Ngôi đền 'tối linh' ở trung tâm thị xã Thái Hòa

Hữu Vi - Đào Thọ

Theo dõi Báo Nghệ An trên Google News
(Baonghean) - Dù khuôn viên nhỏ bé, nhưng đền Bàu Sen ở phường Hòa Hiếu, thuộc trung tâm thị xã Thái Hòa vẫn ẩn chứa trong đó nhiều nét thú vị. Ngoài huyền tích về nguồn gốc của ngôi đền, chúng ta còn tìm thấy ở đó những đường nét cổ kính hiếm gặp ở những ngôi đền trong nước.

Ở thị xã Thái Hòa cũng từng tồn tại thủ phủ của phủ Quỳ Châu xưa, từ cái thuở mà ranh giới của phủ còn bao trùm cả huyện Nghĩa Đàn và thị xã Thái Hòa ngày nay, cùng các thổ quan họ Sầm người Thái bản địa chỉ có ảnh hưởng ở địa vực miền núi từ huyện Quỳ Hợp trở lên khu vực biên giới. Ngày nay, khu vực Chợ Bảy bên cầu Hiếu mà theo nhà nghiên cứu Lương Viết Thoại ở xã Châu Quang (Quỳ Hợp) thì là nơi đứng chân của trụ sở phủ Quỳ Châu.

Đền Bàu Sen. Ảnh: Đào Thọ
Đền Bàu Sen. Ảnh: Đào Thọ

Thế nhưng, dù có cố công đến mấy, chúng tôi cũng không còn tìm được dấu tích của phủ lỵ xưa. Trong ký ức những vị cao niên chủ yếu là người miền xuôi lên lập nghiệp từ những năm 1960 ở làng Lụi, xã Nghĩa Mỹ thì thuở ấy đất này khá hoang vu, minh chứng là gần thị xã ngày nay vẫn còn những cánh rừng đại ngàn. Bước chân điền dã đưa chúng tôi đến vùng Bàu Sen, thuộc phường Hòa Hiếu.

Ở cạnh bàu nước có hình dạng như một khúc sông này, chúng tôi gặp một ngôi đền có tầm vóc nhỏ bé, khuôn viên chỉ ngót vài trăm mét vuông dường như là nét cổ kính duy nhất còn sót lại ở nội đô của thị xã trẻ 11 năm tuổi này. Ngôi đền nép mình khiêm tốn dưới một cây sung cổ thụ cạnh mặt hồ. Bên ngoài là tấm biển ghi “Đền Bàu Sen”, mà theo những cán bộ văn hóa địa phương thì đây là điểm sinh hoạt tâm linh ưa thích của cư dân thị xã nên quanh năm nghi ngút khói nhang. Vào đầu tháng và ngày Rằm, cư dân địa phương rủ nhau đi lễ. Đó cũng là những dịp ngôi đền nhỏ nhộn nhịp nhất, ngày thường, nơi đây khá vắng lặng và hầu như chỉ có người thủ từ già luôn túc trực coi sóc.

Điện thờ của ngôi đền. Ảnh: Đào Thọ
Điện thờ của ngôi đền. Ảnh: Đào Thọ
Thủ từ đền Bàu Sen - bà Vũ Thị Bình năm nay đã bước sang tuổi 68, là giáo viên nghỉ hưu. Bà Bình cho biết, đền Bàu Sen thờ Thánh Mẫu đệ tam và gắn với một huyền tích cổ xưa kể rằng nơi đây từng có làng mạc sầm uất lắm. Người ta trồng màu, cấy lúa ven sông. Một ngày nọ, trong vùng chợt xuất hiện con trâu trắng vốn dĩ là con Vua Thủy Tề hóa thành đến phá hoại hoa màu. Bao nhiêu lúa, ngô đang tươi tốt đều bị nó chén sạch. Người dân sau khi bỏ ra nhiều công sức cuối cùng cũng tóm được trâu trắng đem nhốt lại. Dù đã thông báo khắp làng trên, xóm dưới nhưng cũng chẳng ai đến nhận, trong khi đem bao nhiêu cỏ nó cũng ăn hết. Phải nuôi con trâu ăn khỏe như “ném rau cỏ xuống sông” trong một thời gian dài, ai nấy đều tỏ ra rất đỗi bực mình. Cuối cùng, người ta bàn đem thịt con trâu chia cho dân làng, nhưng có mẹ con bà góa sống ven cái hồ lớn thì không nhận thịt.
Đêm đến, người mẹ được báo mộng là làng sắp có họa lớn, nếu muốn sống sót thì hãy rời đi. Sáng dậy, bà đi khắp xóm loan tin nhưng chẳng ai tin. Vì sợ họa xảy đến với con gái nên bà đã dắt con trốn đi. Chưa được bao xa thì có tiếng nổ long trời, lở đất. Ngoảnh mặt lại, mẹ con bà lão không còn thấy làng mạc đâu nữa. Tất cả đã chìm nghỉm dưới hồ.
Bức cuốn thư “Thị thanh không”. Ảnh: Đào Thọ
Bức cuốn thư “Thị thanh không”. Ảnh: Đào Thọ
Biết là làng xóm đã bị thần linh trừng phạt, bà lão dắt con gái trở về dựng lại nhà và lập đền thờ những người xấu số. Thế nhưng, tâm can bà lão vẫn luôn nhớ về dân làng. Nỗi ám ảnh về cái chết của cư dân làng khiến tâm trí bà không một ngày yên ổn, cho đến ngày nọ, bà gieo mình xuống hồ tự vẫn. Không lâu sau, khắp mặt hồ mọc đầy hoa sen. Đó là cách lý giải của cư dân địa phương về cái tên Bàu Sen, cứ vào mỗi độ hè sang lại nhuộm thắm mặt hồ, tỏa hương thơm ngát. Những đóa sen là sự hóa thân của bà lão tình nghĩa thuở nào.

Trước điện thờ là bức cuốn thư cổ với 3 hán tự “Thị thanh không”. Theo nhà nghiên cứu Trương Đức Quả từng công tác tại Viện Hán Nôm Việt Nam thì những ký tự như vậy khá là hiếm gặp tại những ngôi đền thờ trong nước. Còn theo anh Trần Mạnh Cường - cán bộ Hán Nôm công tác tại Thư viện tỉnh Nghệ An thì “Thị thanh không” là một điển tích trong Phật giáo Thiền Tông. “Thị thanh không” có khi gọi là thanh không như huyễn. Phật pháp quan niệm rằng đạo lý tối thượng là pháp môn rỗng lặng, hư vô.

Ngói cổ lợp mái đền. Ảnh: Đào Thọ
Ngói cổ lợp mái đền. Ảnh: Đào Thọ
Phía trong điện thờ nhỏ còn một tấm biển gỗ ghi “Tối linh từ”. Theo nhà nghiên cứu Trương Đức Quả thì đây không phải tên ngôi đền mà chỉ nói lên rằng đền này rất đỗi linh thiêng. Ngoài ra, ở ngoài đền còn có một bia đá cao hơn 1m. Tuy nhiên, phần chữ Hán khắc trên bia không còn nhìn rõ do tác động của năm tháng, mưa nắng...
Trong khi tham quan ngôi đền, người thủ từ chỉ cho chúng tôi xem những viên ngói cổ lợp mái đền với kích thước lớn hơn hẳn ngói sản xuất tại địa phương. Mỗi viên ngói đều khắc dòng chữ "marseillaise - acier". Đây là loại ngói có xuất xứ từ thành phố Marseille (Pháp). Từ cuối thế kỷ XIX, loại ngói này đã được người Pháp vận chuyển về Việt Nam lợp mái đền thờ Đức Bà Sài Gòn. Loại ngói này cũng được tìm thấy tại một số ngôi nhà cổ theo kiến trúc người Pháp ở tỉnh Quảng Ninh. Chúng tôi đồ rằng, có thể sau khi được dùng lợp mái nhà thờ Đức Bà Sài Gòn, loại ngói này tiếp tục được vận chuyển từ Pháp về xây dựng nên nhiều công trình ở Việt Nam vào thời Pháp thuộc, trong đó có đền Bàu Sen.

tin mới

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

(Baonghean.vn) - Lễ hội Đền Cờn năm 2024 có nhiều hoạt động, trò chơi dân gian, nhưng đặc sắc nhất là tục chạy ói với màn rước kiệu, tung kiệu bay trên biển. Tục chạy ói thường được tổ chức vào sáng ngày 21 tháng Giêng Âm lịch hàng năm, là nghi lễ quan trọng với ngư dân vùng biển.

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

(Baonghean.vn) - Nằm ở ngã ba sông, nơi hợp lưu của dòng Nậm Nơn và Nậm Mộ để hình thành nên dòng sông Cả kỳ vĩ bồi đắp cho vùng hạ du, đền Vạn - Cửa Rào được xem là ngôi đền linh thiêng nhất miền Tây xứ Nghệ. Sáng 1/3 (20 tháng Giêng), người dân muôn phương đã nô nức dự Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào.

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

(Baonghean.vn) - Hang Bua là thắng cảnh tự nhiên nằm trong dãy núi đá vôi “Phà Én” thuộc xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu, cách thành phố Vinh 170km về phía Tây Bắc. Lễ hội Hang Bua là một trong những lễ hội lớn nhất của đồng bào các dân tộc của huyện nói riêng và vùng Tây Bắc Nghệ An nói chung.

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

(Baonghean.vn) - Gìn giữ và nuôi dưỡng tình yêu văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ là việc được các cấp ngành cùng đồng bào vùng Tây Bắc Nghệ An chú trọng. Ở làng Mo Mới, xã Nghĩa Xuân (Quỳ Hợp), bà con dân tộc Thổ tích cực sưu tầm, trao truyền những làn điệu dân ca, dân vũ cho thế hệ trẻ.

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

(Baonghean.vn) - Là thế hệ thứ 3 trong gia đình người Mông gắn bó với nghề rèn truyền thống, ông Và Tông Dê (Tương Dương) ngày ngày thổi lửa làm ra không biết bao nhiêu dụng cụ lao động cho bà con. Lò rèn không chỉ nuôi sống gia đình ông mà còn là nơi lưu giữ nghề truyền thống của đồng bào Mông.

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

(Baonghean.vn) - Mỗi dịp Tết đến, Xuân về, lên các bản làng vùng cao, đặc biệt là đến các bản có đồng bào Mông sinh sống, nhiều khách du lịch rất ấn tượng bởi sắc màu trên những bộ trang phục của người phụ nữ, dường như thấy được sắc Xuân trong đó...

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu), người dân nơi đây vẫn lưu giữ một bộ trang phục của người Thái cổ. Với những họa tiết, hoa văn được thêu một cách tỉ mỉ, kỳ công, bộ trang phục sau hơn 100 năm vẫn giữ được vẹn nguyên giá trị vốn có.

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

(Baonghean.vn) - Qua một thời gian dài khai thác tận diệt, nguồn cá mát dần cạn kiệt. Trước thực trạng đó, năm 2023, chính quyền xã Diên Lãm (Quỳ Châu) đã ban hành đề án “Bảo tồn và phát triển nguồn lợi cá mát Nặm Cướm”…

Ngõ phố thắm tình dân

Ngõ phố thắm tình dân

(Baonghean.vn) - Các ngõ phố được trang hoàng sạch, đẹp để đón Tết nguyên đán Giáp Thìn 2024. Rất nhiều công trình, phần việc in dấu tình đoàn kết của các hộ dân. Điều đó càng tô thắm thêm tình dân trên mỗi ngõ phố ở thành Vinh. 

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

(Baonghean.vn) - Mắc chứng teo cơ tủy sống từ nhỏ, chị Nguyễn Thị Vân (SN 1986), quê Nghi Lộc, được biết đến là một nhân vật có tầm ảnh hưởng tới xã hội, nhất là trong cộng đồng người khuyết tật. Trò chuyện với phóng viên Báo Nghệ An, chị tự hào nhận mình có những “cá tính” đặc trưng rất Nghệ.

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

(Baonghean.vn) - "Tớ dày" là cách gọi của đồng bào Mông về loài hoa anh đào. Những ngày này các bản làng ở xã Mường Típ, huyện rẻo cao Kỳ Sơn rực sắc "tớ dày". Bất cứ ai cũng trở nên bồi hồi xao xuyến trước loài hoa tuyệt đẹp này.

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

(Baonghean.vn) - Gắn bó với nghề đan lưới lồng bè, những người làm nghề ở Trung Sơn (xã Nghi Long, huyện Nghi Lộc) luôn trăn trở nâng cao tay nghề. Mỗi đường đan, nút thắt là cả sự tỉ mẩn gửi vào đó sự bền chắc của sản phẩm, giúp người nuôi trồng thuỷ sản thêm bội thu…

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu có một phòng trưng bày rất đặc biệt mang tên Pỉ Noọng. Đây là không gian trưng bày vật dụng truyền thống của các dân tộc thiểu số như Thái, Mông, Dao, Tày… do bà Sầm Thị Bích dày công sưu tầm từ những năm 1990 cho đến nay.

Du lịch

Khát vọng phát triển du lịch miền Tây

(Baonghean.vn) - Miền Tây Nghệ An tiếp tục được quan tâm định hướng phát triển du lịch với các chương trình, dự án nhằm mang lại thu nhập và nâng cao mức sống cho người dân theo tinh thần Nghị quyết số 39 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển tỉnh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

(Baonghean.vn) - Ngày Tết càng đến gần cũng là dịp người Mông ở Nghệ An bắt đầu vào mùa làm bánh "lua dúa". Những chiếc bánh dẻo của cộng đồng này chủ yếu dùng để ăn trong gia đình và cũng là vật phẩm không thể thiếu trong lễ cúng của một số dòng họ.