Vô xứ Nghệ

Chính danh cho săng lẻ… phố

Nhật Lân • 10/06/2024 14:02

Không rực rỡ sắc màu như phượng, giáng hương, ban, bằng lăng..., cũng chưa hề có tên trong đề án cây xanh đô thị; nhưng săng lẻ - dòng cây có nguồn gốc từ núi rừng - với những chùm hoa li ti sắc trắng ngà, đã âm thầm đến và làm đẹp cho phố Vinh.

* * * * *

SĂNG LẺ PHỐ

Săng lẻ - dòng cây có nguồn gốc từ núi rừng miền Tây xứ Nghệ - đã xuất hiện rải rác, xen lẫn trên một số tuyến đường, trong công sở, trước nhà hộ dân thành phố Vinh từ khá lâu. Nhưng có lẽ, ngoại trừ chủ nhân của chúng, hiếm người biết chính xác những cây săng lẻ này được trồng từ thời điểm nào. Cũng có lẽ, người ta chỉ biết ở phố có cây săng lẻ được trồng, “nhờ” một vài lần có những ồn ã, tranh cãi về xuất xứ nguồn gốc, nghi vấn chúng được đưa ra từ rừng bằng hình thức trái pháp luật.

Nhưng rồi trong cuồn cuộn những đợt sóng thông tin mới mẻ, và vì những bộn bề lo toan cuộc sống thường nhật, mọi ồn ã, tranh cãi, nghi vấn… cũng nhanh chóng trôi đi, để những cây săng lẻ được trồng ở phố cũng chìm vào quên lãng.

“

Khi những chùm hoa li ti sắc trắng ngà bung nở trên những tán lá xanh, trên những thân cây thẳng có lớp vỏ màu vàng sáng, thì người ta mới lại nhớ, phố có sự hiện diện của cây săng lẻ...

Cho đến đầu tháng 5 này, khi những chùm hoa li ti sắc trắng ngà bung nở trên những tán lá xanh, trên những thân cây thẳng có lớp vỏ màu vàng sáng, thì người ta mới lại nhớ, phố có sự hiện diện của cây săng lẻ. Mới thảng thốt nhận ra, dòng cây có nguồn gốc từ rừng trồng ở phố, thật đẹp. Như bao người, tôi cũng đã ngỡ ngàng khi bắt gặp cây săng lẻ bung những chùm hoa li ti trắng ngà trên các tuyến phố Duy Tân, Lê Lợi…

Nhận ra, dòng cây có nguồn gốc núi rừng hợp phố, đã tạo cho phố một vẻ đẹp khác lạ. Không rực rỡ đỏ, vàng như phượng, giáng hương, không tím biếc như ban, bằng lăng..., mà đẹp nhẹ nhàng, dung dị, quyến rũ. Và nghĩ, các nhà quản lý nên để ý, lựa chọn săng lẻ trở thành dòng cây xanh đô thị, tạo nên những tuyến phố thuần cây săng lẻ.

Thổ lộ cảm xúc trên facebook cá nhân, một người bạn lớn tuổi thông báo, muốn ngắm săng lẻ phố, nên ghé khu đô thị mới ven sông Vinh. “Ở đấy, săng lẻ đã được ươm, trồng thành những tuyến phố dài hàng trăm mét, đã có những cây trổ hoa rất đẹp…” - anh nhắn.

Theo lời anh tìm vào khu đô thị mới ven sông Vinh thì quả vậy. Ở đây, cây săng lẻ được trồng rất quy mô, và số lượng cây trồng đã rất lớn. Có những tuyến phố, săng lẻ được trồng xen với các loại cây thân gỗ khác; nhưng không ít tuyến phố, trồng thuần loài cây săng lẻ. Quan sát, những cây săng lẻ này đều được trồng trong thời gian chưa mấy lâu, nhưng đã rất phát triển. Thể như cây săng lẻ hợp với khí hậu, thổ nhưỡng, đất đai đô thị Vinh, để trong gay gắt nắng đầu Hạ vẫn trổ những cành non, vẫn bung nở những chùm hoa li ti sắc trắng ngà…

“

Thể như cây săng lẻ hợp với khí hậu, thổ nhưỡng, đất đai đô thị Vinh, để trong gay gắt nắng đầu Hạ vẫn trổ những cành non, vẫn bung nở những chùm hoa li ti sắc trắng ngà…

Lân la hỏi chuyện một doanh nhân quản lý khu đô thị, bày tỏ mong muốn biết xuất xứ nguồn gốc những cây săng lẻ, cũng như lý do lựa chọn dòng cây có nguồn gốc từ rừng này trồng trên các tuyến phố. Chẳng nề hà, ông bộc bạch rằng, từ nhiều năm trước, khi ngược lên miền Tây Nghệ An thì biết và đã rất thích cây săng lẻ. Thích vì săng lẻ là loài cây rừng có vẻ đẹp toàn diện, từ gốc, rễ đến thân, cành, hoa, lá.

“Cây săng lẻ có nhiều trong các thôn bản, vườn sản xuất các hộ dân vùng núi. Có thân cành sáng màu, lá hầu như xanh quanh năm, hoa cũng rất đẹp và bền. Vào mùa Đông, khi săng lẻ đến kỳ thay lá đâm chồi non thì tuyệt đẹp. Chúng tôi đã nghiên cứu rễ săng lẻ, thấy bộ rễ cọc và rễ chùm đều ăn sâu xuống đất, rất chắc, không lo tác động của mưa bão, lại căn bản không hại đến hạ tầng kỹ thuật vỉa hè, lòng đường… Thế nên khi thực hiện dự án này thì xác định săng lẻ sẽ là dòng cây chính trồng trên các tuyến phố…”, ông trao đổi.

Về xuất xứ nguồn gốc của những cây săng lẻ trong khu đô thị, theo ông thì đều từ các huyện vùng cao, do các nhà vườn ở các huyện Thanh Chương, Đô Lương, Nghi Lộc, Nghĩa Đàn… mua bán, khai thác từ các thôn bản, trong vườn nhà của các hộ dân, sau đó vận chuyển, đưa về ươm trồng. “Như ở huyện Nghĩa Đàn, có những vườn ươm cây săng lẻ khá lớn. Chúng tôi đặt mua cây từ các vườn ươm như vậy, có đủ giấy tờ thủ tục theo quy định pháp luật. Khu đô thị này đã trồng xấp xỉ khoảng 1.000 cây săng lẻ, tất cả đều có xuất xứ nguồn gốc rõ ràng, hợp pháp…”, ông nói.

SĂNG LẺ VƯỜN

Nhận xét của vị doanh nhân rằng, cây săng lẻ có tại nhiều thôn bản, trên đất vườn, đất sản xuất của các hộ dân vùng cao, thật chẳng sai. Nghề báo đi muôn nơi, nên chúng tôi biết mạn Quốc lộ 7, tính từ huyện Con Cuông ngược lên; còn bên Quốc lộ 48, thì từ Quỳ Hợp, cây săng lẻ đã không chỉ có ở rừng, mà phát tán mọc tự nhiên rất nhiều.

Dịp tháng 3 năm nay, trong lần ngược vào các xã Diên Lãm, Châu Hoàn của huyện núi Quỳ Châu, chúng tôi thấy cây săng lẻ mọc nhiều trên đất sản xuất, đất vườn của người dân. Hỏi chuyện, người dân cho biết chủ yếu là săng lẻ mọc phát tán, và bày tỏ nguyện vọng muốn khai thác cây săng lẻ để có thêm sinh kế.

Nói ra chuyện này với ông Nguyễn Văn Dũng - Chủ tịch UBND xã Diên Lãm, được ông trao đổi rằng, trên đất sản xuất, đất vườn của người dân có khá nhiều loại cây có nguồn gốc từ rừng tự mọc, trong đó có cây săng lẻ. Về phía chính quyền xã thì động viên nhân dân gìn giữ cây xanh ở những vị trí tạo cảnh quan, tạo bóng mát để làm đẹp quê hương; còn với những cây ở xa đường giao thông, xa thôn bản thì cũng mong có những đơn vị thu mua hợp pháp để người dân có thêm sinh kế…

Ngược thời gian, ở năm 2023, trong chuyến ngược vào vùng núi Bá Hạ thăm cảnh khó của đồng bào Đan Lai, khi đi ngang địa bàn các xã Chi Khê, Châu Khê, Thạch Ngàn của huyện Con Cuông, quan sát thấy có vô vàn cây săng lẻ tự mọc, hoặc được nhân dân trồng, bảo vệ, chăm sóc trên đất sản xuất, đất vườn, trong thôn bản. Dừng chân tại bản Kẻ Tre, xã Thạch Ngàn còn được nghe những vướng mắc liên quan đến cây săng lẻ trong vườn nhà, khi người dân khai thác đem bán cho thương lái thu mua để có thêm thu nhập. Số là vài năm qua, khi săng lẻ được người ở phố yêu thích, tìm mua trồng làm cảnh thì ở Thạch Ngàn đã có thương lái tìm đến thu mua. Mỗi cây săng lẻ, tùy theo chu vi gốc, thế, dáng… sẽ có giá từ dăm trăm ngàn đồng đến một vài triệu đồng.

Với vùng đất còn nhiều khó khăn như Thạch Ngàn, săng lẻ có giá trị như vậy là đã thêm sinh kế cho người dân. Ngặt nỗi, săng lẻ là loài cây gỗ có nguồn gốc từ rừng tự nhiên nên gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình khai thác, mua bán, vận chuyển. Như ở bản Kẻ Tre, theo Phó Chủ tịch UBND xã Thạch Ngàn - ông Ngô Trí Đại, có trường hợp gia đình chị Vi Thị Hạnh, anh Nguyễn Văn Hiêm khai thác cây săng lẻ tự trồng bán cho thương lái, nhưng khi đưa ra khỏi địa bàn xã thì bị tạm giữ vì tình nghi khai thác trái phép trong rừng tự nhiên. Chỉ đến khi các cơ quan chức năng làm rõ nguồn gốc xuất xứ thì mới được trả lại.

Ở bản Kẻ Tre, chúng tôi đã ghé thăm của gia đình anh Hiêm, chị Hạnh, thấy vườn săng lẻ còn khoảng gần 40 cây, sát kề với nhà ở. Tại đây, chị Hạnh kể, vườn săng lẻ của gia đình do anh Hiêm trồng khoảng năm 1991, khi cùng bố mẹ dựng nhà khai hoang đất trồng ngô, lạc. Giai đoạn đó trên đất chưa hề có cây săng lẻ. Khai hoang được một thời gian sau, thấy có cây săng lẻ tự mọc, anh Hiêm đã bứng thêm một số cây săng lẻ nhỏ ở trong bản đưa về trồng thành vườn và chăm sóc, bảo vệ. Vài năm gần đây, do vườn săng lẻ sát với nhà ở có nguy cơ gãy đổ ảnh hưởng đến nhà và tính mạng người trong gia đình nên anh Hiêm có ý định cắt bỏ lấy gỗ, làm củi hoặc bán đi để có thêm thu nhập.

Năm 2022, khi có thương lái đến mua, gia đình anh Hiêm đồng ý bán nhưng số săng lẻ khai thác khi vận chuyển thì bị tạm giữ, dù sau đó được trả lại nhưng việc khai thác cũng bị tạm đình chỉ... Và chị Hạnh bày tỏ: “Nếu cứ để thế đến khi bão lụt thì cây săng lẻ sẽ gãy đổ hư hỏng nhà. Vì vậy, gia đình tôi mong được khai thác, bán vườn săng lẻ này. Năm 2022 đã có người mua, đã đưa đi một xe nhưng sau đó bị đình chỉ không được tiếp tục khai thác. Bây giờ gia đình cũng chưa biết làm thế nào …”.

Gần đây, liên hệ đến Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy, Chủ tịch HĐND huyện Con Cuông Lương Đình Việt, được nghe ông bộc bạch về một số vướng mắc đang là trở ngại cho phát triển kinh tế trên địa bàn. Đề cập đến cây săng lẻ trên đất sản xuất, đất vườn của người dân, theo ông Lương Đình Việt thì hiện nay quy định của pháp luật đã có những thay đổi sát đúng, phù hợp với thực tế, cho phép người dân được khai thác, mua bán, với yêu cầu là chính quyền địa phương và đơn vị chức năng trên địa bàn phải xác định chính xác nguồn gốc xuất xứ, giúp người dân lập hồ sơ lâm sản theo quy định.

“

“Quy định đã rất rõ. Người dân có thể chủ động báo với chính quyền, kiểm lâm địa bàn để được kiểm tra, lập hồ sơ trước khi tổ chức khai thác, mua bán, vận chuyển cây gỗ trong đất sản xuất, đất vườn của mình. Chúng tôi cũng mong, cây săng lẻ trong vườn của dân trở thành một loại hàng hóa, được các doanh nghiệp thu mua để người dân vùng núi có thêm thu nhập…”.

Ông Lương Đình Việt
Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy, Chủ tịch HĐND huyện Con Cuông

SĂNG LẺ SẼ CÓ TÊN TRONG ĐỀ ÁN CÂY XANH ĐÔ THỊ?

Đem việc khu đô thị ven sông Vinh trồng cây săng lẻ trên các tuyến phố kể với một số cán bộ thành phố Vinh. Những cán bộ này cũng nhìn nhận cây săng lẻ rất phù hợp để trồng trên các tuyến phố. Như Phó trưởng Phòng Quản lý đô thị Nguyễn Sơn Tùng nhận xét, cây săng lẻ thích nghi tốt và có nhiều ưu điểm để trồng trên các tuyến phố; và trao đổi sẽ xem xét để kiến nghị thành phố đưa vào Đề án cây xanh đô thị. Ông Nguyễn Sơn Tùng nói: “Ở nhiệm kỳ tới, chúng tôi sẽ kiến nghị bổ sung cây săng lẻ vào Đề án cây xanh đô thị. Còn ở thời điểm hiện tại, với những tuyến phố chưa được quy hoạch cây xanh, khi có sự đầu tư, Phòng Quản lý đô thị sẽ nghiên cứu kiến nghị lãnh đạo thành phố cho phép triển khai trồng thí điểm…"

Từng có thời gian làm Chủ tịch UBND huyện Quỳ Châu, nên Bí thư Thành ủy Vinh - ông Phan Đức Đồng, hiểu rất sâu về cây săng lẻ. Cũng đánh giá cây săng lẻ có nhiều ưu điểm, rất phù hợp để lựa chọn trồng trên các tuyến phố đô thị, nhưng Bí thư Thành ủy Vinh có chút băn khoăn. Vì như ông trao đổi, săng lẻ là loại cây có xuất xứ từ rừng, dù mọc phát tán trên đất sản xuất, đất vườn của người dân vùng núi nhưng việc khai thác, mua bán, vận chuyển để trồng trên các tuyến phố thì liệu pháp luật đã cho phép?

Dẫn ra Điều 12, Thông tư số 26/TT-BNNPTNT ngày 30/12/2022 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, khẳng định pháp luật cho phép tổ chức, cá nhân, hộ gia đình, cộng đồng dân cư được khai thác thực vật rừng thông thường từ rừng sản xuất là rừng trồng tự đầu tư; cây trồng phân tán, cây vườn nhà có tên trùng với cây gỗ loài thực vật rừng thông thường từ rừng tự nhiên.

“

“Nếu pháp luật cho phép thì thành phố sẽ nghiên cứu, để có thể bổ sung quy hoạch trồng trên một số tuyến phố. Làm được, vừa đẹp không gian đô thị, lại góp phần giúp đồng bào miền núi của tỉnh giảm bớt khó khăn…”.

Ông Phan Đức Đồng -
Bí thư Thành ủy Vinh

Nghe những trao đổi trên, thấy vui. Vì như thế có thể trong tương lai gần, săng lẻ - dòng cây có nguồn gốc từ rừng - sẽ chính danh trở thành cây xanh đô thị. Thành phố Vinh, và cũng có thể là những đô thị khác của tỉnh, sẽ có những tuyến phố trồng thuần loài cây săng lẻ; để người dân mạn núi sẽ có thêm một sinh kế, còn ở phố, trong những ngày đầu hạ, sẽ có những tuyến đường bạt ngàn hoa mang sắc trắng li ti…