Gia đình anh Vừ Bá Mà ở bản Huồi Sơn, xã biên giới Tam Hợp, huyện Tương Dương. Những ngày này các thành viên trong gia đình đều lên rừng, lên rẫy hái quả bo bo.
Anh Mà cho biết, mỗi năm khi mùa bo bo đến độ thu hoạch, cả gia đình làm cật lực cả ngày và đêm cũng thu được hơn chục triệu đồng. Năm nay trong vùng khoanh nuôi số lượng bo bo có mở rộng hơn năm ngoái một ít, do cây mọc thêm. Bên cạnh đó, năng suất và giá cả cũng khá hơn năm ngoái. Dự kiến năm nay với gần 5ha bo bo, năng suất khoảng 30 tạ quả tươi/ha, mang về thu nhập khoảng 20 triệu đồng.
Ở xã Tam Hợp, bo bo phân bố chủ yếu ở các sườn núi, hoặc nằm trong khu vực rừng được khoanh nuôi, bảo vệ. Lãnh đạo xã cho biết, toàn xã có khoảng 30ha cây bo bo, trong đó 15 ha do nằm trong vùng rừng được khoanh nuôi, bảo vệ. 15ha còn lại là người dân trồng dưới tán rừng theo dự án hỗ trợ của huyện.
Theo người dân địa phương, thời điểm hiện tại quả bo bo tươi được thương lái thu mua từ 5 - 7 ngàn đồng/kg tuỳ vào chất lượng quả non hay già. Còn giá hạt bo bo đã sấy, phơi khô dao động khoảng 40 - 42 ngàn đồng/kg. Cứ 10kg quả bo bo tươi sau khi bóc tách, phơi khô được khoảng 3 - 4kg hạt bo bo khô. Vì vậy người dân thường tranh thủ chế biến hạt khô để bán.
Chị Lầu Y Súa ở xã Nhôn Mai (Tương Dương), một người dân trồng và thu mua quả bo bo cho biết, cây bo bo năm nay khá cao lớn, sai quả nên khi hái phải dùng gậy, dao để níu cành xuống, chặt lấy đoạn có quả. Sau khi chặt cành, quả được tách ra và mang về nhà.
Chị Lầu Y Súa cho hay, các gia đình thường huy động tất cả thành viên bóc vỏ quả bo bo. Những ngày nghỉ hè, con cái chưa đi học nên cũng được bổ sung vào "lực lượng" này. Sau đó, bà con tranh thủ trời nắng để phơi hạt. Vào những ngày mưa, họ thường dùng tấm nứa, các dụng cụ gác bếp để sấy khô hạt.
Trong số các huyện miền Tây, Kỳ Sơn là địa phương có nhiều cây bo bo mọc tự nhiên, nằm trong tán rừng và hầu hết được khoanh nuôi, bảo vệ. Người dân tận thu nguồn lâm sản phụ này để cải thiện thu nhập.
Tại xã Huồi Tụ, năm 2023 diện tích cây bo bo khoảng 20ha, phân bố chủ yếu ở các bản có địa hình cao như Huồi Lê, Huồi Mũ và dọc các sườn núi. Diện tích bo bo ở Huồi Tụ cũng chủ yếu nằm dưới tán rừng được khoanh nuôi, bảo vệ.
Theo phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn UBND huyện Kỳ Sơn, toàn huyện có khoảng 1.121 ha cây bo bo. Trong đó, diện tích khoanh nuôi bảo vệ khoảng 672 ha, diện tích do người dân nhân rộng khoảng 257 ha.
Cây bo bo ở Kỳ Sơn phân bố nhiều ở các xã có địa hình cao như Na Ngoi, Tây Sơn, Nậm Càn, Huồi Tụ…
Dự kiến thời gian tới, với việc được mùa được giá như năm nay, dự báo ở Kỳ Sơn người dân sẽ tiếp tục mở rộng diện tích cây bo bo thêm khoảng 240 ha. Năm 2022, tổng sản lượng thu hoạch hạt bo bo ở Kỳ Sơn đạt khoảng 722 tấn, đã mang lại cho người dân Kỳ Sơn khoản thu nhập khá. Năm 2023 dự kiến sản lượng thu hoạch bo bo ở Kỳ Sơn sẽ cao hơn năm ngoái, giá bán cũng cao hơn từ 2- 4 ngàn đồng/kg.
Cây bo bo tên khoa học là thảo đậu khấu nam, là loại cây dược liệu được UBND tỉnh Nghệ An đề xuất đưa vào danh mục quy hoạch trồng, bảo tồn các loại cây dược liệu trên địa bàn tỉnh đến năm 2025, có tính đến 2030. Theo quyết định số 1887/QĐ-UBND ngày 3/4/2018 của UBND tỉnh Nghệ An, dự kiến cây thảo đậu khấu nam sẽ được đưa vào danh mục cây dược liệu chính quy hoạch trồng tại các địa phương Kỳ Sơn (Mường Lống, Huồi Tụ), Quế Phong (Nậm Nhoóng, Châu Thôn, Hạnh Dịch) giai đoạn đến năm 2025, có tính đến năm 2030 với tổng diện tích khoảng 400ha.
