(Baonghean) - Năm 2013, hàng thủy, hải sản các loại đạt 18.733 tấn, đạt 22 triệu USD/344,369 triệu USD kim ngạch xuất khẩu hàng hóa toàn tỉnh, tăng 81,8% so với năm 2012. Sáu tháng đầu năm 2014, xuất khẩu mặt hàng này đạt 3.765 tấn, kim ngạch 4,3 triệu USD, giảm tới 56,2% so với cùng kỳ (6 tháng năm 2013 đạt 7.790 tấn), mặt hàng xuất khẩu chủ yếu là bột cá. Thủy sản xuất khẩu năm nay chủ yếu sang thị trường Trung Quốc và Lào, do 2 doanh nghiệp là Công ty TNHH Chế biến phụ phẩm thủy sản Xuri Việt Trung và Công ty TNHH Phương Mai thực hiện.
Với điều kiện tự nhiên thuận lợi cho đánh bắt và nuôi trồng thủy, hải sản (bờ biển dài trên 82 km; có các vùng nước ngọt, nước lợ lớn), thủy, hải sản của Nghệ An được xác định là một trong những mặt hàng có lợi thế cho xuất khẩu. Tuy nhiên, giá trị xuất khẩu hàng hóa toàn tỉnh còn khiêm tốn so với tổng sản lượng khai thác thủy sản. Diện tích nuôi trồng thủy sản 6 tháng đầu năm 2014 đạt 18.708 ha, tăng 3%; tổng sản lượng 6 tháng đầu năm 2014 đạt 69.571 tấn, tăng 11,24% so với cùng kỳ năm 2013. Hiện nay, tỉnh cũng đã có chủ trương tập trung đầu tư vào một số sản phẩm xuất khẩu thông qua một số chương trình, đề án như Đề án Phát triển nuôi ngao bãi triều phục vụ xuất khẩu tỉnh Nghệ An đến năm 2020; Kế hoạch nuôi tôm, cá rô phi xuất khẩu. Thế nhưng, những sản phẩm này vẫn còn vắng bóng trong danh sách xuất khẩu của tỉnh.
Trong khi nhu cầu thị trường thế giới tương đối cao và ổn định thì thủy hải sản của Nghệ An hiện chỉ mới được xuất qua một số thị trường “dễ tính” như Trung Quốc, Lào, Malaysia. Lý do một phần vì các đơn vị xuất khẩu của tỉnh vẫn chưa thật sự chủ động được hoạt động xúc tiến thương mại, đặc biệt là trong khâu tìm kiếm bạn hàng. Ông Lê Thái, Giám đốc Công ty TNHH Chế biến phụ phẩm thủy sản Xuri Việt Trung, một trong những công ty có kim ngạch xuất khẩu thủy sản chế biến lớn nhất của Nghệ An, cho biết: “Sở dĩ công ty đang chủ yếu tập trung vào xuất khẩu sản phẩm bột cá sang Trung Quốc vì hiện tại, công ty chưa khai thác được các thị trường khác, cũng như chưa tìm được nguồn nhập khẩu các sản phẩm thủy sản khác ngoài bột cá. Khó khăn lớn nhất của công ty trong hoạt động xuất khẩu vẫn là thị trường”.
Chủng loại thủy sản xuất khẩu chính ngạch còn đơn điệu, chưa phong phú, chưa thật sự tập trung khai thác, nuôi trồng những sản phẩm cụ thể theo hướng chuyên môn để từ đó triển khai giải pháp đồng bộ từ khâu khai thác, nuôi trồng đến chế biến, xuất khẩu, nên ảnh hưởng đến đầu ra và kim ngạch xuất khẩu. Theo số liệu xuất khẩu của Sở Công Thương Nghệ An, thủy sản xuất khẩu chính ngạch của tỉnh chủ yếu vẫn là bột cá dùng cho chăn nuôi gia súc. Một lượng hải sản, phần lớn là đặc sản lại được xuất khẩu qua đường tiểu ngạch như cá thu, cá mú, cá chim trắng, tôm, cua… Chị Thảo, chủ một tàu đánh bắt cá tại Cửa Hội cho biết: “Cách đây vài năm, nhiều thương lái Trung Quốc sang mua hàng hải sản tươi sống chất lượng cao của ngư dân, đồng thời bán các loại hải sản chất lượng thấp cho các thương lái người Việt Nam để bán ra thị trường tiêu dùng. Nhưng một năm trở lại đây, do giá mua từ thương lái Trung Quốc thấp, nên ngư dân không bán mà chỉ bán phục vụ thị trường nội địa”.
 |
| Gia đình anh Trần Đăng Sơn xã Quỳnh Bảng (Quỳnh Lưu) thu hoạch tôm thẻ chân trắng. Ảnh: Nhật Thanh. |
Theo tìm hiểu, kim ngạch xuất khẩu thủy sản chưa cao cũng bởi lý do, nhiều thị trường nhập khẩu mặt hàng này như EU, Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc... yêu cầu khắt khe đối với việc kiểm soát dư lượng hóa chất, vệ sinh an toàn thực phẩm, kỹ thuật bảo quản,... trong khi đó, kinh doanh thủy, hải sản hầu hết là doanh nghiệp nhỏ, thiếu vốn đầu tư kinh doanh, máy móc, thiết bị sản xuất và chế biến, bảo quản còn yếu kém, chưa kiểm soát được dư lượng hoá chất, kháng sinh, chất cặn trong hải sản xuất khẩu. Được biết, số doanh nghiệp tham gia xuất khẩu thủy sản chính ngạch tại Nghệ An rất ít, từ đầu năm đến nay chỉ có 2 doanh nghiệp.
Ông Võ Văn Đại, Giám đốc Công ty cổ phần Thủy sản Vạn Phần (doanh nghiệp lần đầu tiên ở Nghệ An xuất khẩu nước mắm sang thị trường Malaysia) cho biết: “Doanh nghiệp muốn xuất khẩu được thủy, hải sản hầu hết phải đầu tư vào công nghệ chế biến, bảo quản như công nghệ cấp đông, bảo quản lạnh. Việc đầu tư này đòi hỏi vốn lớn, trong khi yêu cầu chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm của hầu hết các thị trường nước ngoài về mặt hàng này cao, nên doanh nghiệp rất ngại rủi ro. Mặt khác, khâu tiếp cận thị trường, bạn hàng còn gặp khó khăn, vì doanh nghiệp chưa tập trung đầu tư khảo sát thị trường nước cần nhập khẩu, tìm kiếm bạn hàng, nên rất ít đơn hàng. Bên cạnh đó, nguồn nguyên liệu thủy sản trong tỉnh còn manh mún, không đủ đáp ứng những đơn hàng lớn do ảnh hưởng từ vụ mùa, chưa có nhiều những tàu thuyền lớn đánh bắt xa bờ, dụng cụ đánh bắt chưa đáp ứng yêu cầu số lượng lớn...”
Doanh nghiệp “kêu” thiếu đơn hàng, nhưng khi có đơn hàng thì không thực hiện được. Đã có trường hợp cán bộ làm công tác xúc tiến thương mại giới thiệu đối tác nhập khẩu cá sang Malaysia, Singapore thì tất cả các doanh nghiệp được kết nối đều không mặn mà, với lý do không có hàng, không đủ lượng và không đáp ứng được trong khâu bảo quản... Doanh nghiệp cũng chưa có chiến lược xuất khẩu rõ ràng, nên chỉ chờ có đơn hàng mới đi vào thu mua và bán lại, chứ không có hoạt động khảo sát nhu cầu thị trường để định hướng kinh doanh một cách dài hơi và chủ động.
Một số nguyên nhân nữa ảnh hưởng đến kim ngạch xuất khẩu thủy sản là giá sản phẩm còn cao, giá trị gia tăng thấp, sản phẩm xuất khẩu chủ yếu dưới dạng nguyên liệu thô, Nghệ An chưa có thương hiệu sản phẩm thuỷ, hải sản danh tiếng.
Tìm hiểu hoạt động xuất khẩu thủy sản tại Đà Nẵng, một trong những địa phương tương đối thành công trong ngành này, được biết, thành phố đã đầu tư cơ sở hạ tầng nghề cá thành trung tâm nghề cá. Hạ tầng kỹ thuật hậu cần nghề cá khép kín tại Khu Công nghiệp dịch vụ thủy sản Thọ Quang bao gồm: Khu tránh trú bão âu thuyền và Cảng cá Thọ Quang có diện tích mặt nước 58ha, sức chứa từ 800 đến 1.000 tàu; diện tích trên bờ 24ha. Đi liền với đó là chợ đầu mối thủy sản, 7 cơ sở đóng sửa tàu thuyền, 15 doanh nghiệp chế biến hải sản hoạt động với công suất 30.000 tấn/năm. Làm một phép tính nhỏ để so sánh sản lượng khai thác của Đà Nẵng và Nghệ An cho thấy: Tổng sản lượng khai thác thủy sản năm 2013 của thành phố này đạt 33.131 tấn, kim ngạch xuất khẩu hàng thủy, hải sản đạt 141 triệu USD. Cùng năm, Nghệ An có tổng sản lượng thủy sản đạt 126.766 tấn, nhưng kim ngạch xuất khẩu chỉ 22 triệu USD. Điều này chứng tỏ hiệu quả xuất khẩu thủy sản của Nghệ An chưa cao.
Để giải quyết bài toán xuất khẩu thủy sản, Nghệ An cần chú trọng nhiều giải pháp toàn diện. Đó là, cần xác định rõ ràng những nhóm thủy sản xuất khẩu cụ thể, để từ đó có kế hoạch, chiến lược phát triển và đầu tư tập trung, chuyên môn hóa đúng mục tiêu, tránh dàn trải, manh mún. Đồng thời, cần phải có các giải pháp đồng bộ từ khâu nuôi trồng, khai thác tạo nguồn nguyên liệu, chế biến và an toàn vệ sinh thực phẩm, tìm kiếm thị trường, sự gắn kết giữa nhà quản lý, doanh nghiệp và ngư dân - người nuôi trồng thủy hải sản. Cần tập trung ưu tiên nuôi trồng các loài thuỷ, hải sản có giá trị xuất khẩu; xây dựng và hình thành các vùng nuôi tập trung; áp dụng các tiêu chuẩn kỹ thuật và công nghệ tiên tiến, công nghệ cao vào sản xuất giống; tổ chức lại sản xuất khai thác hải sản trên biển, trên cơ sở cơ cấu lại tàu thuyền, nghề nghiệp phù hợp với các vùng biển, tuyến biển, với môi trường tự nhiên, nguồn lợi hải sản”.
Nâng cao chất lượng sản phẩm bằng cách đẩy mạnh công tác thông tin tuyên truyền và áp dụng về vệ sinh an toàn thực phẩm nhằm nâng cao nhận thức cho người sản xuất, kinh doanh về an toàn thực phẩm; tăng cường năng lực kiểm soát chất lượng trong toàn bộ quy trình, từ đánh bắt, vận chuyển và chế biến; đồng thời, đầu tư sử dụng thiết bị và công nghệ chế biến hiện đại nhằm tăng sản lượng, nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng yêu cầu về tiêu chuẩn vệ sinh và các quy định về an toàn thực phẩm quốc tế”.
Đầu tư phát triển doanh nghiệp chuyên về sản xuất, chế biến thuỷ sản xuất khẩu và coi đây là khâu then chốt trong việc phát triển kinh tế thuỷ sản tại Nghệ An; đồng thời, hỗ trợ doanh nghiệp thủy sản xây dựng và phát triển thương hiệu song song với thúc đẩy hoạt động xúc tiến thương mại như quảng bá sản phẩm, tìm kiếm bạn hàng nhằm khôi phục và mở rộng thị trường hiện có, đa dạng hoá thị trường, coi trọng thị trường Nhật Bản, Mỹ, EU. Việc nâng cấp, hoàn thiện hệ thống hạ tầng phục vụ ngành Thủy sản phải đi đôi với các chính sách hỗ trợ ngư dân vươn khơi bám biển, vì đây là hai yếu tố có quan hệ mật thiết, góp phần phát triển lĩnh vực khai thác, đánh bắt thủy sản và giải quyết đầu ra cho sản phẩm với giá cả ổn định hơn.
Lan Hương
