Những nghệ nhân góp phần đưa dệt thổ cẩm của người Thái Nghệ An thành di sản quốc gia

Đây không chỉ là niềm vui, niềm tự hào lớn lao đối với cộng đồng người Thái, mà còn là sự ghi nhận xứng đáng cho công sức của những nghệ nhân ngày đêm miệt mài gìn giữ và thắp lửa cho một nghề thủ công truyền thống độc đáo.

Giữa không gian bình yên nơi bản làng vùng cao, tiếng lách cách quen thuộc của khung cửi vẫn đều đặn vang lên mỗi ngày – như hơi thở văn hóa của người Thái. Ở các huyện miền núi như Tương Dương, Quế Phong, Quỳ Châu… dệt thổ cẩm không chỉ là một nghề mưu sinh, mà còn là phần hồn không thể thiếu trong đời sống tinh thần của cộng đồng.

Ngay từ nhỏ, các cô gái Thái đã được bà, mẹ truyền dạy cách xe sợi, quay tơ, nhuộm vải, dệt hoa văn và thêu thùa. Những họa tiết tinh xảo mô phỏng mặt trời, hình dích dắc, hoa lá, muông thú… trên nền vải là minh chứng cho trí tưởng tượng phong phú và đôi tay khéo léo của người phụ nữ Thái. Mỗi tấm thổ cẩm hoàn thiện là kết tinh của sự kiên nhẫn, bền bỉ và tình yêu sâu sắc với núi rừng cùng niềm tự hào về bản sắc văn hóa dân tộc.

Nghệ nhân Lương Thị Lan, ở bản Mác, thị trấn Thạch Giám, huyện Tương Dương là một trong những người gắn bó lâu năm với khung cửi. Hơn 55 năm giữ nghề, bà vẫn nhớ như in từng công đoạn được mẹ dạy từ thuở thiếu thời. Bà Lan chia sẻ: “Ngày xưa, nhà nào cũng có khung dệt. Con gái Thái trước khi đi lấy chồng đều phải biết dệt vải. Tôi giữ nghề đến bây giờ không phải để buôn bán, mà vì muốn gìn giữ cái hồn của dân tộc. Nghe tin nghề dệt thổ cẩm của người Thái ở Nghệ An được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, tôi vui lắm. Như vậy thì con cháu sau này mới hiểu và trân quý hơn những gì cha ông để lại”.

Không chỉ tiếp tục giữ nghề, bà Lan còn tích cực truyền dạy kỹ thuật dệt thổ cẩm cho lớp trẻ. Đến nay, bà đã dạy nghề cho 764 người, trong đó nhiều người đã trở thành nghệ nhân và tiếp tục truyền nghề cho thế hệ sau. Ghi nhận những đóng góp to lớn của bà trong việc gìn giữ và phát huy nghề truyền thống, UBND huyện Tương Dương đã lập hồ sơ đề nghị Chủ tịch nước trao tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể.

Không riêng gì bà Lan, nhiều nghệ nhân cao tuổi tại các bản làng vùng cao cũng đang nỗ lực truyền dạy nghề cho thế hệ trẻ, dẫu cuộc sống hiện đại mang đến không ít thách thức trong việc gìn giữ những giá trị truyền thống.

Bà Vi Thị Liên, 75 tuổi, ở bản Can, xã Tam Thái, huyện Tương Dương chia sẻ: “Lớp trẻ bây giờ ít ai kiên nhẫn theo nghề. Nhưng tôi vẫn cố gắng truyền dạy cho các con, cháu nội, cháu ngoại. Tôi dạy miễn phí trong bản, từ cách quay sợi, cầm con thoi đến phối màu, dệt hoa văn... Nghe tin nghề dệt thổ cẩm được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, tôi mừng rơi nước mắt”.

Đại diện cho thế hệ nghệ nhân trẻ, chị Vi Thị Hiền (bản Can, xã Tam Thái, Tương Dương) dù mới vào nghề chưa lâu nhưng đam mê và khát khao giữ nghề, truyền nghề không hề kém các bậc cao niên. Chị tâm sự: “Việc được công nhận di sản là cơ hội lớn để quảng bá thổ cẩm Thái rộng rãi hơn. Danh hiệu này như một luồng gió mới, hy vọng sẽ có thêm chính sách hỗ trợ để nghề không chỉ tồn tại, mà còn phát triển thịnh vượng”.

Việc nghề dệt thổ cẩm của người Thái tại Nghệ An được đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia là dấu mốc quan trọng, nhưng cũng đặt ra nhiều trách nhiệm. Bảo tồn di sản không chỉ là gìn giữ kỹ thuật, hoa văn mà còn là bảo vệ môi trường văn hóa, nguồn nguyên liệu tự nhiên và đặc biệt là đào tạo đội ngũ nghệ nhân kế cận. Những lớp truyền dạy trong cộng đồng, sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương trong công tác quảng bá, xây dựng thương hiệu, kết nối thị trường sẽ là giải pháp thiết thực. Việc đưa thổ cẩm vào các sản phẩm du lịch, tổ chức các không gian trải nghiệm dệt thổ cẩm cũng là hướng đi đầy triển vọng.

Mỗi tấm thổ cẩm không chỉ là sản phẩm thủ công, mà còn là linh hồn của dân tộc Thái – một di sản sống đang được trân trọng gìn giữ. Vinh danh hôm nay là lời tri ân sâu sắc gửi đến những nghệ nhân – những người đã, đang và sẽ tiếp tục “giữ lửa” để sắc màu thổ cẩm Thái Nghệ An mãi bền vững theo thời gian.