Ngũ Bàu, cầu Giát, sông Thai

(Baonghean.vn) - Con sông Giát phát nguyên từ chân phía Đông - Nam dãy Mồng Gà, khối núi có cả 3 huyện Diễn Châu, Yên Thành và Quỳnh Lưu cùng tiếp giáp. Về phía Đông Bắc nơi ấy, núi và đất tạo nên một vùng trũng, gọi là Bàu Đột. Từ đó, một số ngòi nước, ngọn khe tụ lại thành con sông Giát. Sông theo hướng Đông Bắc mà đổ ra biển. Sách xưa gọi đó là nguồn Thai nên cư dân nơi cuối dòng được gọi theo tiếng địa phương, là Kẻ Thơi. Và trải qua bao đời, con người sống trên lưu vực của mạch sông này đã làm cho đất đai mình nổi tên tuổi.

Đến thời trung đại của lịch sử thì có thêm một dòng tộc đến đây cư ngụ mà ông tổ mang họ Hồ. Trần Trọng Kim viết trong sách “Việt Nam sử lược”: rằng: Hồ Quý Ly dòng dõi từ Chiết Giang bên Tàu, tổ tiên là Hồ Hưng Dật, đời Ngũ Quý (thế kỷ X) sang nước ta, ở Bàu Đột, huyện Quỳnh Lưu”.

Từ ý thức tầm nguyên đó mà vào đầu thế kỷ X, sau khi thay ngôi vua của nhà Trần, Hồ Quý Ly đã cử con trai là Hồ Hán Thương vào Bàu Đột xây đền thờ cho tông tộc mình. Cơ sở ấy nay vẫn còn dấu tích. Phía Đông Bắc của vùng núi Mồng Gà cũng là một miền dân cư sớm sầm uất. Cùng đổ về Đông, các mạch nước, ngọn khe từ Bàu Đột tụ lại, tìm lối đi ra biển. Đất đỡ chân người và cư dân ở đây khai sáng ra cách vượt những trở lực để đi tới.   

Thị trấn Cầu Giát. Ảnh: Nhật Thanh
Thị trấn Cầu Giát. Ảnh: Nhật Thanh

Ngược thời gian, ta biết, khi con đường thiên lý Bắc - Nam do tổ tiên mình khơi mở đã định hình thì nơi dòng nước cũng là lối đi về phía Đông ấy được bắc cầu, gọi là cầu Giát. Có cầu thì thêm đông khách qua lại, dừng chân, hội tụ thành nơi trao đổi, mua bán, dù quán xá còn rất đơn sơ. Dần dần, một ngôi chợ được hình thành: Chợ Giát. Phía Nam cầu và chợ có chùa, có miếu. Miền đất Ngọa Trường, Nhân Huống quanh năm xanh tốt những khoai, lúa, dâu tằm. Đến thế kỷ XIV thì nổi lên Giáo xứ Thuận Nghĩa của đạo Thiên Chúa, ở bên phải con đường quan lộ Bắc - Nam.

Còn phần hướng về biển, đôi bên bờ sông Thai xóm, thôn ngày thêm trù mật, tăng sức đô hội cho thị trấn Cầu Giát. Thời kháng chiến chống Pháp (1946-1954), địa danh “Giát” nằm trong một câu ca, ngang với Cầu Bố (Thanh Hóa), Ba Đồn (Quảng Bình). Nay, ở phía Bắc huyện Quỳnh là vùng Hoàng Mai đã trở thành thị xã. Những ruộng lúa ngâm chân và rừng thông soi bóng xuống làn nước ngọt từ hồ Vực Mấu chảy về. Dòng kênh ấy do từ việc mới đắp đập, khơi dòng từ thời ông Nguyễn Hữu Đợi làm Bí thư Huyện ủy. Nó tô thêm màu “Hồng” mà thi hào Nguyễn Du tưởng tượng khi tác giả “Truyện Kiều” qua đây vào hồi đầu thế kỷ XIX.

Xóm nhỏ bên bến sông. Ảnh: Nhật Thanh
Xóm nhỏ bên bến sông. Ảnh: Nhật Thanh

Trở lại với dòng Thai. Khi sắp qua vùng chợ Giát mà tuôn ra biển, sông tạo nên ở bên tả ngạn của nó một vùng đất để khách buôn tre, gỗ làm chỗ gom hàng, nên nơi đó được gọi là thôn Hàng Bè, nay thuộc xã Quỳnh Hồng. Cũng từ buổi cổ sơ, một ngôi chùa được dựng lên, khiến cảnh trí nơi đây thêm thi vị. Hồi làm Hiệp trấn Nghệ An, Hoàng giáp Bùi Huy Bích đã ghé thăm, để lại bài thơ mà hai câu đầu được Đỗ Ngọc Toại dịch là:

“Thành đâu nổi giữa cánh đồng,

Đường quan vẫn lối nhà nông đi về”.

Từ vùng đất Hàng Bè, với những kẻ vốn là “nhà nông” ấy, về sau, một tông tộc nơi đó đã sinh ra một con người, với tên gọi nôm na là Nguyễn Hữu Đợi (1927-1998). Ông có tham vọng “Thay trời, đổi đất, xếp đặt lại giang sơn”!

Đáng nhớ nhất là thời ông được bầu làm Chủ tịch rồi Bí thư Ban Chấp hành Đảng bộ huyện Quỳnh Lưu và là Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy Nghệ - Tĩnh.

Ông Nguyễn Hữu Đợi trong một lần đi cơ sở
Ông Nguyễn Hữu Đợi (giữa) - nguyên Bí thư Huyện ủy Quỳnh Lưu trong một lần đi cơ sở. Ảnh tư liệu

Với cách làm của ông, nhà báo Nguyễn Sỹ Đại viết trên báo Nhân dân (số ra ngày 4/7/2004) bài: “Về Quỳnh Lưu tìm bóng hình ông Đợi”. “Ông Đợi” hóa thân thành một phần nhân vật “Lão Khúng” trong truyện ngắn “Phiên chợ Giát” của nhà văn Nguyễn Minh Châu. Gần đây, Hồ Ngọc Quang viết trên báo Nghệ An (đầu năm 2019) bài “Ngọn lửa mang tên Nguyễn Hữu Đợi”...

Đúng  như sách xưa dạy: “Nhân vô thập toàn”. Lúc còn sống, ông Đợi cũng có lần nhắc đến câu: “Thời thế tạo anh hùng”. Điều ta học được là: Sống ở đời, phải cật lực lao động, dám xả thân vì nghĩa cả./.

tin mới

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

(Baonghean.vn) - Gìn giữ và nuôi dưỡng tình yêu văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ là việc được các cấp ngành cùng đồng bào vùng Tây Bắc Nghệ An chú trọng. Ở làng Mo Mới, xã Nghĩa Xuân (Quỳ Hợp), bà con dân tộc Thổ tích cực sưu tầm, trao truyền những làn điệu dân ca, dân vũ cho thế hệ trẻ.

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

(Baonghean.vn) - Là thế hệ thứ 3 trong gia đình người Mông gắn bó với nghề rèn truyền thống, ông Và Tông Dê (Tương Dương) ngày ngày thổi lửa làm ra không biết bao nhiêu dụng cụ lao động cho bà con. Lò rèn không chỉ nuôi sống gia đình ông mà còn là nơi lưu giữ nghề truyền thống của đồng bào Mông.

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

(Baonghean.vn) - Mỗi dịp Tết đến, Xuân về, lên các bản làng vùng cao, đặc biệt là đến các bản có đồng bào Mông sinh sống, nhiều khách du lịch rất ấn tượng bởi sắc màu trên những bộ trang phục của người phụ nữ, dường như thấy được sắc Xuân trong đó...

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu), người dân nơi đây vẫn lưu giữ một bộ trang phục của người Thái cổ. Với những họa tiết, hoa văn được thêu một cách tỉ mỉ, kỳ công, bộ trang phục sau hơn 100 năm vẫn giữ được vẹn nguyên giá trị vốn có.

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

(Baonghean.vn) - Qua một thời gian dài khai thác tận diệt, nguồn cá mát dần cạn kiệt. Trước thực trạng đó, năm 2023, chính quyền xã Diên Lãm (Quỳ Châu) đã ban hành đề án “Bảo tồn và phát triển nguồn lợi cá mát Nặm Cướm”…

Ngõ phố thắm tình dân

Ngõ phố thắm tình dân

(Baonghean.vn) - Các ngõ phố được trang hoàng sạch, đẹp để đón Tết nguyên đán Giáp Thìn 2024. Rất nhiều công trình, phần việc in dấu tình đoàn kết của các hộ dân. Điều đó càng tô thắm thêm tình dân trên mỗi ngõ phố ở thành Vinh. 

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

(Baonghean.vn) - Mắc chứng teo cơ tủy sống từ nhỏ, chị Nguyễn Thị Vân (SN 1986), quê Nghi Lộc, được biết đến là một nhân vật có tầm ảnh hưởng tới xã hội, nhất là trong cộng đồng người khuyết tật. Trò chuyện với phóng viên Báo Nghệ An, chị tự hào nhận mình có những “cá tính” đặc trưng rất Nghệ.

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

(Baonghean.vn) - "Tớ dày" là cách gọi của đồng bào Mông về loài hoa anh đào. Những ngày này các bản làng ở xã Mường Típ, huyện rẻo cao Kỳ Sơn rực sắc "tớ dày". Bất cứ ai cũng trở nên bồi hồi xao xuyến trước loài hoa tuyệt đẹp này.

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

(Baonghean.vn) - Gắn bó với nghề đan lưới lồng bè, những người làm nghề ở Trung Sơn (xã Nghi Long, huyện Nghi Lộc) luôn trăn trở nâng cao tay nghề. Mỗi đường đan, nút thắt là cả sự tỉ mẩn gửi vào đó sự bền chắc của sản phẩm, giúp người nuôi trồng thuỷ sản thêm bội thu…

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu có một phòng trưng bày rất đặc biệt mang tên Pỉ Noọng. Đây là không gian trưng bày vật dụng truyền thống của các dân tộc thiểu số như Thái, Mông, Dao, Tày… do bà Sầm Thị Bích dày công sưu tầm từ những năm 1990 cho đến nay.

Du lịch

Khát vọng phát triển du lịch miền Tây

(Baonghean.vn) - Miền Tây Nghệ An tiếp tục được quan tâm định hướng phát triển du lịch với các chương trình, dự án nhằm mang lại thu nhập và nâng cao mức sống cho người dân theo tinh thần Nghị quyết số 39 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển tỉnh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

(Baonghean.vn) - Ngày Tết càng đến gần cũng là dịp người Mông ở Nghệ An bắt đầu vào mùa làm bánh "lua dúa". Những chiếc bánh dẻo của cộng đồng này chủ yếu dùng để ăn trong gia đình và cũng là vật phẩm không thể thiếu trong lễ cúng của một số dòng họ.

Người dân miền Tây Nghệ An đẩy mạnh sản xuất và tiêu thụ đặc sản Tết qua mạng

Người dân miền Tây Nghệ An đẩy mạnh sản xuất và tiêu thụ đặc sản Tết qua mạng

(Baonghean.vn) - Thời điểm cuối năm, các cơ sở chế biến bò giàng, lạp xưởng (Kỳ Sơn, Tương Dương), rượu Khâu Hin (Con Cuông) và thịt chua (Quế Phong)… vừa khẩn trương đẩy mạnh sản xuất, vừa tập trung quảng bá, bán hàng qua các kênh thương mại điện tử cung ứng cho thị trường Tết.

Lạ lùng loại rau đặc sản mọc trên núi cao, sống tốt giữa mùa rét đậm ở vùng biên Nghệ An

Lạ lùng loại rau đặc sản mọc trên núi cao, sống tốt giữa mùa rét đậm ở vùng biên Nghệ An

(Baonghean.vn) - Khi gió bấc tràn về kèm những đợt mưa phùn, cái lạnh miền sơn cước như cứa vào da thịt, cũng là khi những triền núi trồng cải mẹo thẫm xanh. Càng lạnh, cây cải càng xanh tốt, càng giòn và ngon. Đây cũng là thời điểm người dân ở Kỳ Sơn, Tương Dương thu hoạch cải mẹo…

Phụ nữ Thái ở Kỳ Sơn xoay xở giữ nghề truyền thống

Phụ nữ Thái ở Kỳ Sơn xoay xở giữ nghề truyền thống

(Baonghean.vn) - Nghề dệt thổ cẩm ở bản Buộc (xã Bắc Lý, huyện Kỳ Sơn) có từ trăm năm nay. Và ngày nay, phụ nữ Thái ở bản Buộc hàng ngày vẫn cần mẫn bên khung cửi, tìm cách thay đổi mẫu mã, làm ra các sản phẩm mới để thích ứng với thị trường, giữ nghề truyền thống…