Chất độc thần kinh mạnh nhất thế giới trong vụ mưu sát cựu điệp viên Nga

Phát biểu trước hạ viện hôm qua, Thủ tướng Anh Theresa May cho biết cựu đại tá tình báo Nga Sergei Skripal và con gái Yulia đã bị mưu sát bởi Novichok, chất độc thần kinh nguy hiểm nhất mà loài người từng tạo ra, đồng thời nhấn mạnh "khả năng cao" Moscow có liên quan tới vụ việc này, theo Sun.

Các nhà nghiên cứu tại Phòng thí nghiệm Công nghệ và Khoa học Quốc phòng ở Porton Down, Anh, đã thu thập các mẫu vật tại hiện trường và xác định loại chất độc khiến bố con Skripal nguy kịch chính là Novichok, hợp chất từng được Liên Xô nghiên cứu và phát triển vào thập niên 1980.

Skripal và con gái được phát hiện bất tỉnh trên băng ghế bên ngoài trung tâm mua sắm ở thành phố Salisbury, Anh hôm 4/3. "Mắt cô ấy trắng dã, mở trừng trừng, miệng sùi bọt. Còn người đàn ông thì cứng đờ, hai tay ngừng cử động nhưng vẫn nhìn trân trân về phía trước", một nhân chứng mô tả tình trạng của Skripal và con gái lúc mới được phát hiện. Các chuyên gia khẳng định đây chính là những dấu hiệu điển hình của nạn nhân trúng chất độc thần kinh, theo Atlantic.

Vì ra đời muộn hơn rất nhiều so với các chất độc thần kinh khác như VX hay sarin, nó được đặt tên Novichok, nghĩa là "tân binh" trong tiếng Nga. Novichok thường được dùng ở dạng bột mịn, với thành phần hóa học khác một chút so với VX và sarin, nhưng được cho là có khả năng gây chết người cao gấp 5-10 lần so với những chất độc thường được sử dụng này, đồng thời có thể chống lại các biện pháp chữa trị nhiễm độc thông thường.

Sarin là loại khí độc được sử dụng trong vụ tấn công khủng bố tại nhà ga tàu điện ngầm ở Tokyo, Nhật Bản năm 1995 khiến 12 người chết, còn VX là chất độc được xoa lên mặt người bị nghi là Kim Jong-nam tại sân bay thủ đô Kuala Lumpua của Malaysia, khiến nạn nhân nhanh chóng thiệt mạng. Tuy nhiên, Novichok chưa từng được sử dụng trong vụ tấn công nào trước đây.

Cũng như các loại chất độc thần kinh khác, Novichok thường gây nhiễm độc cho nạn nhân thông qua đường hô hấp hoặc hấp thụ qua da. Sau khi xâm nhập vào cơ thể nạn nhân, Novichok khiến tim đập chậm lại và đường thở bị co rút, làm nạn nhân tử vong vì ngạt thở.

Một bác sĩ Mỹ giải thích với ABC Science rằng tất cả các loại chất độc thần kinh như Novichok, VX hay sarin đều có cơ chế hoạt động giống nhau, đó là vô hiệu hóa acetylcholinesterase, loại enzyme xúc tác quá trình thủy phân chất dẫn truyền thần kinh acetylcholin thành cholin và acid acetic. Đây là phản ứng cần thiết để các tế bào neuron thần kinh cholinergic phục hồi trở lại trạng thái nghỉ ngơi sau khi hoạt hóa.

"Bạn có thể tưởng tượng rằng nếu bạn vô hiệu hóa một ‘công tắc tắt’ quan trọng của cơ thể, khiến tất cả thế bào thần kinh đều ‘bật’ cùng một lúc và không thể nghỉ ngơi, cơ thể sẽ gặp rắc rối", bác sĩ này nói.

Hiện tượng này khiến cơ thể nạn nhân nhanh chóng quá tải vởi các biểu hiện như đổ mồ hôi, nôn mửa, tăng cường bài tiết, sùi bọt mép, co giật. Vì tim và cơ hoành bị rối loạn hoạt động, nạn nhân sẽ bị co rút, tê liệt và ngạt thở.

Tất cả những yếu tố này khiến người nhiễm độc Novichok chết vì suy tim hoặc ngạt thở khi phổi bị ngập trong một lượng lớn dịch tiết. Khi sử dụng với liều cao, chất độc Novichok có thể khiến nạn nhân tử vong trong vài phút. Nếu nạn nhân không thiệt mạng, Novichok vẫn có thể gây ra những tổn thương vĩnh viễn cho não bộ của họ.

Dễ dàng qua mặt an ninh

Novichok còn nguy hiểm ở chỗ nó được coi là "vũ khí hóa học nhị phân", nghĩa là nó được kết hợp từ hai thành phần vốn vô hại, nhưng trở thành chất độc chết người khi trộn lẫn vào nhau. Đặc tính này khiến Novichok rất dễ vận chuyển, xử lý và có thời gian bảo quản dài hơn so với các chất độc thần kinh khác.

Andrea Sella, giáo sư ngành hóa vô cơ tại Đại học London, cho rằng việc được tạo thành từ hai hóa chất nông nghiệp hợp pháp khiến Novichok có thể dễ dàng được che giấu và sử dụng mà không gây hại cho kẻ thực hiện vụ tấn công.

"Nó được thiết kế để có thể qua mặt bất cứ biện pháp kiểm tra an ninh hóa học tiêu chuẩn nào", đại tá Hamish de Bretton-Gordon nói với Express. "Skripal chỉ cần chạm vào loại bột này khi mở một gói hàng là nó đã có thể ngấm vào mạch máu của ông ta".

Tuy có thành phần rất đơn giản và rẻ tiền, phương pháp bào chế Novichok lại vô cùng phức tạp và đòi hỏi những biện pháp an toàn đặc biệt, khiến các nhà khoa học Liên Xô phải mất gần một thập kỷ mới tạo ra được loại chất độc này.

"Những loại hóa chất này nguy hiểm đến mức không nhóm khủng bố nghiệp dư nào có thể chế tạo ra", giáo sư Sella nói. "Nó chỉ có thể được tạo ra trong các phòng thí nghiệm do chính phủ tài trợ". Với việc phân tích các dấu vết hóa chất sót lại ở hiện trường, các nhà khoa học có thể xác định được phòng thí nghiệm nào đã tạo ra nó.

Chương trình vũ khí hóa học bí mật

Novichok được đề cập lần đầu tiên trong một bài báo của Will Englund năm 1992 về một loại chất độc thần kinh được phát triển dưới thời Liên Xô. Một năm sau, nhà khoa học Vil Mirzayanov làm việc tại Viện nghiên cứu Hóa chất và Công nghệ Hữu cơ Nga tìm đến văn phòng thường trú của tờ Baltimore Sun ở Moscow để công bố các thông tin về loại vũ khí hóa học tối mật này.

Theo các thông tin do Mirzayanov và các đồng nghiệp cung cấp, Novichok bắt đầu được Viện nghiên cứu Hóa chất và Công nghệ Hữu cơ phát triển từ năm 1987 và được thử nghiệm ở Shikhani, đông nam nước Nga cũng như vùng Nukus của Uzbekistan.

Englund đã phỏng vấn một nhà khoa học tên là Andrei Zheleznyakov và ông này kể lại trải nghiệm bản thân khi tiếp xúc trong vòng một phút với chất độc Novichok trong phòng thí nghiệm vào năm 1988 rằng ông nhìn thấy "những màu sắc sáng lòa và ảo giác". Zheleznyakov qua đời chỉ một thời gian ngắn sau cuộc phỏng vấn.

Chính phủ Nga dưới quyền ông Boris Yeltsin thời kỳ đó phủ nhận việc nước này chế tạo chất độc thần kinh Novichok và từ chối đưa hợp chất này vào danh sách các vũ khí hóa học bị cấm theo công ước quốc tế.

Mirzayanov bị bắt vào cuối năm 1993 và bị truy tố với tội danh tiết lộ bí mật nhà nước. Tuy nhiên, tòa án Nga sau đó không tìm thấy đủ bằng chứng kết tội nhà khoa học này và ông được trả tự do. Ông chuyển tới Mỹ sinh sống và công tác tại Đại học Rutgers.

Một báo cáo năm 2014 của tổ chức Sáng kiến Đe dọa Hạt nhân cáo buộc Nga đang sở hữu hàng nghìn tấn Novichok cấp độ vũ khí. Sau vụ mưu sát Skripal, Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson cũng cho rằng chất độc "rõ ràng đến từ Nga" và cảnh báo nước này sẽ "có biện pháp đáp trả". Điện Kremlin tới nay bác bỏ mọi sự liên quan đến âm mưu sát hại cựu đại tá tình báo từng bị kết tội phản quốc này.