Nghề xưa còn một chút này…

(Baonghean) - Nghề ép dầu lạc ở xóm 10, xã Hưng Xuân, huyện Hưng nguyên có từ bao giờ, do ai khởi xướng, đến nay vẫn còn là một câu hỏi? Các cụ già trong làng ở tuổi “gần đất xa trời” cũng không có câu trả lời chính xác. Họ chỉ mơ hồ rằng, khi sinh ra, đã thấy người người, nhà nhà gắn bó với nghề này.

Nguyên liệu để ép dầu là những hạt lạc đã được sấy khô. Sau khi xay lạc củ, bóc ra lấy hạt nhân sẽ được bỏ vào máy đập thành bột nhỏ biến. Khi đã thành bột, người ta cho vào nồi và “hông” lên để chín trên bếp lửa. Sau khi được “hông” chín, bột lạc sẽ được gói trong những bì gai (một dạng bao tải theo cách gọi truyền thống) thành những chiếc bánh to tròn hình bánh đa nhưng dày cộm. Công đoạn cuối cùng là những chiếc bánh được đưa vào trục ép và dầu được ép ra từ đó. Dù với các máy móc thủ công do người dân tự chế như máy ép dầu, máy sấy… nhưng từ xa xưa, người dân xóm 10 đã sản xuất ra được thứ dầu ăn nguyên chất, phục vụ nhiều người dân trong làng, ngoài xã.

Công đoạn xay lạc nhân để ép dầu. Ảnh: Ngọc Anh

Trước năm 1990, làng nghề ép dầu nơi đây đã nức tiếng lắm. Theo lời ông xóm trưởng Nguyễn Quốc Đoàn kể lại, trước kia, cả làng có đến 90% nhà làm nghề ép dầu lạc. Nhà ông Đoàn cũng là một trong những gia đình có truyền thống lâu đời về nghề này. Dầu ép từ lạc của xóm 10 đã từng được “xuất” đến nhiều vùng, nhiều tỉnh trong cả nước bởi chất lượng đảm bảo, không có pha tạp bất cứ chất gì. Khách hàng đông đúc lắm, ngoài những người dân quanh vùng trực tiếp đến mua, không ít khách hàng xa xôi khắp các huyện nghe danh dầu ép làng này cũng tìm đến, thậm chí là khách ở Thanh Hóa, Hà Nội. Người đi xa nhờ người ở gần gửi dầu lạc vào, để vừa đỡ nhớ cái vị của quê hương, vừa đảm bảo được vệ sinh an toàn thực phẩm. Cứ thế, tiếng tăm dầu ép lạc Hưng Xuân lan rộng dần...

Nhưng, những năm 1990 trở lại đây, con số gia đình làm nghề ép dầu lạc thưa thớt dần. Xóm 10, xưa kia vốn 90% gia đình theo nghề, đến nay chỉ còn khoảng 20 gia đình “bám” nghề ép dầu lạc. Lẻ tẻ một vài nhà còn ép dầu thuê cho khách hàng tứ xứ. Ông Đoàn bùi ngùi: “Từ khi trên thị trường xuất hiện nhiều loại dầu ăn, dầu ép lạc làng tôi dần dần mất khách hàng. Dầu ép lạc của làng chúng tôi bây giờ chỉ những gia đình giàu có mới dám mua dùng thôi. Vì giá thành của nó cũng không rẻ, bởi được ép từ lạc nguyên chất, không hề có sự pha tạp. Hơn nữa, trước kia, khô dầu (xác của bánh lạc sau khi ép hết dầu) còn nhập được cho nhà máy thức ăn gia súc trên địa bàn, nghĩa là vừa có thể bán dầu ép, vừa có thể bán khô dầu để tăng thêm thu nhập nên chúng tôi vẫn tích cực theo nghề. Nhưng từ khi nhà máy này ngừng hoạt động, chúng tôi cũng mất đi một nguồn thu. Cũng vì thế, nhiều gia đình, đã bỏ hẳn nghề ép dầu”.

Người dân xóm 10 ai cũng mong muốn khôi phục nghề ép dầu lạc truyền thống cha ông để lại, bởi đó không đơn giản là một cái nghề, còn là nét văn hóa lâu đời của người dân nơi đây.

Thiên Thiên