Nhà thờ liệt sĩ Nguyễn Sỹ Sách xuống cấp nghiêm trọng

Nhà thờ liệt sĩ Nguyễn Sỹ Sách ở xóm 2, xã Thanh Lương được vợ chồng cụ Nguyễn Sỹ Giản xây dựng từ năm 1902, có kiến trúc 3 gian 2 hồi theo kiểu nhà “hạ chạn” lợp tranh. Từ đầu thế kỷ 20 đến những năm kháng chiến, nhiều thế hệ con cháu cụ Giản đã sinh sống trong ngôi nhà này.

Năm 1942, bà Nguyễn Thị Hồng – vợ liệt sĩ Nguyễn Sỹ Sách đã cho tu sửa lại ngôi nhà, lợp ngói âm dương, xung quanh xây tường, trước nhà làm cửa ván giật… Năm 2006, ngôi nhà đã được trùng tu, tôn tạo thành Nhà thờ liệt sĩ Nguyễn Sỹ Sách.

Dịp này, ngôi nhà được di chuyển về phía sau, lùi sát vườn, tạo nên khuôn viên đối xứng cho hai công trình: Nhà thờ liệt sĩ Nguyễn Sỹ Sách và nhà thờ chi họ Nguyễn Sĩ.

Trước sân nhà thờ có dựng tượng bán thân của liệt sĩ. Trong nhà thờ bài trí bàn thờ liệt sĩ Nguyễn Sỹ Sách, bia, hiện vật và những hình ảnh về gia đình, quê hương… gắn liền với tên tuổi, sự nghiệp cách mạng của liệt sĩ.

Theo văn bia dựng trước di tích, tại ngôi nhà này, năm 1905, liệt sĩ Nguyễn Sỹ Sách đã cất tiếng khóc chào đời và lớn lên trong sự yêu thương dạy bảo của vợ chồng cụ Nguyễn Sỹ Giản.

Sau những năm tháng miệt mài đèn sách, đỗ đạt, trưởng thành, năm 1925, lễ cưới giữa liệt sĩ và bà Nguyễn Thị Hồng (quê xã Thanh Lâm) đã được tổ chức long trọng. Người con duy nhất của vợ chồng liệt sĩ bà Nguyễn Thị Lan Hương đã sinh ra dưới mái nhà này.

Khi liệt sĩ thôi làm nghề dạy học ở Hà Tĩnh và Thừa Thiên về quê lập Hội Khuyến học để đào tạo lực lượng cách mạng, ngôi nhà của gia đình cùng với nhà thờ chi họ là nơi liệt sĩ tổ chức các hoạt động dạy học; hội họp bí mật cùng với bạn bè, đồng chí; biên dịch, in ấn tài liệu tuyên truyền cách mạng; xây dựng cơ sở Hội Thanh niên… mà đỉnh cao là thành lập Chi bộ cộng sản đầu tiên ở Thanh Chương tại làng Tú Viên.

Mùa hè năm 1929, Liệt sĩ Nguyễn Sỹ Sách đã bị giặc Pháp bắt tại đây. Nhà thờ Liệt sĩ Nguyễn Sỹ Sách đã được công nhận là Di tích Lịch sử cấp Quốc gia năm 1998.

Sau nhiều năm tồn tại, Nhà thờ liệt sĩ Nguyễn Sỹ Sách đã xuống cấp nghiêm trọng, đặc biệt là phần mái ngói bị xập xệ, nhiều chỗ hư hỏng. Mái nhà phía trước, góc bên trái gần trụ quyết đã bị gãy, trụt một mảng lớn.

Đường chắn thủy sát góc nhà bị hư, ngói rụng, khiến rui phơi giữa trời. Xung quanh vị trí này khá nhiều ngói trên mái nhà đang chực rơi xuống.

Tình trạng mái bị trụt ngói này xuất hiện trong đợt mưa lớn năm 2023 và ngày càng hư hỏng nặng hơn. Cách đây 1 tuần, khoảng 2m đường bờ mái ngói phía sau (bên phải ngôi nhà) đã bị bong gãy, rơi xuống hồi đốc vỡ vụn. Phòng khi mưa lớn, tránh nước chảy vào nhà, con cháu trong họ Nguyễn Sỹ đã cho người lợp tôn bao phủ đường bờ.

Ông Nguyễn Sỹ Thiêm (94 tuổi) em trai Liệt sĩ Nguyễn Sỹ Sách cho biết: "Mái ngói nhà thờ hư hỏng đã lâu. Chi họ đã làm đơn trình chính quyền, ban ngành các cấp vào năm 2023, nhưng đến nay vẫn chưa thấy gì. Anh em trong họ tộc rất mong cơ quan chức năng cho phép tu sửa lại di tích càng sớm càng tốt. Điều cần nhất lúc này là thay toàn bộ mái ngói để bảo vệ kết cấu gỗ của di tích”.

Nhà thờ liệt sĩ Nguyễn Sỹ Sách được gia đình, dòng họ xây dựng bảo quản, lưu giữ nhiều hiện vật và tài liệu quý hiếm. Đây không chỉ là nơi tưởng niệm, thể hiện tấm lòng tri ân của hậu thế đối với sự hi sinh anh dũng và công lao của liệt sĩ Nguyễn Sỹ Sách, mà còn là địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ.

Hiện di tích đang xuống cấp nghiêm trọng khiến con cháu dòng họ Nguyễn Sỹ không khỏi lo lắng. Du khách đến tham quan cũng khá trăn trở trước sự xuống cấp của di tích.

Ông Nguyễn Doãn Sơn - Chủ tịch UBND xã Thanh Lương cho biết: UBND xã Thanh Lương đã nhận được đơn của tổ bảo vệ Di tích Nhà thờ liệt sĩ Nguyễn Sỹ Sách và Hội đồng gia tộc họ Nguyễn Sỹ xã Thanh Lương về việc tu sửa cấp thiết một số hạng mục bị xuống cấp. Xã đã tổ chức kiểm tra, xác nhận và lập tờ trình vào tháng 3/2024, kiến nghị lên cấp trên, mong muốn xin được kinh phí để tu sửa di tích kịp thời.