Nghệ An: Sách chép tay của người Thái thất lạc ở Pháp

(Baonghean) - Người Thái ở Quỳ Châu còn lưu truyền khá nhiều thư tịch cổ, trong đó có bản chép tay bằng chữ Thái hệ Lai Tay kể chuyện giữ làng, giữ bản. Trong đó, bản chép tay kể về người Thái cùng quan quân triều đình phong kiến và người Pháp chống lại bộ tộc Ca Hay Hán. Cuốn sách có kích thước 17cm x 42cm, dày 48 trang từng thất lạc sang tận nước Pháp.

» Giáo dân Nghệ An vạch trần sự biến chất của linh mục Nguyễn Đình Thục

 » Vị tri phủ cuối cùng của dòng họ danh gia vọng tộc ở miền tây xứ Nghệ
 

Những văn bản chép tay bằng chữ Thái còn lại kể rằng: Nạn loạn cướp bóc do một người tên là Ca Hay Hán cầm đầu diễn ra trong 2 năm liền, khoảng từ 1871 - 1873. Cũng theo những tài liệu tiếng Thái thì người dân phủ Quỳ Châu xưa đã góp công lớn trong chiến thắng các bộ tộc xâm lấn bản mường thời bấy giờ mà sử sách thời trước gọi là “giặc cướp”.

Ông Vi Ngọc Chân và cuốn sách chữ Thái kể về cuộc nổi loạn của Ca Hay Hán. Ảnh: Hữu Vi.
Ông Vi Ngọc Chân và cuốn sách chữ Thái kể về cuộc nổi loạn của Ca Hay Hán. Ảnh: Hữu Vi.

Ông Vi Ngọc Chân - Phó Giám đốc Trung tâm chính trị huyện Quỳ Châu còn được biết đến với những bài nghiên cứu công bố trên nhiều báo và tạp chí. Ông còn là một nghệ nhân chữ Thái hệ Lai Tay, một loại chữ viết của vùng Phủ Quỳ xưa.

Ông Chân cũng bỏ công sưu tầm về nhiều mảng văn hóa bản địa trong đó có những bản chép tay bằng chữ Thái hệ Lai Tay kể chuyện giữ làng, giữ bản của cộng đồng người Thái ở phủ Quỳ Châu. Trong số này có bản chép tay kể về người Thái cùng quan quân triều đình phong kiến và người Pháp chống lại bộ tộc Ca Hay Hán. Cuốn sách có kích thước 17cm x 42cm, dày 48 trang.

Ông Chân cho biết văn bản chép tay này vốn dĩ của người Thái vùng phủ Quỳ Châu. Sau năm 1954 cuốn sách thất lạc đến Pháp. Trong một chuyến công tác sang Việt Nam ông Michel Feclus, giảng viên một trường đại học ở Paris đã tặng lại cho ông Vi Ngọc Chân.

Theo dịch nghĩa của của Vi Ngọc Chân, câu chuyện viết bằng thể văn vần của người Thái Nghệ An, có thể tóm tắt như sau: Vào năm Hàm Nghi nguyên niên (1884), Phủ Quỳ gặp phải nạn giặc đốt phá tràn làn cả hai huyện Quỳ Châu và Quế Phong ngày nay. Sau đó, khi vua Hàm Nghi phải ra đi lánh nạn vì mất nước, triều đình lại lập Đồng Khánh lên trị vì thiên hạ.

Một trang trong cuốn sách kế về cuộc chiến giữa đội quân của tri huyện Sầm Văn Hào với bộ tộc Ca Hay Hán. Ảnh: Hữu Vi.
Một trang trong cuốn sách kế về cuộc chiến giữa đội quân của tri huyện Sầm Văn Hào với bộ tộc Ca Hay Hán. Ảnh: Hữu Vi.

Đồng Khánh năm thứ nhất, ông Phủ Cố (Sầm Văn Hào) lúc đó ông làm Tri huyện - huyện Thi (Thúy Hà - Quỳ Châu ngày nay), huyện Quế (Quế Phong) liền chiêu mộ lấy lính Mường, Thái được 200 người, đi đánh, chém được tướng giặc tên là Ca Hay Hán. Từ đó người dân 2 huyện ai nấy trở về với bản mường.

Còn tác giả Trần Trí Dõi, một nhà nghiên cứu về văn hóa các dân tộc thiểu số ở Hà Nội, trong trong một cuốn sách xuất bản năm 2001 cũng dẫn một văn bản chữ Thái Quỳ Châu nói về sự kiện “loạn giặc Xá”. Một câu chuyện khá là chi tiết. Trong truyện kể rằng, ngoài đội quân của Sầm Văn Hào còn có sự tham gia của lính Pháp và quân của chính quyền phong kiến.

Theo tài liệu sưu tầm của Trần Trí Dõi, sau khi chiêu mộ được một đội quân hùng mạnh, ông Sầm Văn Hào còn liên kết cùng những người có thế lực trên địa bàn và cử ông Lang Văn Hạnh làm đốc binh, song đều dưới sự chỉ huy của Sầm Văn Hào. Sau đó chính quyền phong kiến - thực dân có cấp súng ống cho ông Hào dẹp loạn. Quan Tổng đốc tỉnh tên là Tằn Chùn (cách gọi của người Thái) xua lính lên đánh giặc. Lên tới xã Châu Lộc (Quỳ Hợp ngày nay) thì gặp đội quân của Sầm Văn Hào lập thêm đồn đánh giặc.

Bản làng Quỳ Châu hôm nay. Ảnh: Trọng Sách.
Bản làng Quỳ Châu hôm nay. Ảnh: Trọng Sách.

Lúc này đồn của phe nổi loạn ở một địa điểm gọi là suối Đềnh. Họ là những người thiện chiến, quân của Sầm Văn Hào, quan quân triều đình và lính Pháp tử nạn rất nhiều đành phải rút quân về khu vực xã Tam Hợp (Quỳ Hợp ngày nay). Quan Tổng đốc Tằn Chùn sau đó mắc bệnh chết và lính Pháp và quân triều đình phải rút lui, bỏ dở cuộc chinh phạt. 

Sầm Văn Hào nảy ra kế mời tướng Ca Hay Hán  về đồn mình để nghị hòa, xin từ nay làm anh em, không đánh nhau nữa. Tướng Ca Hay Hán nghe theo liền đưa quân đi nghị hòa trong khi Sầm Văn Hào đón đường mai phục. Tướng Ca Hay Hán bị bắn chết. Từ đó nạn loạn được dẹp yên.

Ông Vi Ngọc Cân cho biết việc công bố trên báo chí tư liệu vốn đã cất giữ từ lâu không nhằm mục đích gì ngoài việc giúp bạn đọc hiểu hơn về lịch sử vùng Phủ Quỳ, một miền đất còn nhiều bí ẩn. Những cuộc xung đột này giờ đây đã là một quá khứ xa xưa.

Bà con người Thái ở Châu Bính (Quỳ Châu) vui ngày hội bản. Ảnh: Trọng Sách.
Bà con người Thái ở Châu Bính (Quỳ Châu) vui ngày hội bản. Ảnh: Trọng Sách.

Sách "Đại Nam thực lục chính biên" cũng ghi: Vào những năm 1870, tàn quân nhà Thanh cùng với một số bộ tộc khác cũng quấy nhiễu ở 2 hạt phủ Tương và Phủ Quỳ. Triều đình phải điều quân ở tỉnh đi đánh dẹp.

Những toán quân này hoạt động dọc biên giới việt Lào từ Sơn La cho đến miền Tây Nghệ An. Nhiều toán giăc cướp có nguồn gốc từ Lào, vượt Trường Sơn sang quấy nhiễu. Một số là tàn quân của những cuộc khởi nghĩa chống lại triều đình nhà Thanh xuống nước ta lánh nạn. Những toán quân này lôi kéo những bộ tộc khác đi lấn đất, cướp phá. Triều đình ngày ấy gọi là “giặc cướp”.

Qua những sử liệu này có thể thấy được rằng suốt một thời gian dài, phủ Quỳ Châu là một vùng đất nhiều biến động. Qua đây cũng cho thấy tinh thần quật cường, mưu trí của các cộng đồng thiểu số miền tây xứ Nghệ.

Sầm Văn Bình - Hữu Vi

tin mới

Những 'cây cao bóng cả' giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống ở miền Tây Nghệ An

Những 'cây cao bóng cả' giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống ở miền Tây Nghệ An

(Baonghean.vn) - Được ví như những người “truyền lửa” thắp sáng những giá trị bản sắc văn hoá các dân tộc thiểu số, hiện những người cao tuổi ở miền Tây xứ Nghệ vẫn ngày đêm trao truyền những giá trị văn hoá của dân tộc mình với mong ước bảo tồn, gìn giữ cho muôn đời sau.

Ông Lang Vi Tịnh kể chuyện xưa của dòng họ cho cháu gái của mình. Ảnh Thành Chung

Chuyện về một dòng họ nổi tiếng ở miền Tây Nghệ An

(Baonghean.vn) - Ở  miền núi tỉnh Nghệ An, dòng họ Lang Vi được xem là "danh gia vọng tộc" với 3 đời liền có thành viên giữ chức Tri phủ phủ Tương Dương. Sau Cách mạng Tháng Tám đến nay, dòng họ Lang Vi cũng đã và đang có nhiều đóng góp trong công cuộc xây dựng quê hương, đất nước.

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương thăm cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Thông Thụ và hộ nghèo ở Quế Phong

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương thăm cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Thông Thụ và hộ nghèo ở Quế Phong

(Baonghean.vn) - Chiều 30/7, trong chương trình công tác tại Nghệ An, Thượng tướng Trần Quang Phương - Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội đã đến thăm, động viên cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Thông Thụ, huyện Quế Phong và hộ nghèo tại xã Thông Thụ, huyện Quế Phong.

Điểm tái định cư

Người dân vùng lũ Kỳ Sơn thấp thỏm chờ tái định cư

(Baonghean.vn) - Cơn lũ quét lịch sử vào tháng 10/2022 đã khiến hàng trăm hộ dân Kỳ Sơn bị mất nhà cửa. Sau gần 1 năm chờ đợi, người dân vùng lũ vẫn chưa có nơi ở mới, nhiều hộ buộc phải dựng nhà tạm để sống trong khi mùa mưa lũ lại sắp cận kề.

Lê rừng

Xã vùng cao Kỳ Sơn vào mùa thu hoạch lê rừng

(Baonghean.vn) - Những ngày này, nhiều hộ dân ở xã Tây Sơn (huyện Kỳ Sơn) đang vào mùa thu hái mắc coọc (lê rừng). Đây là một loại cây ăn quả đặc trưng của đồng bào người Mông nên rất được người mua ưa chuộng.

Lãnh đạo tỉnh Nghệ An dự Lễ khánh thành cầu dân sinh ở bản biên giới

Lãnh đạo tỉnh Nghệ An dự Lễ khánh thành cầu dân sinh ở bản biên giới

(Baonghean.vn) - Sáng 14/7, đồng chí Hoàng Nghĩa Hiếu - Phó Bí thư Tỉnh ủy tới dự Lễ khánh thành cầu dân sinh bản Phà Mựt và khởi công cầu dân sinh bản Nhôn Mai, xã Nhôn Mai, huyện Tương Dương. Đây là các công trình do lực lượng Bộ đội Biên phòng Nghệ An kêu gọi, xây dựng hỗ trợ người dân vùng biên.

Niềm vui của 35 hộ đồng bào Đan Lai ở Con Cuông

Niềm vui của 35 hộ đồng bào Đan Lai ở Con Cuông

(Baonghean.vn) - Giữa những ngày nắng gắt, 35 hộ đồng bào Đan Lai ở bản Bá Hạ, xã Thạch Ngàn, huyện Con Cuông bất ngờ đón niềm vui khi được nhận quà tặng từ đoàn công tác chính quyền các cấp và tấm lòng hảo tâm của Nhóm thiện nguyện Niềm tin.

Nghề 'bế' gừng thuê ở Na Ngoi

Nghề 'bế' gừng thuê ở Na Ngoi

(Baonghean.vn) - Gừng là một trong những loại cây trồng chủ lực ở Na Ngoi (Kỳ Sơn). Trong mùa thu hoạch gừng, lao động trên địa bàn chủ yếu đi làm ăn xa, nhiều hộ đồng bào Mông đã thuê người Thái, Khơ Mú ở các địa bàn lân cận để "bế" (thồ - PV) gừng từ nương rẫy, vận chuyển về bãi tập kết.

Hội Nguyên – điểm du lịch mới ở miền Tây Nghệ An

Hội Nguyên – điểm du lịch mới ở miền Tây Nghệ An

(Baonghean.vn) -  Được đưa vào khai thác từ năm 2022, điểm du lịch Hội Nguyên ở xã Yên Thắng, huyện Tương Dương có sức hút đối với nhiều người. Về đây, du khách được hòa mình vào sông nước, núi rừng và có được những giờ phút thư giãn, trải nghiệm thú vị.
Hơ-Mông (H’mông), Mông, Mèo: Đọc, viết sao cho đúng?

Hơ-Mông (H’mông), Mông, Mèo: Đọc, viết sao cho đúng?

(Baonghean.vn) -  Là tộc người đã định cư ở Việt Nam hơn 400 năm, với số dân gần 1,4 triệu người, đông thứ 8 trong các dân tộc ở Việt Nam, nhưng tộc danh của người Mông vẫn chưa được công chúng hiểu và đọc , viết cho đúng. Ở Việt Nam, người Mông thường được gọi là “Hơ-Mông” hoặc “Mèo” ; còn trên các văn bản viết, người ta có khi viết “H’mông”, HMông, có khi lại viết Mông, Mèo. Như vậy, đâu mới là cái tên đúng nhất về dân tộc này và vì sao lại có những cách gọi , đọc, viết khác nhau như vậy? Bài viết dưới đây của một người Mông giải thích rõ về điều này.
Mùa nước đổ dưới chân Puxailaileng

Mùa nước đổ dưới chân Puxailaileng

(Baonghean.vn) - Thời điểm này đang vào mùa nước đổ ở Puxailaileng. Bà con bước vào vụ sản xuất mới trên những thửa ruộng bậc thang. Cuộc sống, sinh hoạt và cảnh sắc dưới “nóc nhà” miền Tây xứ Nghệ hiện lên như tranh vẽ, làm xao xuyến bất cứ ai khi ghé thăm.
ff

'Trốn nắng' ở vùng sinh thái Con Cuông

(Baonghean.vn) - Dòng sông Giăng xanh mát, thác nước Khe Kèm như mát xa vào thân người tắm ở giữa vùng rừng Con Cuông (Nghệ An) là những điểm đến lý thú để du khách "trốn nắng" hiệu quả trong mùa Hè. Đến đây du khách còn được thưởng thức nhiều món ăn đặc sắc do đồng bào chế biến và hòa mình vào tiếng khèn, khắc luống cùng điệu múa sạp sôi động.
Động lực mới phát triển miền Tây

Động lực mới phát triển miền Tây Nghệ An

(Baonghean) - Động lực mới với chính quyền và người dân nơi miền Tây Nghệ An khi Quốc hội phê duyệt Nghị quyết về “Đề án tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030” và Chính phủ cũng đã ban hành nghị quyết triển khai thực hiện.
Món rêu đá ngày Tết

Hấp dẫn, thơm ngon món mọc rêu đáy sông gói lá chuối ngày Tết

(Baonghean) - Từ nhiều đời nay, rêu đá ở dưới đáy các sông, suối trên thượng nguồn sông Lam được người dân miền núi xứ Nghệ xem như một loại thực phẩm phục vụ đời sống hằng ngày. Đặc biệt đối với đồng bào người Thái, rêu đá còn được dùng để chế biến ra nhiều món ăn truyền thống, ngon và đặc sắc trong dịp lễ, Tết.
Người có uy tín vùng đồng bào DTTS.

Tuyên dương 200 người có uy tín tiêu biểu vùng đồng bào DTTS ở Nghệ An

(Baonghean.vn) - Những người có uy tín trong đồng bào các dân tộc thiểu số đã phát huy vai trò tích cực, có nhiều đóng góp cho công cuộc xây dựng hệ thống chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh, quốc phòng của tỉnh nói chung và các huyện miền núi nói riêng. Họ chính là cầu nối giữa Đảng, chính quyền với đồng bào các DTTS, nhân dân vùng miền núi.
ảnh đại diện ý kiến

Những thủ lĩnh nơi bản làng miền Tây xứ Nghệ

(Baonghean.vn) - Người có uy tín vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) luôn tiên phong, đi đầu trong việc thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; tuyên truyền, vận động đồng bào áp dụng các tiến bộ KHKT vào sản xuất, chăn nuôi; giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp, xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc. Về dự Hội nghị tuyên dương người có uy tín tiêu biểu trong vùng đồng bào DTTS tỉnh Nghệ An lần thứ 2, năm 2019 diễn ra vào chiều 15/10, các đại biểu gửi gắm nhiều tâm nguyện từ thực tiễn.
Có không gian vừa thoáng mát, vừa yên tĩnh dường như đã tạo cảm hứng đọc sách cho các em học sinh

Dãy nhà chờ độc đáo cho giáo viên và học sinh vùng cao Nghệ An

(Baonghean.vn) - Điểm Trường Tiểu học bản Khổi, thuộc Trường Tiểu học Tam Thái (Tương Dương - Nghệ An) chỉ có 2 phòng học, không có phòng chờ cho giáo viên và phòng đọc sách cho học sinh. Phụ huynh nơi đây đã cùng nhau góp tre, nứa, lá cọ để dựng lên những nhà chờ đẹp mắt, thân thiện.