Làng Vạc: Mốc son trong chặng đường hình thành dân tộc Việt

(Baonghean) - Làng Vạc (xã Nghĩa Hòa, nay là Thị xã Thái Hòa, huyện Nghĩa Đàn) là một di tích khảo cổ thuộc nền Văn hóa Đông Sơn được phát hiện từ năm 1972. Tính đến nay đã 43 năm, gần nửa thế kỷ. Từ một làng quê hẻo lánh, Làng Vạc đã trở nên nổi tiếng với giới khảo cổ học trong và ngoài nước. Di tích khảo cổ học Làng Vạc đã được vinh danh là di tích lịch sử cấp Quốc gia và Lễ hội Làng Vạc mỗi năm tổ chức một lần thu hút dân cư quanh vùng và là điểm nhấn du lịch của cả huyện, tỉnh Nghệ An. 
Công trường khai quật khu di chỉ khảo cổ Làng Vạc - 1990. 	Ảnh tư liệu
Công trường khai quật khu di chỉ khảo cổ Làng Vạc - 1990. Ảnh tư liệu
Từ khi mới phát hiện, Làng Vạc đã được giới khoa học trong và ngoài nước đặc biệt chú ý, bởi phát hiện ra những chiếc trống đồng Đông Sơn đẹp trong lòng đất cùng nhiều đồ đồng khác. Lúc đó đang là thời kỳ chống chiến tranh phá hoại của Mỹ. Không quản hiểm nguy, 2 cán bộ của Viện Khảo cổ đã lặn lội vào tận Làng Vạc bằng xe đạp từ Hà Nội để nghiên cứu. Nay thì 1 trong 2 nhà khảo cổ đó đã khuất núi.
Chưa đầy một năm sau, năm 1973, Viện Khảo cổ đã tổ chức khai quật lần thứ nhất một cách bài bản và kết quả thật khả quan. Đã tìm được ở đây một khu mộ táng khá bề thế có cả những chiếc trống đồng là đồ tùy táng, chôn theo người quá cố. Bên cạnh đó còn thấy nhiều dao găm có cán hình người, hình đôi rắn đang ngậm chân voi, đôi rắn ngậm chân hổ và khá nhiều vòng ống đeo cổ tay, cổ chân lại được gắn nhiều lục lạc bằng đồng. Cho đến bây giờ ở ta chưa có một khu mộ cổ nào có nhiều trống đồng và đồ nghệ thuật bằng đồng nhiều và đẹp hơn thế.
Đến năm 1981, khu mộ Làng Vạc lại tiếp tục được khai quật. Từ lòng đất nơi đây lại cung cấp thêm nhiều đồ quý nữa khiến cho nhiều nhà khoa học nước ngoài chú ý, nhất là các nhà khảo cổ học Nhật Bản.
Một số hiện vật được khai quật tại khu di chỉ khảo cổ Làng Vạc. 	Ảnh tư liệu
Một số hiện vật được khai quật tại khu di chỉ khảo cổ Làng Vạc. Ảnh tư liệu
Trong hai năm 1990 và 1991, một đợt khai quật rất quy mô tại địa điểm Làng Vạc được tổ chức bởi các nhà khảo cổ học Việt Nam và Nhật Bản. Đây là một chương trình hợp tác quốc tế đầu tiên giữa Viện Khảo cổ học và Đại học Sophia, Đại học Tokyo của Nhật Bản. Cuộc khai quật hợp tác lần này đã đưa ra những nhận thức mới về ý nghĩa của địa điểm khảo cổ học này. Rất nhiều mộ táng cùng với nhiều loại đồ đồng đẹp, đồ thủy tinh, hạt mã não trang sức được phát hiện. Làng Vạc lại thêm một lần nổi tiếng nữa, lần này thì rất nhiều nhà khảo cổ học nước ngoài biết đến. Một quyển sách công bố về Làng Vạc là công trình hợp tác Nhật Bản - Việt Nam được đánh giá cao về mặt khoa học với tên gọi “The Lang Vac site” (Di chỉ Làng Vạc) đã được xuất bản vào năm 2004, bằng tiếng Anh tại Tokyo, Nhật Bản.
Cũng vào thập kỷ 90 của thế kỷ trước, khi đồ cổ có giá và xuất hiện nhiều dân sưu tập đồ cổ thì sự nổi tiếng của Làng Vạc đã vô tình trở thành tụ điểm của nhiều cuộc đào bới. Nhiều đồ vật quý của Làng Vạc lại được mang ra Hà Nội và vào Thành phố Hồ Chí Minh theo nhiều cách khác nhau. Các nhà khoa học lại được tiếp xúc với nhiều hiện vật độc đáo từ lòng đất Làng Vạc với đôi chút ngậm ngùi về sự đào tìm cổ vật mang tính tự phát nơi đây. 
Di tích Làng Vạc quý và hiếm không chỉ vì đã cung cấp cho kho tàng di sản vật thể ở ta một loạt những trống đồng và các đồ nghệ thuật trang sức độc đáo, mang đầy tính thẩm mỹ cao. Mà, Làng Vạc còn là nơi giúp các nhà khoa học phác thảo được bức tranh lịch sử đương thời, điều đó vô cùng ý nghĩa đối với lịch sử đất nước ta và lịch sử dân tộc Việt.
Sưu tập dao găm chữ T và hình ảnh người phụ nữ trên cán dao găm đồng cổ vật Làng Vạc.
Sưu tập dao găm chữ T và hình ảnh người phụ nữ trên cán dao găm đồng cổ vật Làng Vạc.
Làng Vạc vừa là một làng cổ và là một khu mộ cổ bề thế. Các nhà khảo cổ đã từng phát hiện ra chứng tích của làng cổ này là một tầng văn hóa chứa đầy mảnh gốm vỡ. Làng Vạc là một trong những di tích thuộc nền văn hóa Đông Sơn nổi tiếng, cách đây hơn 2.000 năm. Các nhà khoa học đã từng phân tích một mẫu than tro ở đây theo phương pháp các bon phóng xạ, cho kết quả là: 1990 ± 85 năm cách năm 1950, tức là vào khoảng năm 40 trước Công Nguyên. Hay nói một cách khác là vào thế kỷ I trước Công Nguyên. Vào năm đó, nhà Hán đã xâm lược nước ta. Dưới đồng bằng đã có những cuộc tàn sát về văn hóa của người Lạc Việt với chính sách tận diệt trống đồng, thu trống để đúc ngựa đồng và cột đồng Mã Viện như thư tịch cổ ghi lại. Thế mà, ở vùng núi Nghĩa Đàn vẫn còn tộc người Việt cổ ở Làng Vạc vẫn giữ được bản sắc của văn hóa Đông Sơn và trống đồng Đông Sơn. Nhà Hán chưa với tay được đến vùng Làng Vạc, nhờ thế mà chúng ta mới biết được nền văn hóa Đông Sơn còn rạng rỡ thế nào ngay cả sau thời điểm năm 111 trước Công Nguyên, là năm nhà Hán đã cai trị nước ta.
Từ cái kho của di vật Làng Vạc, chúng ta còn biết được người Làng Vạc xưa đã có một nền văn hóa vật chất khá cao. Họ đã biết mặc đẹp thể hiện ở các bộ váy trên tượng người phụ nữ của cán dao găm. Các nhà khoa học còn biết được chất liệu vải mà người xưa làm quần áo là vải gai, nhờ sự phân tích một mẫu vải trong một mộ táng Làng Vạc. Họ còn biết trang sức rất nhiều vòng tay, khuyên tai, vòng ống bằng đồng hay đá quý, thủy tinh... Nhờ phát hiện ra loại chõ gốm ở Làng Vạc, mà các nhà khoa học còn khẳng định là người Làng Vạc đã biết đến trồng lúa nếp, lấy gạo nếp đồ xôi bằng chõ. Những hình khắc trên trống đồng Làng Vạc còn cho thấy người xưa biết đóng những thuyền đua, biết chăn nuôi bò như hình khắc loại bò có u thấy trên thân trống.
Người Làng Vạc còn có cuộc sống tinh thần phong phú qua hình ảnh khắc họa chính con người thời đó trên trống đồng. Các nhà khoa học còn biết được quan niệm tâm linh của người xưa qua phong tục chôn cất người chết: chết là “di cư” sang thế giới khác, vì thế cần đem theo của cải là những chiếc trống đồng...
Có thể nói, cư dân Làng Vạc là một cộng đồng cư dân miền núi Nghệ An trong cả một cộng đồng cư dân Việt cổ của Văn hóa Đông Sơn. Như một mốc son chói lọi, văn minh Làng Vạc và con người Làng Vạc đã đóng góp một phần không nhỏ vào sự hình thành dân tộc Việt từ buổi đầu, cách đây 2.000 năm!
Vào các ngày 7,8 và 9 tháng 2 âm lịch hàng năm, Lễ hội Làng Vạc được chính quyền địa phương và cộng đồng phối hợp tổ chức với mục đích tưởng nhớ công lao các vua Hùng dựng nước, hướng đến một năm mới với những điều tốt đẹp, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, quốc thái dân an. Nhiều sự kiện được tổ chức trong lễ hội nhưng quan trọng nhất vẫn là Lễ rước vạc đồng 9 quai, lễ rước Trống đồng về đền thờ. Lễ hội Làng Vạc đã qua 15 năm và đã trở thành một sinh họat tinh thần không thể thiếu nơi đây.
Cùng với địa điểm khảo cổ học Làng Vạc thuộc nền văn hóa Đông Sơn, nơi đây ghi nhận sức sống mạnh mẽ của nền văn minh Việt cổ trong sự hình thành và phát triển của dân tộc Việt Nam.
PGS.TS Nguyễn Giang Hải
Viện trưởng Viện Khảo cổ học

tin mới

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

(Baonghean.vn) - Lễ hội Đền Cờn năm 2024 có nhiều hoạt động, trò chơi dân gian, nhưng đặc sắc nhất là tục chạy ói với màn rước kiệu, tung kiệu bay trên biển. Tục chạy ói thường được tổ chức vào sáng ngày 21 tháng Giêng Âm lịch hàng năm, là nghi lễ quan trọng với ngư dân vùng biển.

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

(Baonghean.vn) - Nằm ở ngã ba sông, nơi hợp lưu của dòng Nậm Nơn và Nậm Mộ để hình thành nên dòng sông Cả kỳ vĩ bồi đắp cho vùng hạ du, đền Vạn - Cửa Rào được xem là ngôi đền linh thiêng nhất miền Tây xứ Nghệ. Sáng 1/3 (20 tháng Giêng), người dân muôn phương đã nô nức dự Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào.

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

(Baonghean.vn) - Hang Bua là thắng cảnh tự nhiên nằm trong dãy núi đá vôi “Phà Én” thuộc xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu, cách thành phố Vinh 170km về phía Tây Bắc. Lễ hội Hang Bua là một trong những lễ hội lớn nhất của đồng bào các dân tộc của huyện nói riêng và vùng Tây Bắc Nghệ An nói chung.

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

(Baonghean.vn) - Gìn giữ và nuôi dưỡng tình yêu văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ là việc được các cấp ngành cùng đồng bào vùng Tây Bắc Nghệ An chú trọng. Ở làng Mo Mới, xã Nghĩa Xuân (Quỳ Hợp), bà con dân tộc Thổ tích cực sưu tầm, trao truyền những làn điệu dân ca, dân vũ cho thế hệ trẻ.

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

(Baonghean.vn) - Là thế hệ thứ 3 trong gia đình người Mông gắn bó với nghề rèn truyền thống, ông Và Tông Dê (Tương Dương) ngày ngày thổi lửa làm ra không biết bao nhiêu dụng cụ lao động cho bà con. Lò rèn không chỉ nuôi sống gia đình ông mà còn là nơi lưu giữ nghề truyền thống của đồng bào Mông.

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

(Baonghean.vn) - Mỗi dịp Tết đến, Xuân về, lên các bản làng vùng cao, đặc biệt là đến các bản có đồng bào Mông sinh sống, nhiều khách du lịch rất ấn tượng bởi sắc màu trên những bộ trang phục của người phụ nữ, dường như thấy được sắc Xuân trong đó...

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu), người dân nơi đây vẫn lưu giữ một bộ trang phục của người Thái cổ. Với những họa tiết, hoa văn được thêu một cách tỉ mỉ, kỳ công, bộ trang phục sau hơn 100 năm vẫn giữ được vẹn nguyên giá trị vốn có.

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

(Baonghean.vn) - Qua một thời gian dài khai thác tận diệt, nguồn cá mát dần cạn kiệt. Trước thực trạng đó, năm 2023, chính quyền xã Diên Lãm (Quỳ Châu) đã ban hành đề án “Bảo tồn và phát triển nguồn lợi cá mát Nặm Cướm”…

Ngõ phố thắm tình dân

Ngõ phố thắm tình dân

(Baonghean.vn) - Các ngõ phố được trang hoàng sạch, đẹp để đón Tết nguyên đán Giáp Thìn 2024. Rất nhiều công trình, phần việc in dấu tình đoàn kết của các hộ dân. Điều đó càng tô thắm thêm tình dân trên mỗi ngõ phố ở thành Vinh. 

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

(Baonghean.vn) - Mắc chứng teo cơ tủy sống từ nhỏ, chị Nguyễn Thị Vân (SN 1986), quê Nghi Lộc, được biết đến là một nhân vật có tầm ảnh hưởng tới xã hội, nhất là trong cộng đồng người khuyết tật. Trò chuyện với phóng viên Báo Nghệ An, chị tự hào nhận mình có những “cá tính” đặc trưng rất Nghệ.

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

(Baonghean.vn) - "Tớ dày" là cách gọi của đồng bào Mông về loài hoa anh đào. Những ngày này các bản làng ở xã Mường Típ, huyện rẻo cao Kỳ Sơn rực sắc "tớ dày". Bất cứ ai cũng trở nên bồi hồi xao xuyến trước loài hoa tuyệt đẹp này.

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

(Baonghean.vn) - Gắn bó với nghề đan lưới lồng bè, những người làm nghề ở Trung Sơn (xã Nghi Long, huyện Nghi Lộc) luôn trăn trở nâng cao tay nghề. Mỗi đường đan, nút thắt là cả sự tỉ mẩn gửi vào đó sự bền chắc của sản phẩm, giúp người nuôi trồng thuỷ sản thêm bội thu…

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu có một phòng trưng bày rất đặc biệt mang tên Pỉ Noọng. Đây là không gian trưng bày vật dụng truyền thống của các dân tộc thiểu số như Thái, Mông, Dao, Tày… do bà Sầm Thị Bích dày công sưu tầm từ những năm 1990 cho đến nay.

Du lịch

Khát vọng phát triển du lịch miền Tây

(Baonghean.vn) - Miền Tây Nghệ An tiếp tục được quan tâm định hướng phát triển du lịch với các chương trình, dự án nhằm mang lại thu nhập và nâng cao mức sống cho người dân theo tinh thần Nghị quyết số 39 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển tỉnh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

(Baonghean.vn) - Ngày Tết càng đến gần cũng là dịp người Mông ở Nghệ An bắt đầu vào mùa làm bánh "lua dúa". Những chiếc bánh dẻo của cộng đồng này chủ yếu dùng để ăn trong gia đình và cũng là vật phẩm không thể thiếu trong lễ cúng của một số dòng họ.