Nhìn lại tư tưởng canh tân của Nguyễn Trường Tộ

(Baonghean.vn) - Từ những năm 60 của thế kỷ XIX, khi triều đình nhà Nguyễn suy yếu, đất nước Việt Nam dần rơi vào tay thực dân xâm lược, thì Nguyễn Trường Tộ - một người con quê hương Nghệ An đã đau đáu với nỗi niềm yêu nước, với vận mệnh dân tộc và đưa ra những yêu cầu canh tân để sớm đưa đất nước hùng cường.

Nguyễn Trường Tộ (1828 - 1871) sinh tại làng Bùi Chu, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An trong một gia đình theo đạo Thiên Chúa.  Là một người thông minh, Nguyễn Trường Tộ lại nhận được nền giáo dục tiên tiến rất sớm. Ông có điều kiện mà ít ai có được trong thời bấy giờ (giữa thế kỷ XIX) là đi đến nhiều nơi trong và ngoài nước, tiếp xúc với nhiều người.

Bức tượng danh nhân Nguyễn Trường Tộ. Ảnh: Tư liệu
Bức tượng danh nhân Nguyễn Trường Tộ. Ảnh: Tư liệu

Nguyễn Trường Tộ học thông Tứ thư Ngũ kinh của Nho giáo. Năm 27 tuổi, ông được giám mục Gauthier đưa vào Chủng viện Tân Ấp thuộc xứ đạo Xã Đoài để dạy chữ Hán cho giám mục và được giám mục dạy lại cho chữ Pháp cũng như tri thức khoa học châu Âu. Năm 1858, giám mục Gauthier đưa Nguyễn Trường Tộ sang Pháp học tập, nâng cao kiến thức nhiều mặt. Hơn hai năm ở Paris, chẳng những ông hiểu biết nhiều về khoa học, kỹ thuật, nhất là về kiến trúc, khai mỏ, mà còn đọc rộng về các mặt chính trị, kinh tế, quân sự, ngoại giao, pháp luật… và tìm hiểu một số thành tựu công nghệ của phương Tây nhất là Pháp. Trên đường đi sang Pháp và trở về nước, Nguyễn Trường Tộ có dịp ghé qua Rome, dừng chân ở Singapore và Hongkong.

Năm 1861, Nguyễn Trường Tộ trở về nước, khi Sài Gòn – Gia Định đã bị quân viễn chinh Pháp và Tây Ban Nha chiếm đóng. Nguyễn Trường Tộ phiên dịch các công hàm trao đổi giữa triều đình Huế với Soái phủ Pháp ở Gia Định. Không ít lần ông sửa bớt chữ nghĩa trong công hàm của đôi bên nhằm tránh những lời lẽ quá khích, xúc phạm tới triều đình hoặc phương hại cho việc “tạm hòa”. Ông còn tìm cách thông báo một số ý đồ của phía Pháp cho các sứ thần của Triều đình như Nguyễn Bá Nghi, Phan Thanh Giản, Phạm Phú Thứ.

Năm 1863, sau gần 3 năm phải làm việc với quân Pháp một cách bất đắc dĩ, Nguyễn Trường Tộ tìm cách thoát ra khỏi vùng quân Pháp, liên hệ được với Triều đình Huế. Từ đây cho đến lúc qua đời vào năm 1871, ông viết và gửi lên Triều đình Huế hàng chục bản điều trần, luận văn, tờ bẩm, trình nhiều kiến nghị có tầm chiến lược nhằm canh tân đất nước mạnh giàu, chấn hưng dân trí, coi trọng khoa học, giáo dục, tạo thế vươn lên cho dân tộc để giữ nền độc lập, bảo vệ đất nước vừa bằng cả sức mạnh quân sự và chính sách ngoại giao mềm dẻo, khôn khéo mà vững chắc.

Về mặt kinh tế, Nguyễn Trường Tộ quan tâm đến công, nông, thương nghiệp. Ông khuyên Triều đình ra sức mở mang nghề nghiệp, mở mang buôn bán trong nước và giao thương với nước ngoài, tránh bế quan tỏa cảng, mời các công ty nước ngoài đến giúp ta khai thác tài lợi, để có thêm của cải và học cho được kỹ thuật cũng như cách làm ăn tiên tiến của họ; sửa đổi thuế khóa, đánh thuế nhà giàu nặng hơn nhà nghèo, đánh mạnh vào xa xỉ phẩm, làm sao cho “nước giàu dân cũng giàu”... Có như vậy mới giữ được độc lập trong tư thế làm chủ đón khách…

Tu viện Thánh Phaolo, số 4 Tôn Đức Thắng, Quân 1, Sài Gòn do Nguyễn Trường Tộ thiết kế. Ảnh: Tư liệu
Tu viện Thánh Phaolo, số 4 Tôn Đức Thắng, Quân 1, Sài Gòn do Nguyễn Trường Tộ thiết kế. Ảnh: Tư liệu

Về mặt văn hóa, xã hội và giáo dục, Nguyễn Trường Tộ đề xuất cải cách phong tục, chủ trương coi trọng dân, sửa đổi chế độ thi cử mở mang việc học hành, thay đổi nội dung giáo dục. Ông khuyên Triều đình tìm mọi cách nâng cao văn hóa đất nước theo hướng coi trọng khoa học, kỹ thuật, nhằm sớm nâng cao đời sống của nhân dân. Nguyễn Trường Tộ phê phán tình trạng Kinh đô Huế luộm thuộm, mất vệ sinh, công thự dột nát, lương bổng quan lại quá ít ỏi,… Ông nêu hàng loạt vấn đề quan trọng như: nên sáp nhập các tỉnh để giảm bớt số quan lại, có điều kiện tăng lương cho quan lại nhằm giảm tệ tham nhũng, khuyến khích tính liêm khiết. Mặt khác, không nên cấm dân dùng đồ đẹp, đồ sang khiến cho văn vật ngày càng kém, áo xiêm ngày càng tồi; đề nghị sửa đổi chế độ thi cử, chú trọng bồi dưỡng nhân tài, thành lập các môn học thực dụng, dùng Quốc văn thay cho chữ Hán trong công văn, lập địa đồ quốc gia và các tỉnh, kiểm kê dân số, lập trại tế bần, viện dục anh (nhà trẻ),…

Về mặt ngoại giao, Nguyễn Trường Tộ phân tích cho Triều đình Huế thấy rõ cục diện chính trị trên toàn thế giới lúc bấy giờ, những mâu thuẫn về quyền lợi giữa Pháp với Anh và Tây Ban Nha, khuyên Triều đình nên có quan hệ ngoại giao trực tiếp với Chính phủ Pháp tìm cách ngăn chặn âm mưu xâm lược của bộ phận cai trị của Pháp bên này, khéo léo chọn thời cơ lấy lại 6 tỉnh Nam Kỳ, xác lập “tư thế làm chủ đón khách”...

Về mặt quân sự, Nguyễn Trường Tộ, tuy có tư tưởng “chủ hòa” nhưng không “chủ hàng”. Ông khuyên Triều đình cải tu võ bị, trọng cả võ lẫn văn, ưu ái người lính, biên soạn binh pháp, đào tạo sĩ quan, mua sắm tàu thuyền, vũ khí, xây dựng phòng tuyến cả ở thành thị lẫn nông thôn, đề phòng quân Pháp xâm lược lan ra cả nước...

Vua Tự Đức đã nhiều lần tiếp nhận các điều trần của Nguyễn Trường Tộ và mời chấp nhận thực hiện một số việc như chuẩn bị mở trường kỹ thuật ở Huế, việc hòa đàm với Pháp… Tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau mà những việc làm này đều không thành, các bản điều trần cũng dần bị Triều đình Huế bỏ qua và đi vào quên lãng...

Kênh sắt đoạn qua xã Nghi Yên nằm giữa Quốc lộ 1A cũ và mới. Ảnh tư liệu: T.H
Kênh sắt đoạn qua xã Nghi Yên nằm giữa Quốc lộ 1A cũ và mới. Ảnh tư liệu: T.H

Với quê hương Nghệ An, Nguyễn Trường Tộ cũng đã bắt tay thực hiện một số công trình mang tính tầm cỡ. Trong đó nổi bật là việc ông giúp Tổng đốc An Tĩnh Hoàng Tá Viêm đào kênh Sắt - một đoạn trong kênh nhà Lê đi qua chân núi Sắt. Đoạn kênh này từng được nhiều đời vua tập trung đào nhưng không thể thông vì có nhiều quặng sắt ở dưới. Thời Vua Tự Đức, khi Hoàng Tá Viêm được cử làm Tổng đốc An Tĩnh, đã nhờ đến kiến thức uyên bác của Nguyễn Trường Tộ, trực tiếp mời ông đến đoạn kênh Sắt dù lúc này Nguyễn Trường Tộ đang điều trị bệnh ở Xã Đoài. Với kiến thức địa chất học được từ Pháp, Nguyễn Trường Tộ đã chỉ cách đào kênh Sắt. Sau khoảng 1 tháng thì đoạn kênh này được khơi thông, chấm dứt quãng thời gian nghìn năm nỗ lực đào kênh với bao nhiêu xương máu của nhân dân.

Cùng thời gian này, Nguyễn Trường Tộ cũng đã thiết kế, xây dựng 4 ngôi nhà trong khu vực giáo đường Xã Đoài (1864 - 1866), đây được xem là một trong những công trình kiến trúc kiểu châu Âu đầu tiên xuất hiện ở Việt Nam...

Nghệ An tự hào là quê hương của nhà cải cách lớn Nguyễn Trường Tộ. Dù khát vọng canh tân đất nước không thành nhưng những tư tưởng của Nguyễn Trường Tộ đã thể hiện tầm nhìn vượt thời đại của một người con xứ Nghệ. Đến nay, tư tưởng canh tân ông vẫn còn nguyên giá trị và để lại nhiều bài học quý giá cho hậu thế.

tin mới

Công an tỉnh tổng kết đợt cao điểm tấn công, trấn áp tội phạm, đảm bảo an ninh, trật tự dịp trước, trong và sau Tết Nguyên đán 2024

Công an tỉnh tổng kết đợt cao điểm tấn công, trấn áp tội phạm, đảm bảo an ninh, trật tự dịp trước, trong và sau Tết Nguyên đán 2024

(Baonghean.vn) - Sáng 18/3, Công an tỉnh tổ chức Hội nghị tổng kết đợt cao điểm tấn công, trấn áp tội phạm đảm bảo an ninh, trật tự dịp trước, trong và sau Tết Nguyên đán và đợt thi đua mừng Đảng quang vinh, mừng Xuân Giáp Thìn 2024.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc: Sẽ sửa đổi Luật Thuế thu nhập cá nhân vào năm 2025

Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc: Sẽ sửa đổi Luật Thuế thu nhập cá nhân vào năm 2025

(Baonghean.vn) - Đây là thông tin được Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc cho biết khi trả lời chất vấn của ĐBQH tại phiên chất vấn và trả lời chất vấn được Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổ chức vào sáng 18/3. Đồng chí Vương Đình Huệ - Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Quốc hội chủ trì.

Nghệ An: Thông tin nổi bật ngày 17/3

Nghệ An: Thông tin nổi bật ngày 17/3

(Baonghean.vn) - Bế mạc Hội Báo toàn quốc năm 2024; Gần 3.000 người tham gia "Ngày chạy Olympic vì sức khỏe toàn dân" tỉnh Nghệ An; Đón nhận Bằng xếp hạng Di tích lịch sử cấp tỉnh Khu lưu niệm Đại tướng Chu Huy Mân... là những nội dung chính đăng tải ngày 17/3.

Bế mạc Hội báo toàn quốc năm 2024

Bế mạc Hội báo toàn quốc năm 2024

(Baonghean.vn) - Sáng 17/3, sau 3 ngày diễn ra, Hội Báo toàn quốc năm 2024 với chủ đề “Báo chí Việt Nam - Tiên phong, Đổi mới vì Sự nghiệp cách mạng của Đảng và Nhân dân” đã được bế mạc.

Đoàn đại biểu Văn phòng Đoàn đại biểu Quốc hội và HĐND 6 tỉnh Bắc Trung Bộ dâng hoa tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh

Đoàn đại biểu Văn phòng Đoàn đại biểu Quốc hội và HĐND 6 tỉnh Bắc Trung Bộ dâng hoa tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh

(Baonghean.vn) - Trong khuôn khổ chương trình Hội nghị trao đổi kinh nghiệm hoạt động của Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND 6 tỉnh Bắc Trung Bộ, chiều 16/3, đoàn đại biểu 6 tỉnh đã về Khu Di tích Quốc gia đặc biệt Kim Liên dâng hoa, dâng hương tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh và người thân của Người.

Nghệ An: Thông tin nổi bật ngày 16/3

Nghệ An: Thông tin nổi bật ngày 16/3

(Baonghean.vn) - Hội Báo toàn quốc 2024 tiếp tục diễn ra với vấn đề được báo giới quan tâm; Nghệ An đẩy nhanh tiến độ đường dây 500kV mạch 3; Hợp long cây cầu dài nhất trên Cao tốc Bắc – Nam; Điều tra chiếc ô tô biến mất trong đêm ở thành phố Vinh... là một số nội dung đăng trên baonghean.vn.

Đặc sắc văn hóa Lễ hội Đền Bạch Mã

Đặc sắc văn hóa Lễ hội Đền Bạch Mã

(Baonghean.vn) - Lễ hội Đền Bạch Mã (huyện Thanh Chương) được hình thành khoảng 500 năm trước, duy trì đến ngày nay với nhiều nghi lễ văn hóa truyền thống đặc sắc của vùng đất Thanh Chương, thu hút đông đảo người dân và du khách thập phương tham gia.

Báo chí dữ liệu

Báo Nghệ An: Bước chuyển từ báo in truyền thống đến báo chí dữ liệu

(Baonghean.vn) - Ngày 15/3 tại TP Hồ Chí Minh trong khuôn khổ chương trình Hội Báo toàn quốc 2024, Diễn đàn Báo chí được Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức. Đóng góp vào diễn đàn, Báo Nghệ An đã có video trình chiếu với nội dung "Báo Nghệ An: Bước chuyển từ báo in truyền thống đến báo chí dữ liệu".

Nghệ An: Thông tin nổi bật ngày 15/3

Nghệ An: Thông tin nổi bật ngày 15/3

(Baonghean.vn) - Hôm nay 15/3, Hội Báo toàn quốc lần đầu tiên được tổ chức tại TP Hồ Chí Minh. Nhiều hoạt động ý nghĩa cũng được tổ chức gắn với sự kiện dành cho báo giới Việt Nam. Ngoài ra trên baonghean.vn có nhiều nội dung thu hút sự quan tâm của công chúng.

Khai mạc Diễn đàn Báo chí toàn quốc 2024

Khai mạc Diễn đàn Báo chí toàn quốc 2024

(Baonghean.vn) - Trong khuôn khổ Hội Báo toàn quốc 2024, Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức Diễn đàn Báo chí. Diễn đàn gồm 12 phiên họp, trong đó 10 phiên thảo luận với các chủ đề hấp dẫn, gắn với mối quan tâm hàng đầu của các cơ quan báo chí và cơ quan quản lý báo chí.

Nghệ An: Thông tin nổi bật ngày 14/3

Nghệ An: Thông tin nổi bật ngày 14/3

(Baonghean.vn) - Thủ tướng Chính phủ điều chỉnh tăng chỉ tiêu đất dành cho khu kinh tế tại Nghệ An đến năm 2025 đạt gần 80.000 ha; Nghệ An phát động Ngày Quyền của người tiêu dùng; Tập trung kiểm tra, giám sát chất lượng phục vụ khách du lịch... là những nội dung đăng tải trong ngày 14/3.

Nghệ An: Thông tin nổi bật ngày 13/3

Nghệ An: Thông tin nổi bật ngày 13/3

(Baonghean.vn) - Triển lãm "Theo dấu chân Đại tướng" và khánh thành giai đoạn 1 "Không gian trải nghiệm số"; Rao bán trên mạng, khoai lang Anh Sơn "đắt hàng"… là những thông tin nổi bật ngày 13/3.

Gạc Ma - Nơi ấy có bạn tôi!

Gạc Ma - Nơi ấy có bạn tôi!

(Baonghean.vn) - Theo lịch, tôi có mặt tại quân cảng Cam Ranh. Trước giờ lên tàu ít phút danh sách được công bố. Tôi đi trên tàu 571 hướng Bắc. Ôi, vậy là hải trình của chúng tôi sẽ đi qua nơi mà bạn tôi đã hy sinh và nằm lại…

Nghệ An xem xét ban hành chính sách hỗ trợ học sinh, nhà trường tại các trường phổ thông dân tộc bán trú

Nghệ An xem xét ban hành chính sách hỗ trợ học sinh, nhà trường tại các trường phổ thông dân tộc bán trú

(Baonghean.vn) - Các chính sách được xem xét hỗ trợ tập trung vào 2 đối tượng là học sinh bán trú học tại các trường phổ thông và các trường phổ thông dân tộc bán trú, các trường phổ thông có tổ chức ăn, ở tập trung cho học sinh bán trú ở khu vực đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi.

Nghệ An: Thông tin nổi bật 12/3

Nghệ An: Thông tin nổi bật 12/3

(Baonghean.vn) - UBND tỉnh tổ chức hội nghị giao ban với Hiệp hội Doanh nghiệp; Hội nghị Hiệp đồng huấn luyện, diễn tập, kiểm tra sẵn sàng động viên lực lượng dự bị động viên năm 2024; Triển khai trồng cây chống sạt lở ven sông Lam... là những nội dung đăng tải trên baonghean.vn ngày 12/3.

Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An: Các ngành, địa phương phải chủ động nắm bắt, giải quyết kiến nghị của doanh nghiệp

Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An: Các ngành, địa phương phải chủ động nắm bắt, giải quyết kiến nghị của doanh nghiệp

(Baonghean.vn) - Chủ tịch UBND tỉnh Nguyễn Đức Trung mong muốn các Hiệp hội, Hội doanh nghiệp, doanh nghiệp thẳng thắn trao đổi, phản ánh những vướng mắc, khó khăn; yêu cầu các ngành, địa phương chủ động giải quyết ngay các kiến nghị, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho doanh nghiệp hoạt động.