Cá chết, nước bùn thải và những vấn đề từ Công ty TNHH Thiếc Hà An

“Điểm đen” 6 năm trước

Chúng tôi biết đến vùng mỏ của Công ty TNHH Thiếc Hà An trên núi Lan Toong vào tháng 10/2018. Bởi, sau sự cố vỡ đập chứa bùn thải thiếc của Công ty CP Kim loại màu Nghệ Tĩnh hồi tháng 3/2017, hệ lụy ô nhiễm môi trường từ khai thác quặng thiếc được quan tâm hơn bao giờ hết. Và bởi, dịp đó có phản ánh Công ty TNHH Thiếc Hà An không chấp hành quy định về bảo vệ môi trường!

Núi Lan Toong nằm ở vị trí giao nhau giữa xã Châu Hồng và Châu Thành. Từ thị trấn Quỳ Hợp, theo Quốc lộ 48C ngang qua các xã Châu Quang, Châu Cường đến chân núi, từ đây ngược dốc chừng dăm chục phút thì đến được điểm khai thác chính của Công ty TNHH Thiếc Hà An.

Dạo đó, điểm mỏ này ngoài các cụm lều bạt dã chiến là chỗ nghỉ của công nhân thì có thêm vài căn nhà cấp 4, một trạm nghiền sàng đang hoạt động.

Quan sát toàn cảnh, dễ dàng nhận thấy công ty này không chấp hành pháp luật bảo vệ môi trường. Thể hiện ở chỗ, không thấy có hệ thống các bể chứa bùn thải, nước thải. Ngay dưới trạm nghiền, có một núi bùn thải lớn với những dải bùn thải chảy dài xuống sườn núi. Với thực tế này, chỉ cần có mưa sẽ tống bùn thải xuống suối Mai.

Khi đó hỏi thăm cán bộ địa phương xã Châu Hồng, họ tỏ rõ thái độ bức xúc. Vì rằng, Công ty CP Kim loại màu có đập chứa bùn để mà vỡ, nhưng Công ty TNHH Thiếc Hà An chỉ sơ sài vài hố chứa nhỏ, hầu hết bùn thải đều chất thành gò, tràn tự do khắp núi.

Và vì bức xúc, họ đã đưa chúng tôi ngược lên đỉnh núi Lan Toong, sang mạn xã Châu Thành để chứng kiến thêm một điểm đang nghiền sàng tuyển quặng thiếc. Tại đây, có đập chứa nước bùn thải, nhưng là 1 cái hồ nhỏ tạm bợ, bùn thải xám đen chất đống cạnh hồ…

Rời núi Lan Toong, chúng tôi được UBND huyện cung cấp thông tin, năm 2017, Công ty TNHH Thiếc Hà An có nhiều lỗi vi phạm nên cấp có thẩm quyền đã đình chỉ hoạt động khai thác.

Thế nhưng, cuối tháng 11/2017, UBND huyện Quỳ Hợp phải thành lập đoàn kiểm tra đột xuất do nhận được thông tin Công ty TNHH Thiếc Hà An đã hoạt động khai thác trở lại.

Qua kiểm tra, lỗi vi phạm vẫn có, nỗi lo vẫn còn. Trong đó, đáng lo là dù bể lắng đã được xây dựng nhưng bùn thải đã đầy, nguy cơ sạt lở gây ô nhiễm môi trường rất cao. Vì vậy, UBND huyện Quỳ Hợp đã yêu cầu chuyển bùn thải về nơi tập kết theo phương án được duyệt; có biện pháp xây dựng thêm bể lắng an toàn để tránh sạt lở…

Với thực trạng này, Báo Nghệ An điện tử ngày 17/10/2018 đã đăng bài viết “Nghệ An: “Bom bùn” vẫn treo trên núi sau hai năm thảm họa vỡ đập chứa bùn thải”.

Ngay sau đó, UBND tỉnh chỉ đạo Sở Tài nguyên và Môi trường phối hợp với đoàn kiểm tra của Tổng cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam kiểm tra hoạt động khai thác khoáng sản và bảo vệ môi trường của Công ty TNHH Thiếc Hà An. Ngày 1/11/2018, Sở Tài nguyên và Môi trường có Công văn số 6538/STNMT-BVMT báo cáo kết quả kiểm tra lên UBND tỉnh.

Nội dung kết luận, Báo Nghệ An phản ánh Công ty TNHH Thiếc Hà An vi phạm pháp luật về môi trường trong hoạt động khai thác khoáng sản là có cơ sở.

Đồng thời, báo cáo, đoàn kiểm tra của Tổng cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam đã lập biên bản kiểm tra và chờ kết quả phân tích mẫu để làm căn cứ xử lý theo quy định…

Thông tin của Báo Nghệ An cũng được UBND huyện Quỳ Hợp và Phòng Cảnh sát môi trường Công an tỉnh tiếp nhận, để tổ chức kiểm tra đột xuất. Qua kiểm tra đã xác định một số hạn chế trong xây dựng công trình bảo vệ môi trường tại mỏ của Công ty TNHH Thiếc Hà An; yêu cầu doanh nghiệp này thực hiện các biện pháp phòng, chống sạt lở trong mùa mưa lũ...

“Điểm đen” hiện tại

Bám sát sự cố suối Nậm Huống, xã Châu Thành đổi màu vàng đục, có cá chết bất thường ngày 1/7/2024, Báo Nghệ An đã chuyển tải vụ việc cũng như sự vào cuộc của các cấp, ngành qua một số bài viết.

Đến nay, Công ty TNHH Thiếc Hà An đã nhận trách nhiệm trong việc xả thải dẫn đến việc nước suối Nậm Huống, xã Châu Thành (Quỳ Hợp) ô nhiễm, chuyển màu vàng sẫm; đồng thời, đã cam kết thực hiện những nội dung đoàn công tác của Sở Tài nguyên và Môi trường phối hợp với UBND huyện Quỳ Hợp chỉ ra trong ngày 8/7/2024.

Tuy nhiên, rất khó để tin việc khai thác của Công ty TNHH Thiếc Hà An không tiếp tục xảy ra sự cố tương tự. Lý do bởi Công ty TNHH Thiếc Hà An thường xuyên tái diễn vi phạm. Minh chứng không chỉ ở giai đoạn năm 2018, thời điểm chúng tôi biết đến Công ty TNHH Thiếc Hà An. Mà chỉ tính từ năm 2021 đến nay, với tài liệu được tiếp cận cho thấy Công ty TNHH Thiếc Hà An đã 3 lần bị xử phạt vi phạm hành chính với tổng số tiền phạt 595,6 triệu đồng!

Xin dẫn chi tiết, đó là vào ngày 12/10/2021, UBND tỉnh ban hành Quyết định số 3732/QĐ-UBND xử phạt vi phạm hành chính đối với Công ty TNHH Thiếc Hà An.

Lỗi bị xử phạt vì đã thực hiện hành vi chiếm đất rừng sản xuất tại khu vực suối Bắc, xã Châu Hồng, huyện Quỳ Hợp để xây dựng hệ thống nghiền, tuyển quặng, bể chứa nước, hệ thống xử lý nước thải, nhà ở công nhân, với diện tích 1,23 ha trên đất rừng sản xuất.

Hình thức xử phạt chính có mức phạt 210 triệu đồng; buộc thực hiện tiếp thủ tục giao đất, cho thuê đất theo quy định trong thời hạn là 180 ngày.

Đồng thời, buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi vi phạm hành chính, với số tiền 24,6 triệu đồng.

Tiếp theo, vào ngày 28/4/2023, UBND huyện Quỳ Hợp ban hành Quyết định số 639/QĐ-UBND xử phạt vi phạm hành chính đối với Công ty TNHH Thiếc Hà An. Lý do vì đã thực hiện hành vi đổ đất, bùn thải sau quá trình tuyển quặng, vượt ra ngoài ranh giới khu vực được thuê đất làm bãi thải, với diện tích 1,1 ha tại suối Bắc, xã Châu Hồng.

Hình thức xử phạt chính là phạt tiền với mức phạt 100 triệu đồng; buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu của đất trước khi vi phạm đối với diện tích 11.000m². Đồng thời, buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi vi phạm hành chính với số tiền là 11 triệu đồng.

Mới đây, vào ngày 4/6/2024, căn cứ Biên bản vi phạm hành chính do đoàn kiểm tra theo Quyết định số 901/QĐ-BTNMT ngày 5/4/2024 của Bộ Tài nguyên và Môi trường lập ngày 28/5/2024, UBND huyện Quỳ Hợp ban hành Quyết định số 2981/QĐ-UBND xử phạt vi phạm hành chính đối với Công ty TNHH Thiếc Hà An.

Các hành vi vi phạm bao gồm: “Sử dụng khoáng sản không đúng mục đích quy định trong Giấy phép khai thác khoáng sản khi chưa được cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền cấp phép cho phép theo quy định; lập khống đầy đủ sổ sách, chứng từ, văn bản, tài liệu có liên quan để xác định sản lượng khai thác thực tế hàng năm; không nộp thiết kế mỏ đã phê duyệt cho cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền về khoáng sản”.

Với những vi phạm này, Công ty TNHH Thiếc Hà An phải nhận hình thức xử phạt bằng tiền là 250 triệu đồng; bị đình chỉ hoạt động khai thác khoáng sản 4,5 tháng; đồng thời, buộc chi trả toàn bộ kinh phí trưng cầu giám định, kiểm định và đo đạc.

Thêm thông tin đáng lo ngại

Về Công ty TNHH Thiếc Hà An, vào năm 2013 được Bộ Tài nguyên và Môi trường cấp Giấy phép khai thác khoáng sản số 377/GP-BTNMT để khai thác quặng thiếc tại mỏ thiếc suối Bắc, trên diện tích 17,12 ha, trải rộng trên địa bàn 2 xã Châu Thành, Châu Hồng, huyện Quỳ Hợp.

Về phương pháp khai thác, Công ty TNHH Thiếc Hà An được tổ chức khai thác hầm lò, độ cao khai thác đến +520m. Theo Giấy phép khai thác khoáng sản số 377/GP-BTNMT, trữ lượng được phép khai thác 423.246 tấn, công suất được phép khai thác 20.000 tấn/năm trong thời hạn 24 năm.

Tuy nhiên, tại một văn bản của Tổng cục Môi trường hồi tháng 11/2022 gửi Sở Tài nguyên và Môi trường cho thấy, Công ty TNHH Thiếc Hà An đã “đi vào hoạt động, điều chỉnh bổ sung thêm 1 hệ thống nghiền, tuyển quặng làm tăng công suất của dự án (tăng công suất chế biến từ 25.000 tấn/năm lên 60.000 tấn/năm),…”.

Từ những gì biết về hoạt động khai thác của Công ty TNHH Thiếc Hà An, theo chúng tôi, đây là điều đáng lo ngại! Vì với công suất khai thác theo Giấy phép khai thác khoáng sản số 377/GP-BTNMT là 20.000 tấn/năm mà Công ty TNHH Thiếc Hà An đã liên tục mắc lỗi phạm.

Vậy khi công suất khai thác tăng lên gấp 3 lần, hoạt động khai thác cũng như việc xử lý chất thải đều ở trên đỉnh núi Lan Toong có độ cao hơn 700m so với mực nước biển, thì cơ sở nào để tin sẽ đảm bảo an toàn, không để xảy ra sự cố môi trường?