Nhà nghiên cứu tội phạm học xứ Nghệ và 'món nợ' với quê hương

Lý do chọn học cảnh sát và những dấu ấn về nghiên cứu tội phạm học

Sinh năm 1980 tại Nghi Lộc, Lương Thanh Hải lớn lên tại thành phố Vinh và học cấp 3 tại Trường THPT chuyên Phan Bội Châu. Cơn tai biến của mẹ năm 1993 khiến gia đình anh rơi vào khó khăn về kinh tế. Bố anh nguyên là cảnh sát phòng cháy chữa cháy, cộng thêm chế độ miễn học phí và đảm bảo công việc sau khi ra trường đã khiến anh quyết định đăng ký thi vào Đại học Cảnh sát nhân dân, chuyên ngành Điều tra tội phạm.

Ra trường với tấm bằng loại giỏi, chàng trai xứ Nghệ được giữ lại trường làm giảng viên. Anh bắt đầu công tác giảng dạy và nghiên cứu từ đây.

Sau một thời gian giảng dạy tại trường, với chính sách khuyến khích giảng viên trẻ đi thực tế tại các cơ sở nghề nghiệp của Bộ Công an, giảng viên trẻ Lương Thanh Hải đầu quân cho Phòng Cảnh sát Hình sự Công an Nghệ An, mảnh đất quê nhà. Ba năm làm việc tại đây (từ năm 2004 đến năm 2007) đã giúp anh nhận ra và cố gắng lấp đầy những khoảng cách giữa lý luận và thực tiễn trong hoạt động nghề nghiệp, đặc biệt là các vụ trọng án và các thủ tục tố tụng. Và anh nhận ra đam mê của mình.

Cuối năm 2009, qua tìm hiểu anh được biết đến Học bổng phát triển (ADS) của Chính phủ Australia. Tuy nhiên, tiếng Anh trở thành rào cản lớn nhất của anh khi ứng tuyển học bổng này. Dù xuất thân là học sinh lớp Anh thời cấp 3 nhưng điểm thi IELTS đầu vào của anh thời điểm đó chỉ đạt 3.5, trong khi yêu cầu tối thiểu để xin học bổng là 6.0. Anh đã bỏ ra 9 tháng tập trung ôn luyện để đạt được mức điểm đó. Và anh đã sang Úc để học thạc sĩ về An ninh phi truyền thống tại Trường Đại học Wollongong, để lại vợ và con nhỏ nơi quê nhà.

Trở về nước với tấm bằng thạc sĩ, bên cạnh công tác giảng dạy, anh luôn tìm cách đóng góp cho các hoạt động liên kết về học thuật giữa Việt Nam và các nước trên thế giới. Năm 2012, anh tháp tùng phiên dịch cho đoàn đại biểu cấp cao của Bộ Công an sang làm việc tại Úc, đặt những viên gạch đầu tiên trong mối quan hệ song phương trong đào tạo lực lượng thực thi pháp luật giữa cảnh sát Việt Nam và cảnh sát nước bạn.

Tiếp đó, anh cũng phụ trách chương trình hợp tác đào tạo lãnh đạo về tư pháp hình sự giữa Học viện Cảnh sát nhân dân và Trường Tư pháp Hình sự và Tội phạm học thuộc Đại học Maryland của Hoa Kỳ theo đề án 165. Đây là chương trình đầu tiên đánh dấu sự hợp tác và đào tạo trực tiếp của một trường đại học thuộc Bộ Công an với một trường đại học hàng đầu của Hoa Kỳ.

Năm 2013, anh tiếp tục xin học bổng và sang làm nghiên cứu sinh tại Đại học RMIT về tội phạm học. Việc nhận bằng tiến sĩ đánh dấu một học viên trở thành nhà nghiên cứu độc lập, anh bắt đầu có chuỗi công bố liên quan đến tội phạm công nghệ cao và tội phạm xuyên quốc gia. Sau thời gian làm post-doc (hậu tiến sĩ) ở Úc theo gợi ý của giảng viên hướng dẫn thời làm nghiên cứu sinh, đến nay anh đã xuất bản hai cuốn sách (trong đó có một cuốn sách dịch) tại nhà xuất bản danh tiếng Routled của Anh, đồng tác giả trong 8 cuốn sách khác, hơn 30 bài báo khoa học công bố tại các tạp chí uy tín trên thế giới và rất nhiều báo cáo tại các hội thảo quốc tế.

Năm 2021, Viện nghiên cứu về An ninh và Tội phạm châu Á của Mỹ (GITOC) được thành lập, Tiến sĩ Lương Thanh Hải trở thành nghiên cứu viên cao cấp của Viện, và được bổ nhiệm làm Chủ tịch Hội đồng nghiên cứu về tội phạm ma túy ở khu vực châu Á. Cùng năm đó, anh nhận được giải thưởng Nhà nghiên cứu tội phạm học trẻ của châu Á do Hiệp hội Tội phạm học Châu Á trao tặng. Mặc dù giải thưởng chỉ dành cho người dưới 35 tuổi, nhưng sau khi gửi hộ chiếu sang, Ban tổ chức nhận ra anh đã ngoài 40. Tuy nhiên, họ vẫn trao giải bởi anh là người Việt Nam đầu tiên.

Hiện nay anh nằm trong hội đồng biên tập của một số tạp chí danh tiếng trên thế giới về tội phạm học.

Những lựa chọn khó khăn

Lập gia đình chưa được bao lâu thì Lương Thanh Hải sang Úc làm thạc sĩ, khi đó con lớn mới 3 tuổi và bé sau mới sinh. Hiểu được những khó khăn của gia đình, anh quyết định tìm cách đưa gia đình sang khi làm nghiên cứu sinh năm 2013. Trong thời gian đó, vợ anh học và làm dịch thuật tiếng Trung. Khi anh nhận bằng và trở về nước thì vợ anh vẫn ở lại Úc để tiếp tục công việc. Anh tiếp tục giảng dạy tại Học viện Cảnh sát nhân dân và phải gửi hai con về Nghệ An cho người bác chăm sóc.

Đó là thời kỳ khó khăn của cả gia đình khi mỗi người một nơi, anh thấu hiểu và tìm cách đoàn tụ. Cùng lúc đó, giáo sư hướng dẫn tiến sĩ của anh gợi ý chương trình sau tiến sĩ tại Úc đã giải quyết được vấn đề trên. Cả gia đình anh lại tụ họp trong những vai trò mới nơi đất khách.

Thời kỳ dịch Covid là quãng thời gian khó khăn nhất của gia đình anh tại Úc. Năm 2021, Melbourn - nơi anh đang sống trở thành thành phố bị “lockdown” dài nhất thế giới. Nền giáo dục với sự đóng góp lớn thứ 3 vào GDP của Úc, chủ yếu từ du học sinh nay phải đóng biên, khiến nền giáo dục Úc rơi vào khủng hoảng. Một cuộc đại phẫu ngoài mong muốn về tinh giảm biên chế giáo dục, nhiều giáo sư bị khuyến khích về hưu sớm. Việc nghiên cứu và xin tài trợ đều trở nên khó khăn. Các giáo trình và phương pháp giảng dạy đều phải điều chỉnh cho phù hợp với tình thế. Tuy nhiên, việc tội phạm ngoài xã hội đã chuyển hướng lên các nền tảng online trở thành hướng nghiên cứu mới của anh.

Cũng trong quãng thời gian đó, anh vượt qua cuộc cạnh tranh khốc liệt với hàng trăm đối thủ trở thành nghiên cứu viên của Đại học Queensland (top 8 trường hàng đầu của Úc). Tuy nhiên, họ chỉ cho anh 24 tiếng để quyết định có nhận công việc đó hay không. Việc chuyển tiểu bang với môi trường học tập, sinh sống mới của cả gia đình trong bối cảnh Covid khiến anh phải cân nhắc rất nhiều. Và tình trạng dị ứng phấn hoa vào mùa xuân tại Melbourn của những cư dân nơi đây với những thuận lợi do cơ hội mới mang lại đã khiến gia đình anh quyết định chuyển tới vùng đất mới.

“Để có được những thành công ngày hôm nay, mình rất biết ơn sự hy sinh thầm lặng của vợ và các con, đặc biệt những quãng thời gian khó khăn, bươn chải nhất” - Tiến sĩ Hải chia sẻ.

Mong muốn kết nối với quê hương và tạo ra mạng lưới học thuật ở nước nhà

Trong thời gian cách ly vì Covid, việc giãn cách xã hội cùng với những căng thẳng trong cuộc sống và công việc bởi sự thay đổi quá lớn về bối cảnh, anh chọn chạy bộ là môn thể thao tăng cường sức khỏe và cải thiện tinh thần. Đến nay, anh đã tham gia một số giải chạy marathon có tổ chức và mong muốn được chinh phục các giải quốc tế. Tháng 2/2024, anh nhận được lời mời của Ban tổ chức giải Win Vietnam Moutain về giải chạy lần đầu tiên được tổ chức tại Kỳ Sơn. Anh nhận lời tham gia vì chưa có dịp khám phá nơi đây, và cũng là cơ hội được kết nối nhiều hơn với quê hương sau nhiều năm xa cách.

Về lĩnh vực học thuật, tại Việt Nam chưa đào tạo cử nhân chuyên ngành Tội phạm học, và số nhà nghiên cứu chuyên sâu về lĩnh vực này ở nước ta đếm trên đầu ngón tay. Đó là điều khiến Tiến sĩ Lương Thanh Hải trăn trở nhiều sau thời gian theo đuổi con đường học thuật về chuyên ngành hẹp này, như một món nợ với quê hương.

Bởi vậy, anh không ngừng hỗ trợ các trường đại học trong lĩnh vực đào tạo có liên quan đến tội phạm học, trong đó có Đại học Luật (Đại học Quốc gia Hà Nội) và sắp tới là Khoa Luật của Trường Đại học Vinh. Trong thời gian chia cắt bởi Covid, anh đã thành lập nhóm nghiên cứu bao gồm cảnh sát, y tế công cộng và các nhà nghiên cứu trẻ để công bố quốc tế về đánh giá tác động về an ninh sinh học và vai trò của lực lượng an ninh tuyến đầu trong buôn bán động vật quý hiếm với giả thuyết động vật truyền bệnh cho người. Đó là một thành công bước đầu trong việc thiết lập mạng lưới nghiên cứu với bối cảnh bế quan tỏa cảng và phải làm việc trực tuyến.

Anh mong muốn có thể hỗ trợ những nhà nghiên cứu trong nước để họ phát triển năng lực nghiên cứu nhiều hơn và đến gần hơn với cộng đồng khoa học quốc tế, đặc biệt là chuyên ngành tội phạm học, bằng những công bố mang dấu ấn Việt Nam trên các tạp chí uy tín thế giới./.