Bấp bênh nuôi cá trên lòng hồ thủy điện

Cá chết vì mắc cạn

Đã 10 ngày trôi qua kể từ khi đàn cá trong lồng bè nuôi bị chết sạch, ông Lô Văn Lợi (69 tuổi), ở bản Cánh Tráp, xã Tam Thái (tỉnh Nghệ An), vẫn chưa dám mua cá giống mới về để tiếp tục nuôi. “Mực nước lòng hồ mà cứ lên xuống đột ngột thế này cũng sợ lắm. Công sức cả năm mất trắng chỉ sau vài giờ”, ông Lợi nói.

Nhà nằm ven sông Lam, cũng như các hộ dân khác, ông Lợi trước đây chủ yếu làm nông nghiệp. Hơn 10 năm trước, kể từ khi Nhà máy Thủy điện Khe Bố tích nước, ruộng rẫy bị chìm sâu dưới lòng hồ, ông Lợi bắt đầu đi học nghề nuôi cá lồng bè trên lòng hồ thủy điện.

“Bây giờ ruộng thì không còn nữa, ngập hết rồi, phát rẫy cũng không được nên phải làm cái nghề này. Thực tế, nghề nuôi cá này cũng mang lại thu nhập rất khá”, ông Lợi kể và cho hay, ông có 2 lồng bè nuôi cá trắm, 1 lứa đã được ông nuôi từ hơn 1 năm trước, lứa còn lại cũng đã được hơn 9 tháng, chuẩn bị đến ngày xuất bán. Tuy nhiên, khoảng 16h chiều 28/10, mực nước lòng hồ thủy điện Khe Bố đột ngột rút, khiến toàn bộ lồng cá bị mắc cạn.

“Chúng tôi không phải lúc nào cũng có mặt ở trên lồng cá để canh mực nước được. Chiều đó tôi ra kiểm tra, thấy nước rút nhanh bất thường nên lập tức hô hoán những hộ dân cùng nuôi cá trên lòng hồ xuống cứu. Tuy nhiên, chỉ khoảng 30 phút sau, nước cạn sạch, 2 tạ cá trắm mắc cạn trong bùn không thể thở được nên chết hết, không cứu nổi 1 con nào”, ông Lợi kể thêm.

Cùng cảnh ngộ với ông Lợi, ông Vi Văn Doan (48 tuổi), ở bản Cánh Tráp cũng mất hơn 4 tạ cá vì nước lòng hồ rút nhanh. Ông Doan cho biết, ông có 3 lồng bè nuôi cá trên lòng hồ thủy điện Khe Bố, phần lớn cá đã lớn, chờ thương lái đến mua. “Hôm đó nghe ông Lợi điện cái là tôi chạy ra liền, thấy đàn cá đang vùng vẫy mà đau xót. Tôi cố cứu bằng cách mang bạt lớn ra để bắt cá trong lồng vào, rồi múc nước từ trong nhà xuống nhưng cũng chỉ cứu được vỏn vẹn 5 con cá rô phi. Gần 4 tạ cá còn lại chết sạch, toàn bộ công sức nuôi cá suốt gần 1 năm thành công cốc”, ông Doan nói và cho hay, 4 tạ cá này nếu xuất bán sẽ giúp ông thu về 40 triệu đồng.

Đây không phải là lần đầu, ông Doan bị thiệt hại nặng do mực nước lòng hồ thủy điện rút đột ngột. Thời điểm này vào năm ngoái, hơn 1 tạ cá của ông cũng bị chết do mắc cạn. Khu vực mà ông Doan, ông Lợi đặt lồng cá ngày thường mực nước sâu khoảng 1,3 mét, tuy nhiên, chiều 28/10, chỉ sau thời gian ngắn, nước cạn trơ bùn.

“Năm ngoái phát hiện nước rút sớm hơn nên vẫn còn cứu được một ít. Trong số 4 tạ cá bị chết lần này, có lứa cá trắm đã rất lớn, gần 2 năm tuổi, sống sót sau lần mắc cạn năm ngoái. Còn năm nay, tính từ thời điểm phát hiện nước rút đến khi cạn nước hoàn toàn chỉ khoảng 30 phút, nên trở tay không kịp”, ông Doan nói thêm.

Người dân cần sự phối hợp của nhà máy thủy điện

Theo ông Vi Văn Thành - Bí thư Chi bộ bản Cánh Tráp, bản có nhiều hộ dân nuôi trồng thủy sản trên lòng hồ thủy điện Khe Bố. Tuy nhiên, chỉ trong chiều 28/10, có 4 hộ bị thiệt hại nặng do nước rút đột ngột, khiến gần 2 tấn cá bị chết.

“Chúng tôi có ra xem cũng thấy xót ruột cho các chủ lồng bè. Vì thế, hôm đó cả ban quản lý bản đã phải thức gần trắng đêm, tận dụng mọi mối quan hệ để điện thoại cho từng người nhờ mua cá với giá rẻ, giúp các chủ lồng bè thu về chút tiền. Vì nếu để đến sáng hôm sau thì cá bị hỏng mất rồi”, ông Thành nói và cho hay, nghề nuôi cá lồng bè ở bản Cánh Tráp mang lại thu nhập khá, tuy nhiên, trong khoảng 3 năm nay, năm nào người dân nuôi cá cũng bị thiệt hại nặng do nước rút đột ngột.

Theo tìm hiểu của phóng viên, chỉ tính riêng khu vực lòng hồ thủy điện Khe Bố có khoảng 250 lồng cá của người dân thường xuyên nuôi trồng thủy sản. Trong đó, tập trung chủ yếu ở các xã: Tam Quang, Tam Thái, Tương Dương. Ngoài ra, lòng hồ thủy điện Bản Vẽ, thủy điện Nậm Nơn thuộc các xã Lượng Minh, Yên Na cũng có hàng trăm lồng cá. Đây là sinh kế mang lại thu nhập khá cho người dân vùng cao, tuy nhiên, những năm gần đây lại trở nên bấp bênh. Đặc biệt, sau những trận lũ kỷ lục vừa qua, nhiều lồng cá bị cuốn trôi.

“Nếu thiên tai, phòng tránh không kịp mà thiệt hại thì đành chấp nhận, nhưng đằng này nước rút do thủy điện xả chúng tôi cũng ấm ức lắm. Chỉ cần thông báo sớm cho chúng tôi một chút trước khi xả là tránh được thiệt hại rồi”, ông Lô Văn Ngọc - người bị thiệt hại hơn 3 tạ cá do nước lòng hồ rút cạn nói. Theo ông Ngọc, vấn đề này người dân cũng đã phản ánh trong các cuộc tiếp xúc cử tri. Tuy nhiên, họ chỉ nhận được câu trả lời “thủy điện vận hành đúng quy trình và không khuyến khích người dân nuôi trồng thủy sản trên khu vực lòng hồ”.

Trao đổi về việc này, một lãnh đạo xã Tam Thái cho biết, chính quyền địa phương cũng đã đến động viên những người dân bị thiệt hại và hỗ trợ mỗi hộ dân 2 triệu đồng. “Chúng tôi nhận định, các nhà máy thủy điện không làm đúng theo quy trình vận hành liên hồ chứa. Vì theo tìm hiểu của xã thì thời điểm đó thủy bản Bản Vẽ ở trên thượng lưu xả rất ít, nhưng thủy điện Khe Bố ở dưới xả nhiều nên mực nước mới giảm đột ngột như vậy. Xã Tam Thái hiện có rất nhiều hộ dân lựa chọn sinh kế này, vì ruộng đã bị ngập dưới lòng hồ, không còn đất để làm nông nghiệp nữa. Có nhiều hộ, lồng cá là cả gia tài của họ rồi. Vì vậy, xã chỉ mong muốn nhà máy thủy điện mỗi lần xả có thể thông báo cho người dân biết trước, để họ còn kịp xoay xở đưa lồng cá ra chỗ sâu”, lãnh đạo xã Tam Thái nói.

Còn ông Nguyễn Văn Lưu - Giám đốc Nhà máy Thủy điện Khe Bố cho biết, phía thủy điện chưa nắm được thông tin thiệt hại của người dân nuôi cá. Tuy nhiên, ông Lưu cho rằng, thủy điện làm đúng quy trình.

“Thủy điện Khe Bố được vận hành mực nước lòng hồ từ 63 đến 65 mét, nên thủy điện được quyền xả xuống mực nước chết là 63 mét, nhưng cũng rất ít khi xả sâu như vậy. Mỗi lần xả cũng chỉ cần thông báo xuống hạ du chứ không cần báo cho vùng lòng hồ. Còn việc người dân nuôi cá lồng bè trên lòng hồ thủy điện thì đều tự phát, không đúng quy định. Quy định thì không cấm nhưng người dân muốn nuôi cá thì phải có giấy phép, cũng phải khảo sát để có thể lựa chọn địa điểm an toàn. Vấn đề này đã xảy ra nhiều năm nay, phía nhà máy thủy điện cũng đã nhiều lần đi tìm hiểu và cũng đã khuyến cáo tới chính quyền địa phương cũng như báo cáo tới Sở Công Thương”, ông Lưu nói.

Trong khi đó, lãnh đạo các xã vùng lòng hồ thủy điện như Tam Thái, Tương Dương, Lượng Minh đều cho rằng, các hộ dân nuôi cá lồng bè trên lòng hồ thủy điện chỉ cần đăng ký với chính quyền địa phương, không cần phải xin giấy phép.