'Báu vật' trong gian bếp của người Thái Nghệ An

(Baonghean) - “Mò nừng” là một phần trong bộ công cụ đồ xôi của người Thái.

Ngày nay, cộng đồng người Thái đã và đang có những thay đổi nhất định trong các sinh hoạt, ăn uống, nhưng gạo nếp vẫn đóng vai trò là lương thực quan trọng. Vì thế mà dụng cụ đồ xôi vẫn khá phổ biến ở những gia đình người Thái.

Phụ nữ Thái thường dùng mò nừng để hông xôi. Ảnh: Hữu Vi
Phụ nữ Thái thường dùng mò nừng để hông xôi. Ảnh: Hữu Vi
Từ nhiều thế hệ nay, bộ dụng cụ này không hề thay đổi. Nó gồm 2 phần, phía trên là một ống gỗ hình trụ, đường kính từ 20 - 30 cm, cao trên 40 cm được khoét từ cây sung và một số loài gỗ mọc ven sông suối khác. Tiếng Thái gọi là “hay” hoặc là “khay”.
Đi kèm với cái “hay” là một chiếc nồi kim loại bằng đồng thau, gang hoặc hợp kim nhôm, kẽm... Chiếc nồi có cổ dài, trên chóp là một phần hình phễu là để giá đặt chiếc ống gỗ. Xung quanh có thể đổ nước để hơi nóng không thoát ra ngoài. Người Thái gọi chiếc nồi là “mò nừng”.

Nhưng chiếc nồi đặc biệt này không chỉ có vậy. Nó không đơn giản là một vật dụng bình thường, dẫu hình thức có phần lỗi thời lại có một sức sống lâu bền trong văn hóa ẩm thực của người Thái.

Trong các giai thoại dân gian, chiếc nồi đồ xôi đã trở nên rất quen thuộc. Chuyện cô gái tóc thơm, nhân vật cổ tích được một số người gán cho công trạng giúp Lê Lợi đánh quân Minh xâm lược hồi thế kỷ 15 cũng được kể là người thường dùng chiếc nồi “mò nừng” đồ xôi cho cha mình ăn.

Bóng dáng của vật dụng thân thuộc này cũng xuất hiện trong những truyện thơ nổi tiếng của người Thái xứ Nghệ như Chuyện chim yểng hay Khủn Chưởng… Người thường dùng đến nó là các cô gái, bà góa, anh trai nghèo… Điều này cho thấy, chiếc nồi đồ xôi này từ xa xưa đã là một vật dụng quá đỗi thân thuộc với cộng đồng người Thái.

Ảnh: Đào Thọ
Thời xưa, chiếc mò nừng còn thể hiện đẳng cấp của gia chủ. Ảnh: Đào Thọ
Những ai gắn bó dài lâu với các bản làng người Thái sẽ hiểu hơn tầm quan trọng nhiều khi vượt ra ngoài phạm vi vật chất của chiếc “mò nừng”. Khi một người trẻ lập gia đình, dù có nghèo đến mấy, gia chủ cũng cố mua cho bằng được một chiếc để dùng. Vào mỗi sáng sớm, người phụ nữ thường là bà mẹ, nàng dâu hay cô con gái đã đến tuổi cập kê muốn chứng tỏ mình siêng năng thường dậy sớm đồ xôi. Điều đầu tiên mà họ làm sau khi nhóm xong bếp lửa là đem chiếc nồi ra cọ rửa. Có không ít người chẳng cọ rửa gì. Họ cứ nấu đi, nấu lại như thế nhiều tháng trời, cho đến khi chiếc nồi bám đầy bồ hóng, đen bóng như thể gia chủ đã dùng cả trăm năm. Xong việc, chiếc nồi được trả về chỗ của nó trong căn bếp, ở một góc tối khó nhìn thấy nhất và là thứ đồ dùng làm bếp quý giá nhất. 

Suốt thời phong kiến, việc sở hữu một chiếc nồi “mò nừng” còn thể hiện đẳng cấp của gia chủ. Những lãnh chúa phong kiến mới mua được những chiếc nồi bằng đồng, có đúc hình rồng, có 2 chiếc tai để tiện nhấc lên xuống trên bếp. Họ chỉ đem ra dùng khi có việc quan trọng. Những nhà giàu có nhưng thấp kém hơn các lãnh chúa thường dùng nồi đồng có đúc hình con cóc, rẻ tiền hơn. Những người có đẳng cấp thấp kém thường chỉ mua được những chiếc nồi bằng kẽm; và dù có khó khăn đến mấy người ta cũng cố gắng có một chiếc để dùng. Cái nồi “mò nừng” được nâng niu như một báu vật.

Ảnh: Đào Thọ
Chiếc mò nừng gắn bó với căn bếp của đồng bào người Thái nhiều thế hệ qua. Ảnh: Đào Thọ
 Dù quan trọng vậy, nhưng hầu như người Thái không sản xuất chiếc nồi “mò nừng”. Ở các bản làng người Thái xứ Nghệ vẫn có những xưởng rèn, nhưng họ cũng chỉ dừng lại ở việc rèn các nông cụ, không làm được “mò nừng”. Có thể là trình độ về luyện kim của cộng đồng thiểu số này không cho phép họ làm được những vật dụng có độ khó như thế. Người Mông là cộng đồng có nghề rèn tinh xảo cũng không làm vật dụng này.

Một số cụ cao niên được hỏi kể rằng trước kia, người Thái chủ yếu mua “mò nừng” từ người Lào. Vì thế mà giá cả khá đắt đỏ, nhất là khi vật dụng này được đúc bằng đồng. Về sau, những người thợ luyện kim từ miền xuôi cũng làm được “mò nừng”. Dân bản thường mua nó từ những người bán hàng rong.

Ngày nay, những chiếc nồi “mò nừng” bằng đồng thau gần như không còn được sản xuất nữa. Nó chỉ còn được một số ít gia đình người Thái giữ được. Có những cái tuổi đời lên đến hàng trăm năm. Vào thập niên 1980 và 90, nhiều người miền xuôi tìm đến hỏi mua những cổ vật này. Không ít người vì người mua trả giá cao nên đã bán đi.

Mặc dù, trong căn bếp của cộng đồng người Thái xứ Nghệ đã xuất hiện những đồ làm bếp hiện đại, thế nhưng chiếc “mò nừng” đồ xôi vẫn còn hiện hữu bền lâu cùng những nét ẩm thực độc đáo của cộng đồng người Thái.

tin mới

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

(Baonghean.vn) - Lễ hội Đền Cờn năm 2024 có nhiều hoạt động, trò chơi dân gian, nhưng đặc sắc nhất là tục chạy ói với màn rước kiệu, tung kiệu bay trên biển. Tục chạy ói thường được tổ chức vào sáng ngày 21 tháng Giêng Âm lịch hàng năm, là nghi lễ quan trọng với ngư dân vùng biển.

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

(Baonghean.vn) - Nằm ở ngã ba sông, nơi hợp lưu của dòng Nậm Nơn và Nậm Mộ để hình thành nên dòng sông Cả kỳ vĩ bồi đắp cho vùng hạ du, đền Vạn - Cửa Rào được xem là ngôi đền linh thiêng nhất miền Tây xứ Nghệ. Sáng 1/3 (20 tháng Giêng), người dân muôn phương đã nô nức dự Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào.

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

(Baonghean.vn) - Hang Bua là thắng cảnh tự nhiên nằm trong dãy núi đá vôi “Phà Én” thuộc xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu, cách thành phố Vinh 170km về phía Tây Bắc. Lễ hội Hang Bua là một trong những lễ hội lớn nhất của đồng bào các dân tộc của huyện nói riêng và vùng Tây Bắc Nghệ An nói chung.

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

(Baonghean.vn) - Gìn giữ và nuôi dưỡng tình yêu văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ là việc được các cấp ngành cùng đồng bào vùng Tây Bắc Nghệ An chú trọng. Ở làng Mo Mới, xã Nghĩa Xuân (Quỳ Hợp), bà con dân tộc Thổ tích cực sưu tầm, trao truyền những làn điệu dân ca, dân vũ cho thế hệ trẻ.

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

(Baonghean.vn) - Là thế hệ thứ 3 trong gia đình người Mông gắn bó với nghề rèn truyền thống, ông Và Tông Dê (Tương Dương) ngày ngày thổi lửa làm ra không biết bao nhiêu dụng cụ lao động cho bà con. Lò rèn không chỉ nuôi sống gia đình ông mà còn là nơi lưu giữ nghề truyền thống của đồng bào Mông.

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

(Baonghean.vn) - Mỗi dịp Tết đến, Xuân về, lên các bản làng vùng cao, đặc biệt là đến các bản có đồng bào Mông sinh sống, nhiều khách du lịch rất ấn tượng bởi sắc màu trên những bộ trang phục của người phụ nữ, dường như thấy được sắc Xuân trong đó...

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu), người dân nơi đây vẫn lưu giữ một bộ trang phục của người Thái cổ. Với những họa tiết, hoa văn được thêu một cách tỉ mỉ, kỳ công, bộ trang phục sau hơn 100 năm vẫn giữ được vẹn nguyên giá trị vốn có.

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

(Baonghean.vn) - Qua một thời gian dài khai thác tận diệt, nguồn cá mát dần cạn kiệt. Trước thực trạng đó, năm 2023, chính quyền xã Diên Lãm (Quỳ Châu) đã ban hành đề án “Bảo tồn và phát triển nguồn lợi cá mát Nặm Cướm”…

Ngõ phố thắm tình dân

Ngõ phố thắm tình dân

(Baonghean.vn) - Các ngõ phố được trang hoàng sạch, đẹp để đón Tết nguyên đán Giáp Thìn 2024. Rất nhiều công trình, phần việc in dấu tình đoàn kết của các hộ dân. Điều đó càng tô thắm thêm tình dân trên mỗi ngõ phố ở thành Vinh. 

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

(Baonghean.vn) - Mắc chứng teo cơ tủy sống từ nhỏ, chị Nguyễn Thị Vân (SN 1986), quê Nghi Lộc, được biết đến là một nhân vật có tầm ảnh hưởng tới xã hội, nhất là trong cộng đồng người khuyết tật. Trò chuyện với phóng viên Báo Nghệ An, chị tự hào nhận mình có những “cá tính” đặc trưng rất Nghệ.

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

(Baonghean.vn) - "Tớ dày" là cách gọi của đồng bào Mông về loài hoa anh đào. Những ngày này các bản làng ở xã Mường Típ, huyện rẻo cao Kỳ Sơn rực sắc "tớ dày". Bất cứ ai cũng trở nên bồi hồi xao xuyến trước loài hoa tuyệt đẹp này.

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

(Baonghean.vn) - Gắn bó với nghề đan lưới lồng bè, những người làm nghề ở Trung Sơn (xã Nghi Long, huyện Nghi Lộc) luôn trăn trở nâng cao tay nghề. Mỗi đường đan, nút thắt là cả sự tỉ mẩn gửi vào đó sự bền chắc của sản phẩm, giúp người nuôi trồng thuỷ sản thêm bội thu…

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu có một phòng trưng bày rất đặc biệt mang tên Pỉ Noọng. Đây là không gian trưng bày vật dụng truyền thống của các dân tộc thiểu số như Thái, Mông, Dao, Tày… do bà Sầm Thị Bích dày công sưu tầm từ những năm 1990 cho đến nay.

Du lịch

Khát vọng phát triển du lịch miền Tây

(Baonghean.vn) - Miền Tây Nghệ An tiếp tục được quan tâm định hướng phát triển du lịch với các chương trình, dự án nhằm mang lại thu nhập và nâng cao mức sống cho người dân theo tinh thần Nghị quyết số 39 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển tỉnh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

(Baonghean.vn) - Ngày Tết càng đến gần cũng là dịp người Mông ở Nghệ An bắt đầu vào mùa làm bánh "lua dúa". Những chiếc bánh dẻo của cộng đồng này chủ yếu dùng để ăn trong gia đình và cũng là vật phẩm không thể thiếu trong lễ cúng của một số dòng họ.