Những người tâm huyết bảo tồn chữ Thái cổ ở Nghệ An

Trăn trở với chữ Thái cổ

Trong nhiều năm qua, Nghệ nhân Ưu tú Vi Khăm Mun ở bản Xiềng Líp, xã Yên Hòa (huyện Tương Dương cũ) được biết đến là một chuyên gia về chữ Thái Lai Pao. Xuất thân là giáo viên nghỉ hưu, từ chỗ tham gia lớp học chữ Thái của cụ Lô Văn Thoại, là một học viên xuất sắc, ông trở thành giáo viên dạy chữ Thái.

Khoảng thời gian từ năm 2010 - 2020 ông đã tham gia giảng dạy nhiều lớp, bình quân mỗi năm khoảng 6 lớp, với tổng số hàng trăm học viên. Để thuận lợi cho việc giảng dạy, ông Mun đã cất công biên soạn giáo trình truyền dạy chữ Thái Lai Pao, được các học viên đánh giá là dễ hiểu và thuận lợi trong việc tiếp thu, học tập.

Cùng với việc truyền dạy chữ Thái, ông Mun còn dành thời gian đi khắp các bản, làng để sưu tầm những câu chuyện cổ, câu ca dao, tục ngữ của người Thái và tập hợp thành các công trình biên soạn. Những công trình này viết bằng chữ quốc ngữ và chữ Thái Lai Pao, được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam đánh giá cao và trao tặng giải thưởng.

Nghệ nhân Ưu tú Vi Khăm Mun tâm sự: “Niềm vui lớn nhất của tôi là khi được đứng trên bục giảng, truyền dạy chữ Thái cho các học viên. Ở đó, tôi được thể hiện niềm say mê, tâm huyết và đem những hiểu biết của mình chia sẻ với cộng đồng để vốn quý được lan tỏa…”.

Cũng được Nhà nước phong tặng Nghệ nhân Ưu tú, ông Sầm Văn Bình ở bản Yên Luốm, xã Quỳ Hợp (huyện Quỳ Hợp cũ) là chuyên gia nổi tiếng về chữ Thái Lai Tay. Tốt nghiệp kỹ sư Hàng hải nhưng ông Bình không đi theo tiếng gọi của những con tàu mà trở về bản làng âm thầm nghiên cứu chữ viết của tổ tiên.

Ông tranh thủ học mọi lúc, mọi nơi, học qua người già, thầy mo để nắm vững cách viết, kết cấu của chữ Thái Lai Tay nên vốn chữ ngày càng phong phú. Khi trở thành chuyên gia chữ Thái, Nghệ nhân Ưu tú Sầm Văn Bình được mời giảng dạy tại các lớp truyền dạy chữ Thái Lai Tay.

Để phục vụ cho việc truyền dạy, Nghệ nhân Sầm Văn Bình đã biên soạn giáo trình hướng dẫn học chữ Thái hệ Lai Tay gồm 2 tập với tổng số 41 bài bài học, đi từ dễ đến khó, từ cơ bản đến nâng cao.

Ngoài ra, ông Bình còn biên soạn, xuất bản nhiều công trình văn hóa bằng chữ Thái, góp phần phổ biến, lan tỏa văn hóa Thái trong cộng đồng làng, bản. Đến nay, ông đã tham gia giảng dạy trên 10 lớp, với tổng số trên 400 học viên.

Bên cạnh các Nghệ nhân Ưu tú Vi Khăm Mun, Sầm Văn Bình, ở Nghệ An còn có nhiều người đủ tiêu chuẩn giảng dạy chữ Thái trong cộng đồng. Đây chính là lực lượng quan trọng giúp cho chữ Thái được phổ biến, lan tỏa, góp phần bảo tồn giá trị bản sắc dân tộc.

Niềm vui lan tỏa

Ở Nghệ An, việc truyền dạy và phổ biến chữ Thái được quan tâm triển khai từ khoảng 20 năm trước, do các đơn vị cấp huyện (cũ) và cấp tỉnh đứng ra tổ chức. Đặc biệt, năm 2006, UBND tỉnh đã ban hành Quyết định 84 về hỗ trợ bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số ở Nghệ An đến năm 2020, trong đó có bảo tồn chữ Thái.

Theo lãnh đạo Sở Dân tộc và Tôn giáo, tính từ năm 2006 đến thời điểm Quyết định 84 hết hiệu lực (năm 2020), Ban Dân tộc (tên gọi của Sở thời điểm đó) đã tham mưu và tổ chức được 81 lớp truyền dạy chữ Thái với 3.260 học viên. Có thời điểm việc học chữ Thái trở thành phong trào sôi nổi ở các huyện miền núi (cũ).

Bên cạnh các lớp cộng đồng, việc truyền dạy chữ Thái còn được triển khai cho đối tượng là cán bộ, viên chức và giáo viên. Từ năm 2014, UBND tỉnh đã ra Quyết định 6147 phê duyệt Đề án đào tạo, bồi dưỡng tiếng dân tộc thiểu số cho cho cán bộ, công chức, viên chức đang công tác tại vùng dân tộc, miền núi; yêu cầu cán bộ, giáo viên đang công tác tại vùng dân tộc miền núi phải biết ít nhất 1 tiếng dân tộc thiểu số.

Triển khai thực hiện, UBND tỉnh đã giao Trung tâm Giáo dục thường xuyên hướng nghiệp Nghệ An tổ chức bồi dưỡng tiếng Thái và chữ Thái cho cán bộ, công chức, viên chức. Trung tâm có đội ngũ giáo viên dạy chữ Thái có kinh nghiệm, tâm huyết với nghề và có ý thức học hỏi vươn lên, trong đó, có 7 giáo viên cơ hữu và 4 giáo viên thỉnh giảng.

Tính đến thời điểm hiện nay, trung tâm đã tổ chức được 178 lớp chữ Thái Lai Tay, 10 lớp chữ Thái Lai Pao với hơn 10.000 học viên được cấp chứng chỉ.

“

Việc truyền dạy, phổ biến chữ Thái thời gian qua thực sự có hiệu quả, góp phần quan trọng để bảo tồn văn hóa dân tộc Thái. Để tiếp tục phát huy hiệu quả, cần bồi dưỡng nâng cao trình độ giáo viên, mở rộng đối tượng giảng dạy, quan tâm nhiều hơn đến đối tượng là học sinh, sinh viên…”.

Bà Hoàng Thị Hoài An – Phó Giám đốc Trung tâm Giáo dục thường xuyên - hướng nghiệp Nghệ An