Tết về xứ hương trầm

(Baonghean) - Vào độ 23 tháng Chạp, ngày tiễn ông Táo về thượng giới, trong nhà ngoài ngõ bắt đầu thoảng hương thơm thanh khiết của hương trầm. Không biết tự bao giờ, cây hương trầm đã trở thành tín hiệu ấm áp báo Tết cổ truyền đã đến rất gần. Làn hương trầm mỏng mảnh và mùi hương dịu ngọt của nó là nhịp cầu tâm linh, nối kết thế giới hữu hình và thế giới vô hình, nối những người con xa xứ về gần.
Những ngày cuối năm rét ngọt, Thị trấn Tân Lạc (Quỳ Châu) đón chúng tôi trong không gian yên bình, tĩnh lặng. Hẵng còn sớm quá, sương mù giăng mờ lối vào chợ thị trấn, lác đác vài hàng quán dọn sớm, người người co ro trong chiếc áo to sụ. Thị trấn Tân Lạc phảng phất nét ưu tư rất đặc trưng như biết bao thị trấn vùng cao khác, nhưng có một điều đặc biệt, đó là những ngày này, đi trên khắp mọi ngả đường của thị trấn, dễ nhận thấy một mùi hương ngọt ngào, nồng ấm lan tỏa trong không gian. Người dân bản địa gọi đó là thứ mùi hương “đặc sản”, còn chúng tôi, những người khách thập phương, thầm gọi là hương vị Quỳ Châu. Dẫu là cách gọi nào, thì cũng đều hiểu rằng đó là mùi hương trầm - mùi hương mà hơn nửa thế kỷ nay, nó đã trở thành nét riêng có khi nghĩ đến mảnh đất vùng sơn cước. Thú vị hơn, khi anh bạn đi cùng đoàn nhanh miệng hỏi đường đến thăm một cơ sở sản xuất hương trầm thì nhận được câu trả lời thật dí dỏm: “Đường đi ngoằn nghèo lắm, chỉ đường không nhớ hết được đâu. Cứ đi theo mùi hương trầm là đến đúng địa chỉ thôi!”.
Và thế là hành trình lại được tiếp tục theo sự dẫn dắt của mùi hương. Đang vào chính vụ làm hương trầm, dọc hai bên đường trung tâm thị trấn cơ man nào là các quầy hàng bán hương. Ở thị trấn này, những ngày giáp Tết là thời điểm nhộn nhịp nhất trong năm, bởi là chính vụ làm hương trầm, nhà nhà, người người đua nhau xay, trộn nguyên liệu, huy động nhân công cuốn hương, và cả những chuyến xe khoác áo bụi đường ào ào lên - xuống chở hương về xuôi. Chúng tôi tìm đến khối 4, Thị trấn Tân Lạc, nơi có gia đình ông Võ Minh Châu - truyền nhân của ông tổ nghề hương trầm Quỳ Châu nức tiếng. Khó có thể hình dung được rằng, người đàn ông nhanh nhẹn, có giọng cười hào sảng và cách dẫn chuyện dí dỏm đang đứng trước chúng tôi đây đã ngoại thất tuần.
Căn nhà sàn truyền thống của người Thái được gia đình ông “cải tiến” theo lối mới, vững chãi tọa lạc trên khu vườn rộng, bát ngát nào là xoài, na, mít, bưởi… Ông Châu tâm sự, nhiều người bất ngờ khi biết rằng ông cụ thân sinh ra ông - cụ Võ Lê Hải và cũng là ông tổ nghề làm hương trầm thật ra là một diêm dân chính gốc của mảnh đất Diễn Ngọc (Diễn Châu). Những năm đầu thế kỷ XX, cụ Võ Lê Hải gánh muối lên vùng sơn cước này để bán, về sau, nhận thấy đây là nơi phù hợp để sinh sống, làm ăn, cụ đã đưa cả gia đình lên Quỳ Châu định cư. Câu chuyện về nguồn gốc của cây hương trầm bắt đầu vào một ngày tình cờ, theo tập quán canh tác của người bản địa bấy giờ, cụ Võ Lê Hải đốt nương làm rẫy.
“Trong lúc đốt nương làm rẫy thì cụ tình cờ đốt trúng cây rễ hương bài, tỏa mùi hương thơm ngát, dễ chịu. Vốn nền tảng là người tinh thông y thuật, lý số, cụ nhận ra đây là một loài thực vật quý, mùi hương của nó có tác dụng an thần, điều hòa không khí, đẩy lùi uế tạp… Thế rồi cụ tìm tòi, nghiên cứu, kết hợp thêm nhiều vị thuốc như thảo quả, đinh hương, bột mía ngọt… để tạo thành hỗn hợp. Ban đầu cụ chưa nghĩ ra cách quấn hương thẻ mà hình thức ban đầu của nó là dạng viên nén, đặt trong lư đồng rồi đốt.”- Cụ Võ Minh Châu nhớ lại lịch sử hình thành cây hương trầm Quỳ Châu.
Kể từ cái ngày tình cờ ấy đến nay đã 85 năm. Năm 1985, cụ ông Võ Lê Hải qua đời, người con trai duy nhất là ông Võ Minh Châu kế nghiệp cha. Từ ngày cụ ông mất, cứ vào đầu mỗi mùa hương, ông Châu lại nghiêm cẩn thực hiện một nghi thức tâm linh với người thân sinh ra mình, cũng là ông tổ nghề làm hương trầm, để xin phép được bắt đầu một mùa hương mới thuận lợi, suôn sẻ. Trong không gian trang nghiêm, thành kính, người đàn ông đã bước qua bên kia dốc của cuộc đời đứng lặng, lầm rầm khấn nguyện. Những cây hương trầm kính dâng vong linh người cha đã khuất tỏa làn hương thanh tịnh, như nhịp cầu nối liền giữa hai miền tâm thức.
Các làng nghề thi cuốn hương trầm tại Lễ hội Hang Bua (Quỳ Châu). Ảnh: Trần Ngọc Lan
Các làng nghề thi cuốn hương trầm tại Lễ hội Hang Bua (Quỳ Châu). Ảnh: Trần Ngọc Lan
Dẫn chúng tôi đi thăm kho nguyên liệu, ông Châu chia sẻ, nghề làm hương nhìn qua tưởng nhàn hạ, dễ dàng, thật ra lại là cái nghề lắm công phu và tâm sức. Muốn có được cây hương thơm ngát, ít tàn, chu hương khi cháy uốn vòng xoăn, ngay từ tháng 2, người làm hương đã phải tìm mua lùng về ngâm, vớt, chẻ, phơi. Loại lùng làm chu hương tốt nhất là lùng không quá già, cũng không quá non. Sau khi thực hiện các công đoạn, chu hương sẽ được nhuộm phẩm đỏ và phơi nắng to. Bí quyết phơi chu hương là chỉ phơi một nắng, như vậy, chu hương sẽ có độ giòn vừa phải và phẩm màu sẽ lâu phai. Sau khi xong chu hương là đến công đoạn chọn nguyên liệu.
Về cơ bản, có 5 loại nguyên liệu chính: rễ hương, đinh hương, thảo quả, quế chi, mía ngọt, trong đó, rễ hương là nguyên liệu không thể thiếu. Trước đây, rễ hương bài là loài thực vật phổ biến tại Quỳ Châu. Rễ hương Quỳ Châu có đặc điểm thơm nồng, nhân nhẩn vị đắng, khi kết hợp với các nguyên liệu khác sẽ dậy mùi hương kích thích đủ các cung bậc của khứu giác con người. Thế nhưng cùng với sự phát triển của nghề làm hương, cây rễ hương Quỳ Châu đã dần ít đi rồi mất hẳn. Vài năm lại đây, các mô hình trồng rễ hương được nhân rộng trên địa bàn nhưng thời gian chưa đủ để rễ hương “đủ tuổi” kết tinh dầu, chưa đáp ứng được nhu cầu sản xuất số lượng lớn của các cơ sở làm hương trầm. Người làm hương giờ đây, như ông Châu, phải nhập nguyên liệu chính từ Lạng Sơn. Giá thành dĩ nhiên cao hơn và hương trầm, hiểu theo một cách nào đó, cũng nhạt đi phần nào cái làn hương dội về từ quá khứ.
“Tôi vẫn cố gắng giữ lại hầu hết các công đoạn làm hương trầm theo đúng như cách ông cụ thân sinh truyền lại. Có những bí quyết “sống để bụng” như về tỉ lệ trộn bột, thêm bớt một vài vị khác ngoài 5 nguyên liệu chính hay đơn giản như cách chọn đúng loại mía ngọt, loại quế chi… Sai một li đi một dặm, cũng có lúc tôi phải đổ bỏ hẳn cả một bao tải bột hương đã trộn vì “ra” không đúng mùi. Nghề này cũng cần cái tâm, cô ạ!”- ông Châu tâm sự.
Những người làm nghề hương trầm nêu cao cái tâm sáng ấy không phải là nhiều. Có những thời điểm, sản phẩm hương trầm Quỳ Châu bị mất niềm tin trong khách hàng rất lớn bởi một bộ phận cơ sở sản xuất chạy theo nhu cầu của thị trường và lợi nhuận mà bỏ quên việc tập trung cho chất lượng sản phẩm. Sau này, nhờ nhiều biện pháp tuyên truyền của chính quyền địa phương và sự phản hồi tích cực của khách hàng, chất lượng cây hương trầm Quỳ Châu dần đi vào ổn định. Đến nay, đã có 3 làng nghề hương trầm được tỉnh công nhận và 3 làng có nghề được huyện công nhận. Nghề làm hương đã giúp cho nhiều gia đình có sinh kế mới, nâng cao thu nhập và phát triển đời sống.
Lần này, thay vì mùi hương trầm thơm ngọt chỉ đường dẫn lối, chúng tôi lần tìm theo tiếng máy xay, máy trộn bột để đến thăm cơ sở sản xuất hương trầm Hà Loan hiện đang được xem là cơ sở lớn nhất làm nghề hương trầm tại Thị trấn Tân Lạc, Quỳ Châu. Hơn 20 năm qua, nghề hương trầm đã giúp gia đình chị Trần Thị Loan có thu nhập ổn định, tạo việc làm cho nhiều lao động địa phương. Đây là một trong những cơ sở sản xuất mạnh dạn đầu tư phương tiện, máy móc hiện đại, cải tiến mẫu mã và rất quan tâm đến khâu quảng bá sản phẩm. Gia đình chị Loan có website riêng để giới thiệu sản phẩm hương trầm đến các bạn hàng phương xa, hình thành nhiều đại lý, chi nhánh ở nhiều địa phương trong cả nước. Nhờ vậy, sản lượng 3 triệu cây hương mỗi mùa và có xu hướng tăng nhanh đã mang lại cho gia đình chị cuộc sống khá giả. 
Đang vào chính vụ làm hương phục vụ dịp Tết Nguyên đán, một không khí nhộn nhịp, khẩn trương lan tỏa khắp phố núi Tân Lạc. Cây hương trầm nhỏ bé đã không phụ lòng người, nghề làm hương đã giúp cho nhiều gia đình thoát nghèo, nâng cao đời sống kinh tế. Và cây hương trầm, cũng như biết bao điều nhỏ nhoi khác không thể thiếu vắng được trong văn hóa thưởng Tết, chơi Tết của người Việt ta. Hương trầm Quỳ Châu có một điều lạ là, sau khi cháy xong, trên lư hương bao giờ cũng để lại chu hương xoăn tít mà dân gian thường gọi là “Lộc”. Chính thế mà thắp hương trầm Quỳ Châu ngày nay, ta đã có thêm một nét đẹp văn hóa truyền thống riêng, một mùi hương rất Tết thật độc đáo. Không biết tự bao giờ, mùi hương ấy đã đi sâu vào tâm thức của mỗi người con Việt Nam, dẫn lối những người con tha hương trở về nguồn cội…
Phương Chi

tin mới

Những 'cây cao bóng cả' giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống ở miền Tây Nghệ An

Những 'cây cao bóng cả' giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống ở miền Tây Nghệ An

(Baonghean.vn) - Được ví như những người “truyền lửa” thắp sáng những giá trị bản sắc văn hoá các dân tộc thiểu số, hiện những người cao tuổi ở miền Tây xứ Nghệ vẫn ngày đêm trao truyền những giá trị văn hoá của dân tộc mình với mong ước bảo tồn, gìn giữ cho muôn đời sau.

Ông Lang Vi Tịnh kể chuyện xưa của dòng họ cho cháu gái của mình. Ảnh Thành Chung

Chuyện về một dòng họ nổi tiếng ở miền Tây Nghệ An

(Baonghean.vn) - Ở  miền núi tỉnh Nghệ An, dòng họ Lang Vi được xem là "danh gia vọng tộc" với 3 đời liền có thành viên giữ chức Tri phủ phủ Tương Dương. Sau Cách mạng Tháng Tám đến nay, dòng họ Lang Vi cũng đã và đang có nhiều đóng góp trong công cuộc xây dựng quê hương, đất nước.

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương thăm cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Thông Thụ và hộ nghèo ở Quế Phong

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương thăm cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Thông Thụ và hộ nghèo ở Quế Phong

(Baonghean.vn) - Chiều 30/7, trong chương trình công tác tại Nghệ An, Thượng tướng Trần Quang Phương - Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội đã đến thăm, động viên cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Thông Thụ, huyện Quế Phong và hộ nghèo tại xã Thông Thụ, huyện Quế Phong.

Điểm tái định cư

Người dân vùng lũ Kỳ Sơn thấp thỏm chờ tái định cư

(Baonghean.vn) - Cơn lũ quét lịch sử vào tháng 10/2022 đã khiến hàng trăm hộ dân Kỳ Sơn bị mất nhà cửa. Sau gần 1 năm chờ đợi, người dân vùng lũ vẫn chưa có nơi ở mới, nhiều hộ buộc phải dựng nhà tạm để sống trong khi mùa mưa lũ lại sắp cận kề.

Lê rừng

Xã vùng cao Kỳ Sơn vào mùa thu hoạch lê rừng

(Baonghean.vn) - Những ngày này, nhiều hộ dân ở xã Tây Sơn (huyện Kỳ Sơn) đang vào mùa thu hái mắc coọc (lê rừng). Đây là một loại cây ăn quả đặc trưng của đồng bào người Mông nên rất được người mua ưa chuộng.

Lãnh đạo tỉnh Nghệ An dự Lễ khánh thành cầu dân sinh ở bản biên giới

Lãnh đạo tỉnh Nghệ An dự Lễ khánh thành cầu dân sinh ở bản biên giới

(Baonghean.vn) - Sáng 14/7, đồng chí Hoàng Nghĩa Hiếu - Phó Bí thư Tỉnh ủy tới dự Lễ khánh thành cầu dân sinh bản Phà Mựt và khởi công cầu dân sinh bản Nhôn Mai, xã Nhôn Mai, huyện Tương Dương. Đây là các công trình do lực lượng Bộ đội Biên phòng Nghệ An kêu gọi, xây dựng hỗ trợ người dân vùng biên.

Niềm vui của 35 hộ đồng bào Đan Lai ở Con Cuông

Niềm vui của 35 hộ đồng bào Đan Lai ở Con Cuông

(Baonghean.vn) - Giữa những ngày nắng gắt, 35 hộ đồng bào Đan Lai ở bản Bá Hạ, xã Thạch Ngàn, huyện Con Cuông bất ngờ đón niềm vui khi được nhận quà tặng từ đoàn công tác chính quyền các cấp và tấm lòng hảo tâm của Nhóm thiện nguyện Niềm tin.

Nghề 'bế' gừng thuê ở Na Ngoi

Nghề 'bế' gừng thuê ở Na Ngoi

(Baonghean.vn) - Gừng là một trong những loại cây trồng chủ lực ở Na Ngoi (Kỳ Sơn). Trong mùa thu hoạch gừng, lao động trên địa bàn chủ yếu đi làm ăn xa, nhiều hộ đồng bào Mông đã thuê người Thái, Khơ Mú ở các địa bàn lân cận để "bế" (thồ - PV) gừng từ nương rẫy, vận chuyển về bãi tập kết.

Hội Nguyên – điểm du lịch mới ở miền Tây Nghệ An

Hội Nguyên – điểm du lịch mới ở miền Tây Nghệ An

(Baonghean.vn) -  Được đưa vào khai thác từ năm 2022, điểm du lịch Hội Nguyên ở xã Yên Thắng, huyện Tương Dương có sức hút đối với nhiều người. Về đây, du khách được hòa mình vào sông nước, núi rừng và có được những giờ phút thư giãn, trải nghiệm thú vị.
Hơ-Mông (H’mông), Mông, Mèo: Đọc, viết sao cho đúng?

Hơ-Mông (H’mông), Mông, Mèo: Đọc, viết sao cho đúng?

(Baonghean.vn) -  Là tộc người đã định cư ở Việt Nam hơn 400 năm, với số dân gần 1,4 triệu người, đông thứ 8 trong các dân tộc ở Việt Nam, nhưng tộc danh của người Mông vẫn chưa được công chúng hiểu và đọc , viết cho đúng. Ở Việt Nam, người Mông thường được gọi là “Hơ-Mông” hoặc “Mèo” ; còn trên các văn bản viết, người ta có khi viết “H’mông”, HMông, có khi lại viết Mông, Mèo. Như vậy, đâu mới là cái tên đúng nhất về dân tộc này và vì sao lại có những cách gọi , đọc, viết khác nhau như vậy? Bài viết dưới đây của một người Mông giải thích rõ về điều này.
Mùa nước đổ dưới chân Puxailaileng

Mùa nước đổ dưới chân Puxailaileng

(Baonghean.vn) - Thời điểm này đang vào mùa nước đổ ở Puxailaileng. Bà con bước vào vụ sản xuất mới trên những thửa ruộng bậc thang. Cuộc sống, sinh hoạt và cảnh sắc dưới “nóc nhà” miền Tây xứ Nghệ hiện lên như tranh vẽ, làm xao xuyến bất cứ ai khi ghé thăm.
ff

'Trốn nắng' ở vùng sinh thái Con Cuông

(Baonghean.vn) - Dòng sông Giăng xanh mát, thác nước Khe Kèm như mát xa vào thân người tắm ở giữa vùng rừng Con Cuông (Nghệ An) là những điểm đến lý thú để du khách "trốn nắng" hiệu quả trong mùa Hè. Đến đây du khách còn được thưởng thức nhiều món ăn đặc sắc do đồng bào chế biến và hòa mình vào tiếng khèn, khắc luống cùng điệu múa sạp sôi động.
Động lực mới phát triển miền Tây

Động lực mới phát triển miền Tây Nghệ An

(Baonghean) - Động lực mới với chính quyền và người dân nơi miền Tây Nghệ An khi Quốc hội phê duyệt Nghị quyết về “Đề án tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030” và Chính phủ cũng đã ban hành nghị quyết triển khai thực hiện.
Món rêu đá ngày Tết

Hấp dẫn, thơm ngon món mọc rêu đáy sông gói lá chuối ngày Tết

(Baonghean) - Từ nhiều đời nay, rêu đá ở dưới đáy các sông, suối trên thượng nguồn sông Lam được người dân miền núi xứ Nghệ xem như một loại thực phẩm phục vụ đời sống hằng ngày. Đặc biệt đối với đồng bào người Thái, rêu đá còn được dùng để chế biến ra nhiều món ăn truyền thống, ngon và đặc sắc trong dịp lễ, Tết.
Người có uy tín vùng đồng bào DTTS.

Tuyên dương 200 người có uy tín tiêu biểu vùng đồng bào DTTS ở Nghệ An

(Baonghean.vn) - Những người có uy tín trong đồng bào các dân tộc thiểu số đã phát huy vai trò tích cực, có nhiều đóng góp cho công cuộc xây dựng hệ thống chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh, quốc phòng của tỉnh nói chung và các huyện miền núi nói riêng. Họ chính là cầu nối giữa Đảng, chính quyền với đồng bào các DTTS, nhân dân vùng miền núi.
ảnh đại diện ý kiến

Những thủ lĩnh nơi bản làng miền Tây xứ Nghệ

(Baonghean.vn) - Người có uy tín vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) luôn tiên phong, đi đầu trong việc thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; tuyên truyền, vận động đồng bào áp dụng các tiến bộ KHKT vào sản xuất, chăn nuôi; giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp, xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc. Về dự Hội nghị tuyên dương người có uy tín tiêu biểu trong vùng đồng bào DTTS tỉnh Nghệ An lần thứ 2, năm 2019 diễn ra vào chiều 15/10, các đại biểu gửi gắm nhiều tâm nguyện từ thực tiễn.
Có không gian vừa thoáng mát, vừa yên tĩnh dường như đã tạo cảm hứng đọc sách cho các em học sinh

Dãy nhà chờ độc đáo cho giáo viên và học sinh vùng cao Nghệ An

(Baonghean.vn) - Điểm Trường Tiểu học bản Khổi, thuộc Trường Tiểu học Tam Thái (Tương Dương - Nghệ An) chỉ có 2 phòng học, không có phòng chờ cho giáo viên và phòng đọc sách cho học sinh. Phụ huynh nơi đây đã cùng nhau góp tre, nứa, lá cọ để dựng lên những nhà chờ đẹp mắt, thân thiện.