Nhà báo người Nghệ An từng làm thư ký cho cụ Phan và cụ Huỳnh

(Baonghean) - Ở Nghệ An thời thuộc Pháp có một người vừa là ông chủ, vừa là chủ bút một tờ báo. Ông chủ báo trẻ tuổi đó đã từng là thư ký cho cụ Phan Bội Châu và sau đó là Thư ký tòa soạn cho cụ Huỳnh Thúc Kháng ở báo Tiếng Dân. Đó là Vương Đình Quang, bút hiệu Quan Chi.

1. Thư ký cho cụ Phan Bội Châu

Vương Đình Quang sinh năm 1908, trong một gia đình danh gia vọng tộc, ở xã Vân Diên, huyện Nam Đàn, Nghệ An. Cha ông là tiến sĩ đình nguyên Vương Hữu Phu (1880- 1941), từng làm quan đến chức Thừa chỉ hậu bổ, Trước tác xung Cơ mật viện. Nhưng cha ông từ chức sau 10 năm “lạc” vào chốn quan trường.

Chân dung Vương Đình Quang thời trẻ

Cuộc đời đã đưa đẩy Vương Đình Quang vào một cuộc dấn thân lận đận và bí bách. Mười sáu tuổi, với mảnh bằng tiểu học Pháp – Việt trường huyện, cậu bắt đầu ra đi. Thực ra, cậu ra đi không phải vì có máu me xê dịch, mà đơn giản vì gia đình vị hưu quan lâm vào cảnh túng quẫn, lại đông con. Sau khi tính toán, Quang được cha mẹ gửi vào làm gia sư cho một gia đình người bạn ở Ninh Thuận. Không chỉ là gia sư, cậu còn phải làm các việc khác trong nhà như một người ở, thế nhưng ăn cũng không đủ no, mặc không đủ ấm. Có đêm rét quá, cậu phải đổ cả bao tải than ra, chui vào bao tải cho đỡ rét. Cực quá, sau đó cậu chuyển sang nhà một người bạn khác của cha. Ở đây, ngược lại cậu quá sung sướng và nhàn hạ, do đó nguy cơ “nhàn cư vi bất thiện” lại cận kề… 

Lúc này cụ Phan Bội Châu được đưa về giam lỏng ở Bến Ngự. Dân chúng, nhất là đám thanh niên, nô nức tìm đến, ban đầu chỉ tò mò rồi khâm phục. Quang cũng lân la tìm đến thăm cụ Phan. Là đồng hương Nam Đàn, lại là con nhà khoa bảng danh giá, nên Quang nhanh chóng được cụ Phan quý mến. Không chịu sống cảnh nhàn rỗi ở nhà ông quan bạn của cha, Quang tự nguyện đến làm thư ký cho cụ Phan. Công việc thường ngày của cậu là đọc báo chữ Pháp và báo Quốc ngữ cho cụ nghe, chép lại các sáng tác bằng quốc âm của cụ.

Việc làm thư ký cho cụ Phan không được lâu, vì ở quê, bọn mật thám từ Vinh kéo lên khám nhà cha mẹ Quang để kiếm chuyện. Quang đành chia tay với cụ Phan. Tuy chỉ ở với cụ Phan một thời gian ngắn, nhưng đó là hành trang quý giá mà suốt đời cậu mang theo.

2. Mở báo Trung Kỳ

Từ giã cụ Phan, về Nam Đàn một thời gian ngắn, Quang lại vào Tuy Hòa, Sài Gòn, rồi lại trở ra Phan Thiết, Nha Trang, sau đó về Vinh, làm đủ mọi nghề từ gia sư đến viết báo, vẽ truyền thần, thư ký đường sắt, kể cả chăn vịt nhưng cũng chỉ “tay vo miệng lúm”.

Sau khi bỏ nghề đường sắt, Quang có một ý định mới thật táo bạo: Tự ra một tờ báo ở Vinh. Ngày 5/3/1935 anh gửi đơn cho Khâm sứ Trung Kỳ xin mở báo. 

Đơn của Vương Đình Quang xin mở báo Trung Kỳ (phải) và con dấu báo Trung Kỳ, hiện gia đình đang lưu giữ.
Đơn của Vương Đình Quang xin mở báo Trung Kỳ (phải) và con dấu báo Trung Kỳ, hiện gia đình đang lưu giữ.

Mấy tháng sau, Vương Đình Quang được cấp phép. Báo được đặt tên là “Trung Kỳ”, đóng ở nhà số 184 - 186 avenue Maréchal Foch, nay là đường Quang Trung, thành phố Vinh. Ban đầu một mình Quang kiêm cả chủ nhiệm, chủ bút và phát hành. Báo Trung Kỳ ra số đầu tiên vào ngày 9/10/1935.

Ngay số đầu tiên và số 4, Trung Kỳ đã đăng bài tiểu luận nổi tiếng “Nghệ thuật với nhân sinh” của nhà văn, nhà báo Mác xít Hải Triều, trong loạt bài bút chiến “Nghệ thuật vị nghệ thuật hay nghệ thuật vị nhân sinh” kéo dài mấy năm thời đó. Về văn chương báo cũng đăng thơ, văn phản ánh cuộc sống lầm than của các tầng lớp nhân dân. Với nội dung phong phú và khá gai góc, báo Trung Kỳ bán khá chạy và được sự quan tâm của bạn đọc gần xa. Vì thế, nó cũng đã nhanh chóng được sự “quan tâm” của chính quyền. Có lần báo đã được chánh mật thám của tỉnh “ghé thăm” và “nhân tiện bảo nhỏ” rằng: “Đừng đăng những bài và tranh về việc rượu”, để “Phủ Toàn quyền dễ làm việc”, nếu không sẽ không tránh khỏi “nỗi buồn về sau”…

Báo bán chạy, nhưng ông chủ trẻ không có vốn để tăng lượng phát hành, cũng như thuê thêm người để quản lý và lo các khâu, nên cứ sa sút dần. Một số người có tiền của ở Huế biết sự tình, bàn với Vương Đình Quang nên chuyển tờ Trung Kỳ vào Huế, để họ đầu tư và chia nhau lợi nhuận. Thế nhưng, văn bản của mật thám Trung Kỳ đã dành cho tờ Trung Kỳ và Vương Đình Quang những nhận xét khá nặng nề. Họ cho rằng Vương Đình Quang chỉ là người đứng tên chủ báo, còn thực chất Trung Kỳ được vận hành bởi những phần tử cực đoan. Nếu tờ Trung Kỳ chuyển vào Huế sẽ càng thuận lợi hơn cho nhóm cộng sản của Nguyễn Khoa Văn, tức nhà báo Mác xít Hải Triều. Khi mật thám Pháp đã nhận xét như vậy thì Khâm sứ Trung Kỳ cũng không có cách nào khác là từ chối.

Không thể chuyển báo vào Huế, cùng bất đắc dĩ, tháng 7 năm 1937, Vương Đình Quang đành tự đình chỉ tờ Trung Kỳ, sau hai năm dấn thân vào chốn “rừng văn trận bút”.

3. Làm “đệ tử” cụ Huỳnh

Nhà báo người Nghệ An từng làm thư ký cho cụ Phan và cụ Huỳnh ảnh 3
Bản khắc gỗ chân dung cụ Huỳnh, do Vương Đình Quang khắc để in sách 'Huỳnh Thúc Kháng- Chân dung và Tiểu sử' năm 1946.

Sau khi tự đình bản báo Trung Kỳ, Vương Đình Quang vào Huế làm nghề dạy học tư, đồng thời thử viết báo bằng tiếng Pháp. Các bài báo của ông được báo đăng đều đặn. Từ năm 1939, một cơ duyên lớn đã đưa ông đến giữ chân Thư ký tòa soạn cho báo Tiếng Dân và có bốn năm gắn bó với một tượng đài nữa của lịch sử Việt Nam: Cụ Huỳnh Thúc Kháng.

Báo Tiếng Dân ra đời từ năm 1927, là tờ báo đầu tiên của Trung Kỳ, do Huỳnh Thúc Kháng, khi đó là Viện trưởng Viện Dân biểu Trung Kỳ chủ trương. Đây được coi là tờ báo đối lập với chính quyền, nêu cao tinh thần dân tộc, công khai đấu tranh bảo vệ dân chúng, chống áp bức, bóc lột. Cụ Huỳnh Thúc Kháng vốn đã biết Vương Đình Quang từ hồi anh còn làm thư ký cho cụ Phan Bội Châu, nên hết lòng tin tưởng. Ngoài công việc của một thư ký tòa soạn, ông còn viết văn, làm thơ.

Nhưng, Báo Tiếng Dân bị chính quyền Nhật đóng cửa, rồi Cách mạng tháng Tám nổ ra. Năm 1946, sau khi tự tay mình xuất bản cuốn sách đầu tiên dưới chế độ mới: “Huỳnh Thúc Kháng- Chân dung và Tiểu sử”, Vương Đình Quang lại dắt díu vợ con về quê Nam Đàn tham gia kháng chiến. Hơn hai chục năm sau, có bạn đọc còn gửi thư cho ông, nhắc lại những tiểu thuyết của ông đăng nhiều kỳ trên báo khi đó mà họ rất thích, như “Chuyến xe ngựa”, “Khách viễn phương”, “Thủ phạm”…

Đầu năm 1946, Vương Đình Quang ra Hà Nội thăm cụ Huỳnh, bấy giờ đã là Bộ trưởng Bộ Nội vụ. “Cụ Huỳnh cùng Hồ Chủ tịch ở Bắc bộ phủ, hiện nay là nhà khách Chính phủ. Hai cụ ở hai phòng riêng cách nhau. Cụ Huỳnh đưa tôi sang chào Hồ Chủ tịch. Lần đầu tiên tôi được vinh dự gặp vị lãnh tụ kính mến lúc đó tuy hơi gầy nhưng râu tóc chưa bạc, phong độ ung dung… Khó mà quên được hình ảnh hai cụ già tuổi tác chênh lệch, gần gũi nhau, trìu mến nhau bởi một lòng vì dân vì nước” (Vương Đình Quang, Hồi ký về cụ Phan và cụ Huỳnh, NXB Văn học).

Bút tích thư cụ Huỳnh gửi Vương Đình Quang năm 1946.
Bút tích thư cụ Huỳnh gửi Vương Đình Quang năm 1946.

Trong kháng chiến chống Pháp, có một thời gian ngắn Vương Đình Quang tái xuất làng báo, khi làm Thư ký tòa soạn báo “Đại đoàn kết” cho Mặt trận Liên Việt tỉnh Nghệ An. Nhưng, mối lương duyên đó kéo dài không lâu, ông lại trở về quê, làm thuốc, làm nông, làm nón, làm kế toán hợp tác xã…Cuộc sống rất khó khăn, nhưng không làm Vương Đình Quang nhụt chí văn chương. Trong đó, ông dành nhiều tâm huyết cho hai người thầy lớn của mình, với những tác phẩm: Huỳnh Thúc Kháng, chân dung và tiểu sử (Nxb Ích Trí, Huế, 1946) ; Thơ văn Huỳnh Thúc Kháng (Nxb Văn học, Hà Nội, 1965) ; Huỳnh Thúc Kháng, con người và sự nghiệp (lưu trữ tại Viện Văn học, chưa xuất bản) ; Hồi ký về cụ Phan và cụ Huỳnh (Nxb Văn học, 1992). Ngoài ra, ông còn để lại một cuốn Nhật ký và nhiều ghi chép có giá trị nghiên cứu về lịch sử và văn học.

tin mới

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

Trai làng biển vác 'kiệu bay' trong màn chạy ói, chen nhau 'cướp' lộc tại Lễ hội Đền Cờn

(Baonghean.vn) - Lễ hội Đền Cờn năm 2024 có nhiều hoạt động, trò chơi dân gian, nhưng đặc sắc nhất là tục chạy ói với màn rước kiệu, tung kiệu bay trên biển. Tục chạy ói thường được tổ chức vào sáng ngày 21 tháng Giêng Âm lịch hàng năm, là nghi lễ quan trọng với ngư dân vùng biển.

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào: Tưởng nhớ công lao của Đốc tướng Đoàn Nhữ Hài và quân binh thời Trần

(Baonghean.vn) - Nằm ở ngã ba sông, nơi hợp lưu của dòng Nậm Nơn và Nậm Mộ để hình thành nên dòng sông Cả kỳ vĩ bồi đắp cho vùng hạ du, đền Vạn - Cửa Rào được xem là ngôi đền linh thiêng nhất miền Tây xứ Nghệ. Sáng 1/3 (20 tháng Giêng), người dân muôn phương đã nô nức dự Lễ hội đền Vạn - Cửa Rào.

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

Sẵn sàng cho Lễ hội Hang Bua

(Baonghean.vn) - Hang Bua là thắng cảnh tự nhiên nằm trong dãy núi đá vôi “Phà Én” thuộc xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu, cách thành phố Vinh 170km về phía Tây Bắc. Lễ hội Hang Bua là một trong những lễ hội lớn nhất của đồng bào các dân tộc của huyện nói riêng và vùng Tây Bắc Nghệ An nói chung.

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

(Baonghean.vn) - Gìn giữ và nuôi dưỡng tình yêu văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ là việc được các cấp ngành cùng đồng bào vùng Tây Bắc Nghệ An chú trọng. Ở làng Mo Mới, xã Nghĩa Xuân (Quỳ Hợp), bà con dân tộc Thổ tích cực sưu tầm, trao truyền những làn điệu dân ca, dân vũ cho thế hệ trẻ.

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

(Baonghean.vn) - Là thế hệ thứ 3 trong gia đình người Mông gắn bó với nghề rèn truyền thống, ông Và Tông Dê (Tương Dương) ngày ngày thổi lửa làm ra không biết bao nhiêu dụng cụ lao động cho bà con. Lò rèn không chỉ nuôi sống gia đình ông mà còn là nơi lưu giữ nghề truyền thống của đồng bào Mông.

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

(Baonghean.vn) - Mỗi dịp Tết đến, Xuân về, lên các bản làng vùng cao, đặc biệt là đến các bản có đồng bào Mông sinh sống, nhiều khách du lịch rất ấn tượng bởi sắc màu trên những bộ trang phục của người phụ nữ, dường như thấy được sắc Xuân trong đó...

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu), người dân nơi đây vẫn lưu giữ một bộ trang phục của người Thái cổ. Với những họa tiết, hoa văn được thêu một cách tỉ mỉ, kỳ công, bộ trang phục sau hơn 100 năm vẫn giữ được vẹn nguyên giá trị vốn có.

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

(Baonghean.vn) - Qua một thời gian dài khai thác tận diệt, nguồn cá mát dần cạn kiệt. Trước thực trạng đó, năm 2023, chính quyền xã Diên Lãm (Quỳ Châu) đã ban hành đề án “Bảo tồn và phát triển nguồn lợi cá mát Nặm Cướm”…

Ngõ phố thắm tình dân

Ngõ phố thắm tình dân

(Baonghean.vn) - Các ngõ phố được trang hoàng sạch, đẹp để đón Tết nguyên đán Giáp Thìn 2024. Rất nhiều công trình, phần việc in dấu tình đoàn kết của các hộ dân. Điều đó càng tô thắm thêm tình dân trên mỗi ngõ phố ở thành Vinh. 

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

(Baonghean.vn) - Mắc chứng teo cơ tủy sống từ nhỏ, chị Nguyễn Thị Vân (SN 1986), quê Nghi Lộc, được biết đến là một nhân vật có tầm ảnh hưởng tới xã hội, nhất là trong cộng đồng người khuyết tật. Trò chuyện với phóng viên Báo Nghệ An, chị tự hào nhận mình có những “cá tính” đặc trưng rất Nghệ.

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

(Baonghean.vn) - "Tớ dày" là cách gọi của đồng bào Mông về loài hoa anh đào. Những ngày này các bản làng ở xã Mường Típ, huyện rẻo cao Kỳ Sơn rực sắc "tớ dày". Bất cứ ai cũng trở nên bồi hồi xao xuyến trước loài hoa tuyệt đẹp này.

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

(Baonghean.vn) - Gắn bó với nghề đan lưới lồng bè, những người làm nghề ở Trung Sơn (xã Nghi Long, huyện Nghi Lộc) luôn trăn trở nâng cao tay nghề. Mỗi đường đan, nút thắt là cả sự tỉ mẩn gửi vào đó sự bền chắc của sản phẩm, giúp người nuôi trồng thuỷ sản thêm bội thu…

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu có một phòng trưng bày rất đặc biệt mang tên Pỉ Noọng. Đây là không gian trưng bày vật dụng truyền thống của các dân tộc thiểu số như Thái, Mông, Dao, Tày… do bà Sầm Thị Bích dày công sưu tầm từ những năm 1990 cho đến nay.

Du lịch

Khát vọng phát triển du lịch miền Tây

(Baonghean.vn) - Miền Tây Nghệ An tiếp tục được quan tâm định hướng phát triển du lịch với các chương trình, dự án nhằm mang lại thu nhập và nâng cao mức sống cho người dân theo tinh thần Nghị quyết số 39 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển tỉnh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

(Baonghean.vn) - Ngày Tết càng đến gần cũng là dịp người Mông ở Nghệ An bắt đầu vào mùa làm bánh "lua dúa". Những chiếc bánh dẻo của cộng đồng này chủ yếu dùng để ăn trong gia đình và cũng là vật phẩm không thể thiếu trong lễ cúng của một số dòng họ.