Xã hội

Nhà toán học...mê Truyện Kiều

Tiến Đông • 01/03/2025 12:45

Dù là một nhà toán học, nhưng Tiến sĩ Nguyễn Huy Việt lại mang trong mình niềm đam mê bất tận với Truyện Kiều. Với ông, toán học là sự chính xác của lý trí, còn Truyện Kiều là sự rung động của tâm hồn - hai thế giới tưởng chừng khác biệt nhưng lại bổ sung cho nhau một cách kỳ diệu.

Học Toán nhưng mê Kiều

Một ngày đầu năm mới Ất Tỵ 2025, sâu trong một quán cà phê nằm nép mình giữa lòng thành Vinh, tôi có dịp gặp Tiến sĩ Toán học Nguyễn Huy Việt, nhân dịp ông về quê đón Tết cổ truyền cùng gia đình. Dù định cư tại Cộng hòa Czech nhiều năm nay, nhưng niềm đam mê với văn hóa dân tộc là mạch nguồn luôn chảy trong con người ông. Đặc biệt, không chỉ là một nhà toán học tài danh, mà ông còn có một niềm đam mê sâu sắc với Truyện Kiều.

Bên tách cà phê ấm nóng, trong không gian thấm đậm hương vị quê nhà, tôi ngồi nghe ông kể về toán học và văn chương một cách say sưa. Tưởng như đó là hai thế giới xa lạ nhưng lại giao thoa kỳ diệu trong tâm hồn của một con người. Và đằng sau những con số khô khan là một trái tim nặng lòng với văn hóa dân tộc, với từng câu Kiều.

Sinh năm 1948 tại xã Hưng Tân (nay là xã Thông Tân) - vùng đất giàu truyền thống khoa bảng của huyện Hưng Nguyên, ngay từ nhỏ Nguyễn Huy Việt đã được cha mình đọc cho nghe những câu Kiều, từ đó đã tạo nên trong ông một tình yêu sâu sắc đối với kiệt tác văn chương này.

Dù đam mê với truyện Kiều từ nhỏ, nhưng con đường học vấn trong suốt những năm tuổi trẻ của Tiến sĩ Nguyễn Huy Việt lại không hề dính dáng gì đến tác phẩm đó. Những năm tháng theo học dưới mái trường làng, ông từng được tuyển chọn vào lớp chuyên Toán của xứ Nghệ (từ năm 1965-1966). Sau khi đoạt giải Nhì học sinh giỏi Toán toàn miền Bắc, ông được tuyển vào lớp Toán đặc biệt tại Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội để theo học nốt 2 năm học phổ thông (1966-1968). Năm 1968 ông còn đoạt thêm 1 giải Ba học sinh giỏi Toán toàn miền Bắc.

Sau khi tốt nghiệp phổ thông, từ năm 1968 đến năm 1974, ông lên đường đi du học tại Đại học Tổng hợp Minsk (Liên Xô cũ) và tốt nghiệp với tấm bằng xuất sắc. Đặc biệt, ông là người hiếm hoi trong suốt 5 năm theo học tại đây, trải qua 25 kỳ thi quốc gia tính điểm thì ông đều đạt điểm tối đa (điểm 5). Năm 1975, ông về nước và công tác tại Viện Toán học Việt Nam.

Đến năm 1982, Tiến sĩ Nguyễn Huy Việt được cử sang Liên Xô thực tập trong 3 tháng và sau đó được giữ lại làm nghiên cứu sinh tại Đại học Tổng hợp Lomonosov, một trong những trường đại học hàng đầu tại Liên Xô (nay là Đại học Tổng hợp Quốc gia Moskva - Liên bang Nga). Năm 1985, ông bảo vệ thành công luận án tiến sĩ và tiếp tục quay về nước công tác tại Viện Toán học Việt Nam.

Từ năm 1988 đến năm 1990, Tiến sĩ Nguyễn Huy Việt tham gia đoàn chuyên gia giáo dục sang công tác tại Algeria. Trong thời gian xa quê hương, những câu Kiều ông từng được cha đọc cho nghe thuở nhỏ đã trở thành "người bạn" tri kỷ, giúp ông vơi đi nỗi nhớ nhà. Khi màn đêm buông xuống, giữa những khoảng lặng nơi đất khách, ông lại lần tìm trong ký ức, ngâm lên từng câu Kiều như để níu giữ chút hồn quê. Và cứ thế, từng vần thơ thấm vào tâm trí, để rồi ông thuộc Kiều lúc nào chẳng hay…

“

Khi mình đã trưởng thành, đã đủ chín chắn và trải sự đời, thì lại càng thấm thía những câu Kiều một cách sâu sắc hơn. Nếu lúc trẻ, ta chỉ cảm nhận Truyện Kiều qua vần điệu và cốt truyện, thì khi đã trải qua đủ những thăng trầm của cuộc đời, ta mới thấy từng câu chữ như chạm vào chính tâm hồn mình...

Tiến sĩ Nguyễn Huy Việt

Dùng Toán để nghiên cứu Truyện Kiều

Với Tiến sĩ Nguyễn Huy Việt, ban đầu niềm đam mê Truyện Kiều của ông chỉ đơn thuần là sự đồng điệu với nỗi đau, những lẽ đời, những khát khao tự do và cả sự bất lực trước số phận của các nhân vật. Nhưng dần dần ông càng say mê nghiên cứu về Truyện Kiều, coi tác phẩm này không chỉ là một kiệt tác văn học mà còn là một tấm gương phản chiếu tâm hồn con người qua từng giai đoạn cuộc đời, một kho tàng ngôn ngữ và văn hóa độc đáo.

Đặc biệt, năm 2019, trong một lần về nước, ông tình cờ tham gia Cuộc thi "Bạn đọc thuộc Kiều" do Hội Kiều học Việt Nam tổ chức nhân dịp kỷ niệm 255 năm ngày sinh (1765-2020) và tưởng niệm 200 năm ngày mất (1820-2020) của đại thi hào Nguyễn Du. Dù cuộc thi này hội tụ hơn 60 thí sinh trong toàn quốc tham gia trong thời gian 18 tháng, với 4 đợt thi tại 4 tỉnh, thành phố trong cả nước, nhưng Tiến sĩ Nguyễn Huy Việt đã đoạt giải "Đặc biệt xuất sắc".

Tại cuộc thi này, ông không chỉ thuộc lòng Truyện Kiều đến mức có thể đọc xuôi ngược một cách tài tình, mà còn trả lời một cách chính xác nhiều câu hỏi hóc búa của ban giám khảo. Ông còn biết tường tận những câu có phiên bản khác nhau ở các bản in khác nhau. Ông cũng chính là người đã phát hiện ra Truyện Kiều có một câu thơ "Giác Duyên nghe nói rụng rời", được lặp lại hai lần.

Đặc biệt nhất là ông đã tìm ra danh sách hơn 500 độc ngôn Kiều (là từ độc mà Nguyễn Du chỉ dùng duy nhất 1 lần) và thuộc nằm lòng. Đến nỗi, chỉ cần ai đó đọc lên 1 từ thì ông có thể lập tức đọc ra cặp câu lục bát có chứa từ tương ứng đó trong Truyện Kiều.

Niềm đam mê với Truyện Kiều cũng đã thôi thúc Tiến sĩ Nguyễn Huy Việt dành thời gian tìm tòi, khám phá những điều đặc biệt về kiệt tác này. Cũng trong năm 2020 cuốn sách dày hơn 300 trang "70 kỷ lục mới phát hiện trong Truyện Kiều và một số thống kê", của ông đã được NXB Thanh Niên ấn hành. Cuốn sách là sự tổng hợp những phát hiện thú vị, góp phần làm phong phú thêm kho tàng nghiên cứu về tác phẩm của đại thi hào Nguyễn Du. Cuốn sách này sau đó cũng đã đoạt giải Đặc biệt tại Cuộc thi sách hay về Nguyễn Du và Truyện Kiều giai đoạn 2011-2022.

Trong "70 kỷ lục mới phát hiện trong Truyện Kiều và một số thống kê", Tiến sĩ Nguyễn Huy Việt không chỉ đắm mình trong Truyện Kiều với tư cách một người yêu văn chương, mà còn tiếp cận kiệt tác này bằng tư duy của một nhà toán học. Ông đã dùng lý thuyết ma trận của toán học hiện đại để nghiên cứu, khai thác giá trị nội dung, nghệ thuật Truyện Kiều.

Điểm độc đáo của cuốn sách nằm ở việc ông đã vận dụng lý thuyết ma trận để nghiên cứu, phân tích, thống kê, từ đó phát hiện những kỷ lục mới trong Truyện Kiều. Ông đã thiết lập “ma trận lục bát Kiều” để tìm ra những câu thơ đặc biệt về mặt ngôn ngữ học, như 3 câu lục 1151, 2005, 2109 chứa ít phụ âm nhất với chỉ 5 phụ âm mỗi câu, hay 3 câu lục 27, 1401, 2809 sở hữu số phụ âm kỷ lục lên tới 19 phụ âm mỗi câu...

Ngoài “70 kỷ lục mới phát hiện”, cuốn sách của ông còn có những nội dung hấp dẫn như “Lục bát Kiều đồng cốt”, “Những con số 2 gắn với cuộc đời nàng Kiều”, “Số nguyên tố và Truyện Kiều”, "Lục bát Kiều đồng cỡ" cùng hàng trăm câu hỏi, đố về tác phẩm này. Bên cạnh đó, ông còn dành riêng nhiều trang để bày tỏ nhận định về các nhân vật trong Truyện Kiều và chia sẻ kỷ niệm với những người có cùng niềm đam mê.

“

Euclid đã có định lý về số nguyên tố từ khoảng 300 năm trước Công nguyên nên không thể khẳng định rằng, Nguyễn Du, một người uyên bác, sống ở thế kỷ XVIII- XIX, lại không biết gì về số nguyên tố. Vậy biết đâu Nguyễn Du chọn viết đúng 1.627 cặp lục bát là một số nguyên tố để Truyện Kiều trở thành “bất khả phân chia”...

Tiến sĩ Nguyễn Huy Việt

Bằng sự kết hợp độc đáo giữa toán học và văn chương, Tiến sĩ Nguyễn Huy Việt không chỉ làm sáng tỏ thêm nhiều khía cạnh đặc biệt của Truyện Kiều, mà còn mang đến một góc nhìn mới lạ, chứng minh rằng, những con số và vần thơ hoàn toàn có thể song hành, bổ sung và làm giàu thêm giá trị của nhau.

Không chỉ đơn thuần là một nhà nghiên cứu Truyện Kiều, Tiến sĩ Nguyễn Huy Việt còn có những đóng góp đáng kể vào việc truyền bá và giữ gìn giá trị văn hóa của tác phẩm này. Dù hiện nay định cư ở nước ngoài nhưng ông cũng trở thành một thành viên cốt cán của Hội Kiều học Nghệ An. Mỗi khi có dịp, ông lại tham gia các buổi tọa đàm, hội thảo về Truyện Kiều, chia sẻ những phát hiện và kiến thức của mình với cộng đồng yêu văn học. Những bài viết, công trình nghiên cứu của ông không những được giới học thuật đánh giá cao, đóng góp thêm nhiều góc nhìn mới mẻ về Truyện Kiều, mà còn truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ yêu mến tác phẩm này.

Trong câu chuyện với Tiến sĩ Nguyễn Huy Việt, tôi chợt nghĩ, Toán học và Truyện Kiều tưởng như ở hai thế giới khác biệt, nhưng lại hòa quyện một cách tự nhiên trong con người ông. Dù bôn ba nơi đất khách hay trở về quê nhà, ông vẫn sống trọn đam mê với Truyện Kiều. Và có lẽ, với ông, mỗi câu Kiều không chỉ là thơ ca, mà còn là hơi thở, là ký ức, là nhịp đập của một trái tim luôn hướng về cội nguồn...