Một số kiêng kị của người Mông

(Baonghean) - Tục kiêng kị khá phổ biến đối với nhiều cộng đồng trong đó có cả người Kinh. Trong các cộng đồng thiểu số vùng cao, nhiều khi những tục kiêng này có vẻ khó hiểu, đằng sau đó có kèm theo cả những câu chuyện thú vị, liên quan đến quá trình lập bản, lập mường...

Lễ thăm mộ ngày tết của người Mông Na Ngoi - Kỳ Sơn.

Với người vùng cao, mỗi dòng họ lại có một tục kiêng khác nhau. Với người Thái, họ Lương không ăn thịt hổ, mèo. Dòng họ này coi đó là tổ tiên của mình. Họ Vi kiêng ăn con niềng niễng. Họ Ngân kiêng thịt rắn. Với người Khơ mú, họ Moong kiêng thịt chồn… Những câu chuyện này đều liên quan đến ông tổ của dòng họ, những người dắt con cháu từ nơi xa đến lập bản mới, mường mới. Dòng họ Hà kiêng ăn thịt con chim bìm bịp. Về tục kiêng này, có câu chuyện kể: Trong một lần đi tìm vùng đất mới, giữa rừng sâu, ông tổ của dòng họ này bị ngã gãy chân. Đêm đó, thần rừng đến báo mộng hãy bẻ gãy chân con bìm bịp và theo dõi xem cách chữa trị của nó mà học theo sẽ chóng khỏi. Ông tổ của họ Hà bèn làm theo và đã liền lại xương để tiếp tục công việc. Những tục kiêng của người Thái, Khơ mú đã được nói nhiều qua các tài liệu báo chí, các công trình nghiên cứu...

Đối với cộng đồng Mông ở các huyện Kỳ Sơn, Tương Dương, Quế Phong cũng có những tục kiêng còn ít được nhắc đến. Cũng như người Thái..., Khơ mú, nhiều dòng họ người Mông có tục kiêng khá lạ.

Xã Na Ngoi (Kỳ Sơn) có 19 bản thì có 17 bản người Mông. Toàn xã có 6 dòng họ là Xồng (đông đảo nhất), Lầu, Mùa, Vừ, Gia và họ Hạ. Những dòng họ này thường tập trung ở trong một bản. Ở đây, có 3 dòng họ Xồng, Mùa và họ Hạ. Ngoài các tục kiêng chung của người Mông thì không có tục kiêng gì đặc biệt.

Ở Na Ngoi, dòng họ Lầu, Vừ và Gia là có tục kiêng. Họ Lầu phân bố nhiều ở bản Ka Dưới và Ka Trên. Dòng họ này cũng thuộc vào hàng đông đảo ở xã giáp biên giới Việt - Lào này. Đối với người Mông nói chung và dòng họ Lầu nói riêng, đàn ông ngoài 40 tuổi đều đã am hiểu phong tục dân tộc mình. Thầy giáo Lầu Bá Cồ, 1 công dân bản Ka Trên cho biết, người họ Lầu có tục kiêng con dâu trong suốt quãng đời ở nhà chồng dù xảy ra bất cứ điều gì cũng không được bước vào buồng ngủ của bố mẹ chồng. Việc dọn dẹp do bố mẹ chồng hoặc do những người khác trong gia đình làm. Ngược lại, bố mẹ chồng cũng không được phép vào buồng của con dâu với bất kỳ lý do gì.

Trước khi đưa con dâu về nhà, bố chồng có thể vào rừng đốn gỗ về đóng vách ngăn làm buồng ngủ cho con trai và con dâu. Nhưng khi con dâu đã về nhà thì buồng ngủ là vùng “cấm địa” đối với bố mẹ chồng. Còn đối với người họ Vừ, phụ nữ đã có chồng không được bước chân lên cầu thang, dù là chiếc cầu thang lên kho lúa. Chính vì thế, phụ nữ họ Vừ không mấy khi bước lên chiếc kho lúa ở trên rẫy. Tục kiêng này có lẽ chỉ có ở người Mông?!

Chúng tôi chưa rõ có sự tích về những cấm kỵ này? Tuy nhiên, với dòng họ Già ở bản Huồi Xai, có tục kiêng ăn tim động vật. Dù là tim gà, vịt, cá hay những con thú lớn săn được họ cũng vứt bỏ tim hoặc chia cho người khác dân tộc, khác dòng họ ăn. Người họ Già tin rằng nếu ăn tim động vật sẽ bị mù lòa, hoặc câm điếc. Về tục kiêng này, có truyền thuyết: Xưa, khi người Mông mới chạy xuống từ phương Bắc, bị những người bản địa đánh đuổi. Sau trận đánh, người họ Già giành thắng lợi. Trưởng họ mới mổ bò khao dân bản và trước hết là cúng thần linh. Bò đã mổ xong rồi luộc chín. Người chủ lễ tìm mãi vẫn thấy thiếu tim con vật. Hỏi thì không ai biết. Lúc này, cả bản đều đổ dồn mọi sự nghi kị vào một thanh niên trong bản. Tra hỏi thế nào anh này cũng không nhận tội. Thanh niên này bị câm từ nhỏ, không thể tự mình kêu oan.

Lúc này, cơn thịnh nộ của người làng đã lên đến đỉnh điểm. Không có tội gì lớn hơn tội xâm phạm cống phẩm dành cho thần linh. “Đã ăn mất tim con bò rồi thì hãy moi tim mình thế vào”. Người chủ lễ và cũng là tù trưởng của cộng đồng hét lên. Thế rồi người làng bèn đem giết người thanh niên vô tội, moi lấy tim bỏ vào mâm cúng. Buổi lễ xong xuôi, người ta mới phát hiện thấy quả tim con bò cúng thần rơi ở ngoài suối. Có lẽ trong lúc làm thịt, người làng đã bất cẩn. Lúc này, họ mới hiểu nỗi oan khuất của chàng trai bị câm!

Sau buổi lễ, người tù trưởng của bản cũng là tù trưởng của người họ Già mới họp chúng dân lại lập lời thề. Từ rày trở đi, nếu là người họ Già không được ăn tim của bất kỳ con vật nào. Nếu vi phạm điều này sẽ bị mù, bị câm như người con trai vô tội vừa chết oan kia.

Từ đó, dòng họ Già không bao giờ động đũa đến tim của động vật. Khi đi ăn cỗ với người họ khác, lỡ có gắp phải cũng lập tức bỏ ra và khấn xin với thần linh tha thứ cho cái lỗi vô tình này...

Hữu Vi