Xây dựng Đảng

Cuộc cách mạng về sắp xếp tổ chức, bộ máy - vài suy nghĩ tản mạn

Ông Phúc Nam Đàn • 24/03/2025 17:33

Chủ trương sắp xếp lại tổ chức bộ máy các cơ quan của Nhà nước trong phạm vi toàn quốc bao gồm các ban, bộ, ngành và chính quyền địa phương các cấp không phải là mới, cho nên khi nghe 2 từ “cách mạng” thì chắc không ít người còn hoài nghi và chưa hình dung ra hết mọi việc.

Nguyễn Phúc Nam Đàn • 24/03/2025

Chủ trương sắp xếp lại tổ chức bộ máy các cơ quan của Nhà nước trong phạm vi toàn quốc bao gồm các ban, bộ, ngành và chính quyền địa phương các cấp không phải là mới, cho nên khi nghe 2 từ “cách mạng” thì chắc không ít người còn hoài nghi và chưa hình dung ra hết mọi việc. Thậm chí có vẻ như sự quan tâm lâu nay của xã hội đang mới chỉ tập trung vào vấn đề giảm chi ngân sách Nhà nước do các con số được đưa ra là quá lớn...

Xin được mạnh dạn trao đổi vài vấn đề như sau:

Trước hết về mục đích: Cần hiểu cho toàn diện mục đích của việc sắp xếp lần này là không chỉ giảm chi ngân sách Nhà nước cho bộ máy hiện tại. Những vấn đề khác cũng vô cùng quan trọng là:

1, Tăng cường hiệu quả, hiệu lực quản lý Nhà nước, bao gồm cả việc bảo đảm tính nhanh chóng, chính xác trong triển khai các chủ trương, chính sách, kế hoạch từ Trung ương tới cơ sở; 2, Phục vụ nhân dân, phục vụ xã hội tốt hơn do chủ trương, chính sách không bị khúc xạ trong quá trình triển khai xuống cấp dưới và các ý kiến, các phản ánh của người dân lên cấp trên được nghe và xử lý nhanh chóng hơn; 3, Giảm chi cho bộ máy quản lý gắn nâng cao thu nhập cho cán bộ của hệ thống. 4, Cuối cùng là tạo ra những điều kiện tốt hơn để phát triển kinh tế - xã hội, nhất là về kinh tế - một lĩnh vực mà lâu nay chúng ta thấy bị bó tay do không giải quyết được mâu thuẫn giữa không gian kinh tế và không gian hành chính…

Thứ hai, về ý đồ của mô hình: Mọi người đều biết trên thế giới có nhiều mô hình tổ chức các cấp hành chính, một số nước theo mô hình 4 cấp, một số nước theo mô hình 3 cấp (phổ biến ở Tây, Bắc Âu) và thậm chí cũng có nước theo mô hình 5 cấp và ở một số nước pha trộn giữa 3 và 4 hay giữa 4 và 5 cấp.

Theo dõi mạng xã hội thấy đa phần “lĩnh hội” chủ trương bỏ cấp huyện, nhưng cũng có khá nhiều ý kiến cho rằng với việc mở rất rộng các xã như đề án thì nên coi là “bỏ cấp xã” chứ không phải là “bỏ cấp huyện” và đề xuất tiếp cận vấn đề theo hướng này với một lý do nữa là cũng sẽ tiết kiệm phần nào đó chi phí khi làm thủ tục hành chính trong tương lai.

Tôi nghĩ có sự nhầm lẫn ở quan điểm này, vì các từ “xã”, “huyện” cũng chỉ là cách gọi để chỉ các cấp hành chính (thời phong kiến có lúc gọi là tổng, phủ). Điều quan trọng nhất ở đây là: để quản trị xã hội, các Nhà nước thiết kế ra các cấp hành chính để quản lý, điều hành đất nước theo ý tưởng của mình, phù hợp với hoàn cảnh lịch sử và sự phát triển của xã hội tương ứng. Trong mỗi mô hình thì luôn luôn có cấp thấp nhất và cấp cao nhất (tôi nhấn mạnh điều này). Cấp thấp nhất chúng ta lâu nay hay gọi là cơ sở. Cấp huyện là cấp trung gian ở địa phương, nó là khâu chuyển tiếp từ tỉnh tới cơ sở. Như vậy nói “bỏ cấp xã”, “giữ cấp huyện” là không đúng mà chỉ nên nói rằng “thay đổi cách gọi đối với cấp cơ sở” mà thôi. (Nhân tiện xin được nói thêm ở một số nước - như Mỹ chẳng hạn, nhiều đơn vị hành chính là cùng cấp nhưng cách gọi khác nhau, tương ứng với thẩm quyền quản lý Nhà nước của các thực thể này).

Thứ ba, một vài vấn đề cần lưu ý trong quá trình thực hiện chủ trương để vừa sớm đạt mục đích, vừa hạn chế tiêu cực, lãng phí… Lần sắp xếp này Trung ương chỉ đạo nhanh, quyết liệt, không quá cầu toàn trong văn bản diễn đạt, không để mất thời gian vì giải quyết một vài vấn đề vụn vặt mà với tinh thần “vừa chạy, vừa xếp hàng”, vì vậy, có thể ở một vài tình huống chúng ta có cảm giác như chưa có sự chuẩn bị, chưa chủ động hoàn toàn. Ví dụ cho tình hình này là: vấn đề xử lý tài sản (đã và đang hình thành) nhất là bất động sản, trụ sở, đất đai; việc xử lý các nhiệm vụ dở dang từ mô hình cũ sẽ để lại; việc sử dụng nguồn lực cán bộ trong tương lai gần như thế nào để vừa làm tốt công tác tư tưởng, tâm lý cho cán bộ nghỉ công tác trước thời hạn, vừa tránh lãng phí nguồn lực này và thu hút, tạo cơ hội cho người giỏi, trẻ phục vụ trong các tổ chức của Nhà nước…

Thứ tư, về tên gọi của các đơn vị hành chính mới: Việc sáp nhập, kiện toàn các cơ quan Nhà nước được đại đa số nhân dân đồng tình, ủng hộ là một nền tảng rất quan trọng để có thể nhanh chóng triển khai các ý đồ, nhiệm vụ sắp xếp lại tổ chức, bộ máy, tuy nhiên đến lượt chúng ta phải đối diện với một vấn đề khá phức tạp là việc nhập đơn vị hành chính nào với nhau và đặt tên cho đơn vị hành chính mới ra sao (xã, tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương). Vấn đề này liên quan đến tâm lý, tình cảm của nhân dân mà rất nhiều người, trong đó có người viết vốn dĩ đã quá quen với các giá trị cũ, ăn sâu vào tiềm thức của mỗi người, và hơn thế nữa có nhiều giá trị đã trở thành cội nguồn sức mạnh, là điểm tựa, là động lực để mỗi cá nhân sống, làm việc, phấn đấu. Các yêu cầu, các lưu ý khi đặt tên cho đơn vị hành chính mới mà Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã nói ở Điều 6, Nghị quyết số 35 ngày 12/7/2023 chỉ mang tính nguyên tắc: “…bảo đảm đoàn kết dân tộc, phù hợp với các yếu tố lịch sử, truyền thống, văn hóa của địa phương và tôn trọng ý kiến của đa số cử tri… Trường hợp nhập các đơn vị hành chính cùng cấp thì khuyến khích việc sử dụng một trong các tên gọi đã có của các đơn vị hành chính trước khi nhập để đặt tên cho đơn vị hành chính hình thành sau sắp xếp”, trong khi đó sự khác nhau về quan điểm, tâm lý, nguyện vọng của nhân dân là khá rõ thì quả thực để tìm ra một phương án tên gọi cho các đơn vị sáp nhập với nhau là không hề đơn giản và khá gian nan. Tư duy chủ quan, cách làm nóng vội có thể sẽ không thành công hoặc gây tâm lý “ấm ức” trong một bộ phận cộng đồng nhân dân, thậm chí có thể tạo ra tình huống để kẻ xấu kỳ thị, phân biệt vùng miền, gây mâu thuẫn trong nội bộ nhân dân.

Bởi vậy, thiết nghĩ cấp ủy, chính quyền và các cơ quan chức năng cần hết sức lưu ý công tác tuyên truyền về tư tưởng, nhận thức, cách làm để các cộng đồng dân cư đồng cảm, chia sẻ, thống nhất với chủ trương lớn này của Đảng, Nhà nước, với cấp ủy, chính quyền địa phương. Chẳng hạn: cần sớm xây dựng, ban hành các tiêu chí để sáp nhập các đơn vị với nhau như nào, xác định tên gọi ra sao?…

Mạnh dạn xác định các tiêu chí ưu tiên trong đó có nói rõ trường hợp đặc biệt (thực sự nếu có), cố gắng định lượng, hạn chế định tính chung chung cho các tiêu chí này, tránh suy nghĩ chủ quan, cào bằng và tâm lý đơn giản hóa vấn đề… Các phương án sắp xếp, đặt tên cần có thuyết minh hết sức cụ thể, rõ ràng và đặc biệt dù chúng ta phải “vừa chạy, vừa xếp hàng” nhưng không thể bỏ qua các quy trình, thủ tục để giải quyết vấn đề tâm lý, tư tưởng cho nhân dân thật chu đáo. Đây là lúc để chúng ta thực hiện thật tốt, thật hiệu quả phương châm “hiểu dân, gần dân, nghe dân và nói để dân nghe”.

Việc tiếp theo cũng hết sức quan trọng để các mục đích của cuộc “cách mạng” đạt được một cách toàn diện là sự vận hành của các tổ chức, đơn vị sau sắp xếp. Rõ ràng cuộc sống và nhân dân đòi hỏi rằng, chúng ta có làm gì thì cũng phải bảo đảm sự vận động của xã hội không bị tắc, không bị ngừng trệ mà phải trôi chảy, trơn tru hơn, trong có có sự ổn định và phát triển mạnh hơn. Cụ thể là vẫn phải đạt được các chỉ tiêu trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, và trong việc giải quyết kịp thời các quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng hàng ngày của nhân dân, của doanh nghiệp… Nhân dân đang mong chờ một tinh thần làm việc với trách nhiệm cao của cán bộ trong hệ thống chính trị các cấp.

Chúng ta chưa hình dung ra Hiến pháp và Luật Tổ chức Chính phủ, Luật Tổ chức chính quyền địa phương sẽ được sửa đổi, bổ sung cụ thể như nào, nhưng có thể thấy rõ là các chức năng, nhiệm vụ hiện nay của cấp huyện sẽ được quy định lại, trong đó có thể một số thẩm quyền, nhiệm vụ được giao cho cấp tỉnh, một số được giao cho cấp cơ sở. Trong bối cảnh đó sẽ phát sinh một loại nhiệm vụ cho tỉnh và các ngành cấp tỉnh là tiếp quản các việc dang dở trước đây của cấp huyện, của đơn vị cũ. Tâm lý thờ ơ, không muốn làm “việc của người khác”, tâm lý sợ sai, tư duy máy móc, cứng nhắc… sẽ có đất để nảy nở. Chúng ta phải lưu ý để điều này không xảy ra, ảnh hưởng đến tính hiệu lực, hiệu quả của cuộc cách mạng.

Cuối cùng, xin được nhắc lại quan điểm của người viết rằng, chủ trương là đúng đắn, đó là điểm đến tất yếu của tương lai nhưng nó sẽ thành công ở mức nào thì phụ thuộc vào cách làm của chúng ta!