MC Lê Anh: Người thầy không chỉ cười duyên, dễ tính mà phải bí hiểm, 'áp chế'

"Một thầy giáo tốt như một ngọn nến, ngọn nến cháy để soi đường cho những người khác". Đó là câu danh ngôn nổi tiếng của Mustafa Kernal Ataturk về nghề giáo.

Nói đến nghề giáo, người ta thường dùng nhiều mỹ từ, nhưng tâm thức của người Việt từ xưa đến nay là cụm “tôn sư trọng đạo”. Ca dao, tục ngữ, thành ngữ Việt Nam có câu: “Không thầy đố mày làm nên”; “Muốn sang thì bắc cầu Kiều/Muốn con hay chữ phải yêu lấy thầy”; “Nhất tự vi sư, bán tự vi sư”... để thấy được vai trò, tầm quan trọng của việc học, vị thế của người thầy.

MC Lê Anh.

Trong thời đại số 4.0, trải qua đại dịch Covid–19, với 22 năm công tác trong môi trường giáo dục chuyên nghiệp, tôi chiêm nghiệm mối quan hệ thầy - trò giờ đây đã khác trước. Trước hết, đó là sự lệ thuộc về mặt tri thức.

Đối với các cấp bậc như đại học và sau đại học, vai trò của người thầy là sự gợi mở, hướng dẫn để học trò tự tìm đến cái đích của khoa học, kiến thức, mức độ tự học được đẩy lên cao. Còn ở cấp bậc dưới, sự phụ thuộc cao hơn, bởi liên quan đến việc người thầy truyền dạy kiến thức chuẩn chỉ trong sách giáo khoa và họ cũng có tính triết lý của kiến thức muốn đưa đến. Tuy nhiên, ở cấp trung học phổ thông cũng đang có sự chuyển dịch, để giảm bớt sự phụ thuộc.

Học trò hiện nay có internet, sách, báo, tài liệu tham khảo đa dạng, đồng nghĩa với có nhiều "người thầy" hơn. Vai trò “độc tôn” về mặt kiến thức của người thầy hiện nay không còn tồn tại, các thầy không đơn thuần là chỉ truyền dạy những kiến thức, phương pháp mà phải liên tục kết hợp với việc dạy và tự học, cập nhập những kiến thức mới, rõ nhất ở bậc học cao như thạc sĩ, tiến sĩ.

Tuy nhiên, sự bất lệ thuộc của sinh viên vào người thầy, vô tình tạo ra một áp lực lớn cho người thầy định vị bản thân và tạo ra giá trị. Nếu không đạt, họ sẽ phải tự bước ra hệ sinh thái học tập và giảng dạy. Đây không phải là câu chuyện từ chối của học trò, mà xã hội sẽ từ chối những người thầy đó. Đây là sự thay đổi lớn trong xã hội hiện nay.

Sự bất lệ thuộc này cũng dẫn đến việc mối quan hệ của thầy trò thay đổi. Cụ thể, nó giản dị, bớt phân ngôi hơn, ngôi chủ động, bị động, dường như quan hệ thầy trò cũng bình đẳng hơn. Đối với những sinh viên trưởng thành sớm, sau khi ra trường vài năm, các bạn có học vị, sau đó trở thành thầy, cô giáo của những thế hệ mới, thậm chí chỉ hơn học sinh vài tuổi, cho nên, sự đồng đẳng về mặt hình thức như này là lành mạnh.

Chính vì thế, khoảng cách giữa thầy và trò là vấn đề tế nhị.

Có quan điểm cho rằng, nếu nhìn nhận một cách cởi mở, có nên xóa nhòa khoảng cách thầy và trò? Điều này vẫn đang là một dấu chấm hỏi, liệu có tốt hay không?... Một số người khác lại cho rằng, thầy vẫn phải là thầy, phải giữ khoảng cách với học trò, để tạo ra áp lực lẫn nhau và duy trì trong môi trường học tập, chứ không thể xuề xòa “cá mè một lứa”.

Tôi cho rằng, xóa nhòa khoảng cách thầy - trò không hoàn toàn phù hợp vì học trò cần được tạo động lực trong việc học tập, đặc biệt là tự học. Cho nên, các em cần phải chịu áp lực từ thầy, cô giáo, chứ không phải là các em tự nhiên tích cực học tập.

Nếu muốn tạo áp lực học tập, thầy không phải lúc nào cũng cười duyên, dễ tính, đôi khi phải tỏ ra bí hiểm, “áp chế” nho nhỏ để học trò phải nể, hoặc sẽ ngại nếu không đạt kết quả mong muốn của cả thầy và trò. Tất cả những điều này mới có thể phá đi sự lười biếng của học trò, xóa bỏ đi tình trạng tự mãn, tự bằng lòng với thực tại và một vài yếu tố tiêu cực dẫn đến tình trạng học trò không thích học, không chủ động học.

Qua một thời gian dài, tôi chiêm nghiệm khoảng cách giữa thầy và trò phải tinh tế. Nhiều giáo viên vẫn loay hoay định vị bản thân là gần gũi đến đâu thì đủ, hay có nên gần gũi với sinh viên hay không. Theo tôi, đây cũng là một trong những vấn đề của thời đại cần phải bàn luận, làm sao để có thể định vị được mối quan hệ thầy trò, khoảng cách giữa thầy trò phải nên như nào.

Với thời lượng ít ỏi những buổi lên lớp, ngoài kiến thức chuyên môn, tôi luôn cố gắng chia sẻ với học trò của mình những kỹ năng ứng xử, tình huống giao tiếp. Học sinh - sinh viên hiện đại đang đứng ở ngã ba đường, họ mong muốn chinh phục những thử thách, được thể hiện mình, nhưng họ thường loay hoay về cách làm, không biết phải làm thế nào hoặc dễ làm sai. Vậy nên, người thầy hãy là người chỉ dẫn, để các em tìm ra cho được con đường đi phù hợp nhất.

Nhiều sinh viên tha thiết hỏi tôi bí quyết để nói tốt, để thành công trước công chúng, tôi chỉ nói rất giản dị: Các em hãy đọc nhiều hơn! Đọc những thứ kích thích chúng ta có một suy nghĩ lâu dài, nhận thức được đủ trách nhiệm với chính mình và xã hội, khi cơ hội sống và cống hiến không bị giới hạn, từ đó chúng ta mới có thể hội nhập và trở thành một công dân toàn cầu.

MC Lê Anh