Bảo tồn giống cam bù sen và Xã Đoài xứ Nghệ

Tuyển chọn giống cam bù sen Anh Sơn

Ông Phạm Văn Ngọc ở xóm 2, xã Khai Sơn luôn tự hào về vườn cam bù sen của ông bà, bố mẹ ông trồng ở xóm 3, xã Khai Sơn hơn 100 năm trước. Từ năm 1986 - 1987, gia đình ông tiếp tục dâm cành, phát triển vườn cam và đến nay vẫn phát triển tốt, cho chất lượng cao.

Hiện nay, vườn cam bù sen của ông Ngọc có 500 gốc. Cam của ông được thương lái bao tiêu tận gốc, không phải mang ra chợ bán. Mỗi năm, vườn cam cho thu nhập ổn định khoảng 700 triệu đồng. Đây là mức thu nhập đáng mơ ước của tất cả các gia đình ở vùng miền núi.

Thức ngủ với cam hàng chục năm đã giúp ông Ngọc hiểu biết tường tận về giống cam này. Phía dưới đáy quả cam này luôn có thêm một quả phụ nhỏ, lúc chín bổ ra quả phụ này cũng có 4 múi. Tách quả cam ra trông như bông sen toả ra hương thơm ngát nên mới có tên gọi là bù sen. Múi cam mọng nhưng se, được bao bọc màng lưới và cho vị ngọt đậm hấp dẫn, khi ăn tan vào trong miệng.

Nhiều cây cam trong vườn của ông Ngọc đã được Sở Khoa học - Công Nghệ đánh giá là cây đầu dòng. Thời gian qua, ông tiếp tục cắt cành, tạo tán, chiết nhân giống phục vụ nhu cầu của người dân địa phương.

Đây là giống cam bản địa quý hiếm với những ưu điểm như chất lượng tốt, ít sâu bệnh, sai quả. Vì vậy, huyện Anh Sơn xác định phải bảo vệ, nhân rộng nguồn gen cam quý này. Dự án bảo tồn giống cam bù sen Anh Sơn đã được phê duyệt, do Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp huyện làm chủ đầu tư.

Ban quản lý dự án đã điều tra, đánh giá hiện trạng canh tác, sản xuất cam bù sen Anh Sơn về địa lý, diện tích canh tác, năng suất, sản lượng, chế độ canh tác, tình hình sinh trưởng, phát triển và sâu bệnh hại; khảo sát sơ bộ vườn cam bù sen Anh Sơn tham gia tuyển chọn cây ưu tú. Sau đó, khảo sát, lựa chọn địa điểm, hộ dân tham gia xây dựng các mô hình.

Dự án đã tuyển chọn các cây đầu dòng cam bù sen chuẩn theo hướng dẫn của Bộ Nông nghiệp và PTNT. Sau khi chọn ra cây ưu tú (về các chỉ tiêu sinh trưởng, năng suất và phẩm chất), dự án sẽ vẽ sơ đồ định vị các cây được tuyển chọn, lập bảng ghi dấu các cây đầu dòng để bảo tồn.

Từ các cây đầu dòng này, sau quá trình đánh giá chất lượng, các kỹ sư đã chọn được 15 cây chất lượng cao nhất để nhân giống cam bù sen Anh Sơn. Quá trình đó, có sự hỗ trợ của chuyên gia về cây có múi của Viện KHKT Nông nghiệp Bắc Trung Bộ.

Từ 15 cây chất lượng cao, Dự án tiếp tục chọn ra 10 cây ưu tú ở vụ đầu tiên, tiếp tục theo dõi các yếu tố sinh trưởng, phát triển, năng suất và chất lượng quả, lựa chọn 8 cây ưu tú có đặc tính năng suất, chất lượng vượt trội để lập hồ sơ đăng ký bình tuyển cây đầu dòng. Sau đó, lập hồ sơ công nhận cây đầu dòng gửi Sở Nông nghiệp và PTNT. Tiếp đó, Sở Nông nghiệp và PTNT thành lập Hội đồng bình tuyển, công nhận các cây đầu dòng đạt yêu cầu.

Tiếp đó, dự án tiến hành quản lý và chăm sóc cây đầu dòng, gắn thẻ số thứ tự. Trung tâm Dịch vụ nông nghiệp, Phòng Nông nghiệp, các đơn vị chức năng khác của huyện Anh Sơn có trách nhiệm phối hợp với người dân quản lý và chăm sóc cây đầu dòng để lấy quả, khai thác mắt ghép phục vụ cho sản xuất, nhân giống cam bù sen.

Với những kết quả tích cực, hiện nay dự án đã nhân rộng được hơn 10.000 cây giống cam bù sen để cấp cho người dân vùng dự án.

Bảo tồn, phát triển cam Xã Đoài

Đối với giống cam Xã Đoài, một dự án bảo tồn khá lớn đã thực hiện thành công ở xã Nghi Diên (Nghi Lộc) do một doanh nghiệp thực hiện. Trang trại bảo tồn giống cam có chuyên gia Nhật Bản hỗ trợ theo dõi, quản lý. Trang trại này rộng 12ha do ông Nguyễn Quốc Tuấn làm chủ đầu tư với số vốn nhiều tỷ đồng. Cây cam được quản lý bảo vệ nghiêm ngặt, có hệ thống tưới tiêu đầy đủ. Hiện cam đã cho vụ thu hoạch thứ hai, giá bán tại vườn là 50-70 ngàn đồng/kg, được chủ nhân xuất bán đi Hà Nội là chủ yếu.

Một trang trại cam Xã Đoài lớn khác của ông Trịnh Xuân Giáo cũng mới được trồng ở xã Nghi Diên (Nghi Lộc) đang bước vào năm thứ nhất. Đây là trang trại bảo tồn cam Xã Đoài được ông Giáo tuyển chọn từ những cây cam đầu dòng quý và có sự kiểm nghiệm chặt chẽ về dịch bệnh với sự hỗ trợ của các chuyên gia từ Viện Giống cây ăn quả Việt Nam.

Cam Xã Đoài là loài quả có hương thơm và vị ngọt đặc trưng, có khả năng thích ứng rộng, năng suất cao và ổn định ở nhiều vùng sinh thái khác nhau. Tuy nhiên, chỉ cam trồng ở xã Nghi Diên là cho chất lượng tốt nhất, giá bán cao nhất và được ưa chuộng nhất. Hiện nay, cam Xã Đoài được trồng ở một số địa phương như Yên Thành, Con Cuông. Hiện chủ yếu phương pháp nhân giống là chiết ghép hoặc nhân bằng mắt giống.

Cùng với các trang trại nói trên, một số người dân xã Nghi Diên cũng đang bảo tồn những cây cam quý cho hiệu quả kinh tế cao trong hàng chục năm qua...

Với thực trạng suy thoái giống cam trên địa bàn Nghệ An, việc nhân giống cam quý ở trên cho thấy một hướng đi mới, chắc chắn, bền vững hơn và hứa hẹn những thế hệ cam mới với bộ giống tốt, hạn chế nguồn cung về giống cam ngoại tỉnh về bán mà chưa kiểm soát được nguồn gốc xuất xứ.