình hợp pháp của hệ điều hành cũng có thể tạm thời sử dụng nhiều tài nguyên, chẳng hạn khi đang cập nhật.

Dù không phải lúc nào máy chậm cũng là do bị tấn công, nhưng nếu tình trạng này kéo dài bất thường, đó là dấu hiệu bạn nên kiểm tra kỹ hệ thống và cân nhắc thực hiện các bước bảo mật cần thiết.

4. Máy tính bị treo, ứng dụng liên tục gặp sự cố

Nếu máy tính thường xuyên bị treo, xuất hiện màn hình xanh chết chóc (BSOD) hoặc các ứng dụng liên tục gặp sự cố, đó có thể là dấu hiệu cho thấy hệ thống đang gặp vấn đề nghiêm trọng.

Một trong những nguyên nhân tiềm ẩn là phần mềm độc hại đã xâm nhập sâu vào hệ điều hành, cài đặt trình điều khiển độc hại hoặc can thiệp vào nhân hệ thống (kernel), gây mất ổn định trên diện rộng.

Mã độc cũng có thể làm gián đoạn hoạt động của các ứng dụng, khiến chúng bị lỗi hoặc sập đột ngột. Tuy nhiên, không phải mọi sự cố đều do tin tặc gây ra, mà trục trặc phần cứng hoặc lỗi phần mềm cũng có thể là nguyên nhân.

Dù vậy, nếu bạn không thể xác định được nguyên nhân rõ ràng, hoặc sự cố xuất hiện đồng thời với các dấu hiệu bất thường khác thì nên kiểm tra ngay phần mềm độc hại.

5. Ứng dụng lạ và cửa sổ bật lên bất thường

Nếu bạn bắt gặp những cửa sổ bật lên kỳ lạ, ứng dụng không rõ nguồn gốc xuất hiện bất ngờ hoặc trình duyệt liên tục hiển thị quảng cáo không mong muốn, rất có thể hệ thống của bạn đang bị phần mềm độc hại chiếm dụng. Đây có thể là dấu hiệu cho thấy máy đã bị kẻ tấn công truy cập từ xa hoặc đã nhiễm mã độc chuyên cài đặt phần mềm rác và quảng cáo.

Tuy nhiên, không phải mọi cửa sổ bật lên đều là mối đe dọa. Một số máy tính đi kèm sẵn các ứng dụng do nhà sản xuất cài đặt, và nhiều phần mềm hợp pháp cũng có thể tạo thông báo tương tự. Ngay cả các cửa sổ dòng lệnh (Command Prompt) thoáng hiện rồi biến mất cũng có thể là một phần của quá trình cập nhật hợp lệ.

Dù vậy, nếu bạn không thể xác định được nguồn gốc các cửa sổ hoặc ứng dụng này, hãy nghiêm túc kiểm tra hệ thống và loại trừ khả năng bị xâm nhập.

6. Thay đổi bất thường trong trình duyệt web và tiện ích mở rộng

Một trong những dấu hiệu rõ ràng cho thấy máy tính của bạn có thể đã bị xâm nhập là sự thay đổi bất thường trong trình duyệt web như trang chủ bỗng dưng bị đổi, công cụ tìm kiếm mặc định không còn như trước, hoặc xuất hiện những tiện ích mở rộng bạn chưa từng cài đặt. Đây là hành vi điển hình của các phần mềm quảng cáo, phần mềm gián điệp và các loại “phần mềm rác” khác.

Những phần mềm này thường được cài kèm theo các chương trình miễn phí và hoạt động âm thầm để chuyển hướng truy cập của bạn đến các trang web sinh lợi cho kẻ phát tán. Tệ hơn, chúng có thể bí mật thu thập dữ liệu duyệt web, cài đặt mã theo dõi hoặc chèn quảng cáo gây phiền nhiễu vào mọi trang bạn mở.

Nếu bạn gặp các thay đổi như vậy mà không rõ nguyên nhân, hãy cẩn trọng. Việc khôi phục cài đặt gốc của trình duyệt chỉ là bước đầu. Điều quan trọng hơn là bạn cần chạy phần mềm diệt vi-rút hoặc công cụ chống phần mềm gián điệp để kiểm tra toàn hệ thống và loại bỏ tận gốc mối đe dọa tiềm ẩn.

7. Xuất hiện email lạ, mật khẩu bị thay đổi

Tin tặc không chỉ nhắm vào máy tính mà còn hướng đến những tài khoản trực tuyến gắn liền với danh tính số của bạn. Và trong nhiều trường hợp, việc “bị hack” không bắt đầu từ thiết bị của bạn, mà từ chính những mật khẩu bị rò rỉ ở nơi khác.

Khi một dịch vụ trực tuyến bị tấn công và cơ sở dữ liệu người dùng bị lộ, các thông tin như email và mật khẩu thường bị rao bán hoặc chia sẻ công khai. Nếu bạn sử dụng cùng một mật khẩu cho nhiều tài khoản, tin tặc có thể dễ dàng truy cập hàng loạt dịch vụ chỉ bằng một lần dò trúng. Đây là lý do vì sao việc tái sử dụng mật khẩu là vô cùng rủi ro, và xác thực hai yếu tố (2FA) lại ngày càng trở nên cần thiết.

Những dấu hiệu như email lạ được gửi từ địa chỉ của bạn, mật khẩu bất ngờ bị đặt lại, hoặc cảnh báo đăng nhập từ vị trí không xác định, đều cho thấy tài khoản có thể đã bị chiếm đoạt. Ngay cả khi máy tính của bạn vượt qua các cuộc quét phần mềm độc hại mà không phát hiện vấn đề, bạn vẫn nên hành động.

Việc thay đổi mật khẩu ngay lập tức, đặc biệt là trên các tài khoản quan trọng như email, mạng xã hội hoặc ngân hàng, là bước cần thiết để bảo vệ thông tin cá nhân và ngăn chặn hậu quả lớn hơn.

Luôn cảnh giác và tin vào trực giác của bạn

Cần nhấn mạnh rằng danh sách các dấu hiệu cảnh báo về việc máy tính bị tấn công không bao giờ đầy đủ. Thậm chí, những cuộc tấn công tinh vi nhất có thể hoàn toàn không để lại dấu vết rõ ràng nào.

Kẻ tấn công thông minh sẽ không muốn gây chú ý mà âm thầm xâm nhập, theo dõi và đánh cắp dữ liệu quan trọng mà không làm ảnh hưởng đến hiệu suất máy hay tạo ra dấu hiệu bất thường để tránh bị phát hiện. Điều này khác biệt rõ ràng với phần mềm độc hại thông thường, vốn có thể lãng phí tài nguyên hệ thống như đào tiền điện tử.

Vì vậy, yếu tố quan trọng nhất chính là tin vào trực giác của bạn. Nếu có điều gì đó khiến bạn nghi ngờ, hãy chủ động chạy quét bằng các phần mềm diệt vi-rút đáng tin cậy. Nếu không phát hiện gì bất thường nhưng bạn vẫn lo lắng, hãy cân nhắc đặt lại máy tính về trạng thái mặc định ban đầu.

Quá trình này tương tự như cài lại Windows, giúp xóa sạch mọi phần mềm độc hại hoặc công cụ tấn công ẩn náu trong hệ thống. Dù bạn sẽ phải thiết lập lại các ứng dụng và cấu hình, đây là cái giá nhỏ để đổi lấy sự an tâm và bảo vệ tối ưu cho dữ liệu của mình.