Khắc ghi cội nguồn

(Baonghean) - Trên địa bàn Nghệ An hiện còn khá nhiều dấu ấn của nhà nước Văn Lang triều đại Hùng Vương. Người Nghệ An luôn tự hào về điều này cũng như luôn nhớ về truyền thuyết “Bọc trăm trứng”, khắc ghi nguồn cội...

Đền Hùng ngày Giỗ Tổ. Ảnh: T.C

“Dù ai đi ngược về xuôi

Nhớ ngày Giỗ Tổ mồng Mười tháng Ba”

Dấu tích Rồng Tiên

Ở Nghệ An hiện có ít nhất 4 dấu tích liên quan đến đất nước Văn Lang thời các Vua Hùng. Di tích đầu tiên là ngôi đền Cửa, thuộc xã Nghi Khánh, huyện Nghi Lộc, thờ Quốc mẫu Âu Cơ. Vùng đất Cửa Xá này vẫn lưu truyền câu chuyện về 2 trong số 100 người con của Cha Lạc Long Quân và Mẹ Âu Cơ khi đi về phương Nam, đến vùng Cửa Xá “thấy cảnh tượng đẹp, núi sông hùng vĩ, có cửa lạch cho thuyền đi ra bể, có đất đai bằng phẳng thuận tiện cho lao động sản xuất nên đã chọn nơi đây để dựng nghiệp”. Họ cùng nhau khai hoang lập ấp, trồng trọt, đánh bắt, chăn nuôi gây dựng nên cơ ngơi trù phú, đời sống ngày một giàu có. Để không quên nguồn gốc, nhớ ơn tới Mẹ Âu Cơ, họ xây dựng một am thờ ngay tại cửa biển... Gian thờ Quốc mẫu Âu Cơ hiện được đặt tại vị trí trang trọng nhất dành cho vị thần chính ở Thượng điện đền Cửa. Trên hương án có bức tượng mẫu Âu Cơ tư thế trang nghiêm, dung mạo hiền từ.

Cách ngôi đền Cửa chưa đầy 10 km về phía Nam là dấu tích thứ hai về thời đại Vùa Hùng - Cửa Hội Thống, nơi con sông Lam đổ ra biển. Sách “Bách Thần Lục” từng tả trận thủy chiến giữa quân đội Vua Hùng 18 là Hùng Duệ với quân Thục ở Châu Hoan rằng: “...tướng Vua Hùng giao chiến với giặc ở Hội Thống, giặc thua to, tướng giặc là Dương Nham bị chém...”. Còn Thần phả làng An Thuyên (Thường Tín, Hà Nội) lại chép: “Tướng Vua Hùng là Nguyễn Tuấn, Trần Khánh chặn quân Thục ở Cửa Hội Thống, bắt được Hùng Nã, Đà Gia”... Độ chính xác của hai cứ liệu này còn phải nghiên cứu, song theo “Sử liệu Nghệ An” thì thời Hùng Vương cửa sông Lam có tên là Đan Nhai (hoặc Đan Lai). Cửa sông ở ngay dưới chân núi Ngũ Mã. Sau này biển lui dần mới có cửa Hội Thống như ngày nay. Khúc sông nơi cửa biển Đan Nhai nhiều lần là ranh giới các trận chiến ác liệt mang tính lịch sử của dân tộc Việt Nam: Trận chiến Hùng - Thục, Việt Thường - Lâm Ấp...

Một số hiện vật ở Di chỉ Làng Vạc.

Ngược sông Lam chừng 30 km là đến với vùng đất được ghi trong kho tàng truyện cổ tích Việt Nam hay sử thi "Lĩnh Nam Trích Quái", “Bác Việt Từ đường Tộc phả” của La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp - câu chuyện sự tích trầu cau. Chuyện kể rằng: Vua Hùng Vương thứ 4 là Hùng Việp Vương đi tuần thú dọc triền sông Lam, khi trời đã xế chiều thì dừng chân gần một gò đồi ở vùng Hoa Nam, Hoa Ổ. Vua nhìn thấy trên đồi có miếu nhỏ hương khói thường xuyên, bên miếu có thân cây cao, vươn thẳng trời xanh, tán như lọng, dưới gốc có phiến đá bạc và một loại dây leo có những chiếc lá xanh mướt, mùi hương thơm nồng. Vua bèn truyền dân địa phương đến hỏi xem đó là loại cây gì? Miếu thờ ai?... Câu chuyện trầu cau có nhiều dị bản, nhưng thống nhất về địa danh và ba làng Hoa Ổ, Hoa Nam và Phù Lưu chính là xã Nam Trung, Khánh Sơn (huyện Nam Đàn), xã Thanh Lương (huyện Thanh Chương) ngày nay.

Di tích thứ tư của thời đại Vua Hùng chính là Làng Vạc - di tích khảo cổ quốc gia, tại xã Nghĩa Hòa, Thị xã Thái Hòa. Theo truyền thuyết cội nguồn của người Việt cổ: 1 trong 50 người con lên non của ông tổ, bà tổ Lạc Long Quân và Âu Cơ xưa đã về lập nghiệp ở làng Vạc xưa. Và đối chiếu với những di chỉ, cổ vật đã được tìm thấy ở vùng đất này, đây chính là một phần của nền văn hóa Đông Sơn thời các Vua Hùng buổi đầu dựng nước. Làng Vạc chính là cái nôi của cư dân xứ Nghệ ở lưu vực sông Cả hiện nay và những vùng đất khác... Năm 1972, Viện Khảo cổ học Việt Nam đã cho tiến hành khai quật khu di chỉ ở Làng Vạc trên diện tích 3 ha. Đến nay qua 5 lần khai quật, di chỉ Làng Vạc được xác định là nơi phát hiện nhiều mộ táng nhất trong số hàng chục di chỉ khảo cổ về văn hóa Đông Sơn ở nước ta. Tại 347 mộ táng, 1.228 hiện vật được phát hiện.

Nhớ ơn tiên tổ

Nhớ về cội nguồn dân tộc Việt Nam, hàng năm, người dân tỉnh Nghệ An đã có nhiều việc làm khắc ghi công ơn to lớn của tiên tổ. Đền Cửa đã được chính quyền và nhân dân địa phương tu bổ, xây dựng lại khá khang trang vào năm 2003. Đền Cửa thể hiện, đóng vai trò "Nhân sơn quần tụ", trở thành một địa chỉ tâm linh quan trọng tại mảnh đất này, sớm chiều người dân đến đây khói hương tưởng phụng. Đền Cửa và mộ tướng Ninh Vệ đã được UBND tỉnh Nghệ An cấp bằng công nhận Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp tỉnh, theo Quyết định số 6819 ngày 23/12/2009. Từ năm 2010, Lễ hội Đền Cửa được phục hồi và thu hút đông đảo nhân dân và du khách trong và ngoài huyện tham gia. Lễ hội được tổ chức hàng năm vào ngày 2 đến 4/3 âm lịch, nhằm đề cao cội nguồn dân tộc, khích lệ lòng yêu nước thương nòi, tạo động lực mạnh mẽ để cùng nhau bảo vệ, xây dựng Tổ quốc, quê hương. Lễ hội với nhiều hoạt động tưởng nhớ công ơn của ông cha đã thu hút hàng nghìn người dân trong vùng và du khách thập phương.

Nơi cửa Hội Thống, những ngư dân Nghệ An, Hà Tĩnh trước mỗi chuyến ra khơi vẫn thường thắp hương tưởng niệm những binh sỹ trận vong. Ở vùng Nam Trung, Khánh Sơn (huyện Nam Đàn), ngôi đền Tam Khương thờ 3 vị thần trầu cau ở làng Nam Hoa mà các triều đại phong kiến vẫn có sắc phong tặng, hiện không còn dấu tích. Dấu tích chuyện cổ đó là khắp các đình, đền, vườn nhà, người dân vùng 5 Nam trồng rất nhiều trầu cau. Những cụ già ở đây cho biết: Trầu cau chính là một đặc sản, một tập tục cổ truyền tốt đẹp, một tín ngưỡng. Trầu cau vẫn thường được dùng trong hôn nhân cũng như tiếp đãi khách khứa. Khách đến chơi trước tiên phải mời trầu, nếu không mời người ta oán giận nhau. Tục ăn trầu cau đã đi vào câu hát Dân ca ví, giặm đằm sâu “miếng cau dầm trù trại, vôi chúa quyện hương nồng”.

Trên miền đất cổ Làng Vạc, hàng năm nhân dân thị xã và các huyện lân cận tổ chức lễ hội đầu xuân. Tại lễ hội, ban tổ chức tiến hành lễ tế dâng hương tại điện thờ, tưởng nhớ công ơn dựng nước của các Vua Hùng và công ơn giữ nước của các bậc tiền nhân, cầu mong mưa thuận gió hòa, tiến bộ phát triển cho vùng đất Phủ Quỳ nói riêng và tỉnh Nghệ An nói chung. Qua đó giáo dục truyền thống yêu nước, đạo lý uống nước nhớ nguồn, thể hiện tinh thần đoàn kết cộng đồng. Đông đảo người dân trong tỉnh và mọi miền Tổ quốc đã về đây bày tỏ lòng thành kính hướng về cội nguồn tiên tổ, lòng biết ơn sâu sắc đối với những người có công khai sơn mở cõi. Nhiều người tâm niệm: Về với Làng Vạc đã nhìn thấy một phần cuộc sống cổ xưa của ông cha mình; và sau đền Hùng ở Phú Thọ thì đây chính là vùng đất thiêng thứ hai của nước Việt Nam ta!

Giỗ tổ Hùng Vương là ngày lễ trọng của dân tộc, đã trở thành tình cảm thiêng liêng, sâu đậm trong tâm khảm của mỗi người Việt từ ngàn đời nay. Chính vì vậy vào ngày Giỗ tổ Hùng Vương, rất nhiều người dân trong tỉnh Nghệ An thường làm mâm cúng giỗ. Ở các cơ quan, đơn vị trong tỉnh, ngày Quốc giỗ là một đợt sinh hoạt sâu rộng...

Thanh Sơn