“Ông đồ gàn xứ Nghệ” tham gia “phất cờ đổi mới” đã qua đời

Giáo sư Cao Cự Bội sinh năm 1936, quê cha ở làng Xuân Viên xưa, nay là xã Diễn Bình, huyện Diễn Châu, quê mẹ ở làng Phi Cam, xã Vĩnh Thành, huyện Yên Thành.

Ông được biết đến với tư cách là nhà khoa học hàng đầu về lĩnh vực tài chính ngân hàng, chuyên gia kinh tế vĩ mô xuất sắc, từng tham gia tư vấn cho Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Đỗ Mười và Chủ tịch Nước CHDCND Lào Cay-xỏn Phôm-vi-hản.

Giáo sư Cao Cự Bội. Ảnh chụp tháng 12 năm 2013.

Giáo sư Cao Cự Bội là người trưởng thành từ thực tế hoạt động ngân hàng địa phương, được Ngân hàng Trung ương cử về học tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân năm 1960, rồi được giữ lại để giảng dạy, nghiên cứu, làm nghiên cứu sinh, tu nghiệp sinh cao cấp tại Liên Xô (cũ) về lĩnh vực tài chính, tiền tệ.

Ông trở thành người tham gia tư vấn tích cực về các lĩnh vực chuyên ngành mà ông dày công nghiên cứu.

Ông là một trong số ít những nhà khoa học tham gia “phất cờ đổi mới”, tiên phong tìm hiểu và đề xuất hoạt động theo cơ chế thị trường ở lĩnh vực xuất khẩu thủy hải sản.

Ngay từ trước 1986, một nhóm nghiên cứu đi khảo sát tình hình sản xuất thủy hải sản ở các tỉnh ven biển phía bắc đã nhận ra nhu cầu “xé rào” của ngư dân đã đẩy đến cao độ, ông may mắn có mặt trong nhóm nghiên cứu đó. Nhóm nghiên cứu đã nhận ra sự tất yếu phải có cơ chế tự hạch toán đối với hoạt động xuất nhập khẩu thủy sản, và kiên trì đề xuất thực hiện cơ chế để người dân tự chuyển đổi từ năm 1985 đến năm 1986 với phương châm là “lấy bờ nuôi biển, lấy biển nuôi bờ, không chờ nhà nước”.

Đề xuất này được chấp nhận và việc bung mở cơ chế kinh tế thị trường trong xuất khẩu thủy hải sản nhanh chóng giải được thế bí, cuốn phăng tất những nợ nần chồng chất, tháo gỡ được các khó khăn, đem lại hiệu quả kinh tế ngoài sức tưởng tượng. Các thành viên trong nhóm này tiếp tục được mời đi tư vấn cho các lĩnh vực khác, hoạt động khác, từ cụ thể đến vĩ mô, trở thành những người “phất cờ thị trường”, “phất cờ đổi mới”…

Giáo sư Cao Cự Bội được coi là một trong những người khởi xướng quá trình đổi mới hệ thống Tài chính - Tiền tệ ở Việt Nam với việc triển khai Hệ thống Ngân hàng hai cấp vào đầu những năm 90 của thế kỷ 20.

Giáo sư Cao Cự Bội từng là Ủy viên Hội đồng quản trị Ngân hàng Nhà nước (1988-1989). Ảnh tư liệu

Trên cương vị chủ nhiệm khoa Tài chính - ngân hàng - kế toán, chủ biên và đồng chủ biên của các giáo trình giải dạy chuyên ngành về kinh tế vĩ mô của Đại học Kinh tế quốc dân, cùng với những kết quả tham gia nghiên cứu thực tiễn và đề xuất táo bạo đem đến thành công lớn ở cơ sở, Giáo sư Cao Cự Bội được tín nhiệm mời làm thành viên tổ tư vấn (giai đoạn 1988 -1990) cho đồng chí Đỗ Mười - Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng.

Tháng 8/1988, Giáo sư Cao Cự Bội được mời dự cuộc họp Thường trực Hội đồng Bộ trưởng. Với kiến thức, kinh nghiệm khảo cứu được trên thế giới và những nghiên cứu riêng của mình, ông đã chỉ ra chúng ta gặp khó trong chuyển đổi tài chính là do kinh tế chúng ta còn gặp khó khăn, vấn đề mấu chốt của ta lúc ấy là ta còn bị cấm vận và chưa giải được bài toán lạm phát phi mã. Việc có thể làm ngay bây giờ là giải quyết bài toán chống lạm phát bằng thực hiện lãi suất siêu cao.

Nếu thực hiện biện pháp lãi suất siêu cao thì sẽ nhanh chóng hạ được lạm phát, đảm bảo ổn định để thực hiện chuyển đổi, nhưng sẽ gây tổn hại đến một số hoạt động, lĩnh vực, tổ chức kinh tế, đây có thể coi như là sử dụng thuốc trừ sâu. Tức là trừ được “sâu lạm phát” nhưng cũng sẽ có ảnh hưởng, tổn thương nhất định đến “cơ thể”, “sức khỏe” của nền kinh tế.

Đề xuất của ông được chấp nhận, đến tháng 4/1989 thì nhà nước ta cho thực hiện chính sách lãi suất siêu cao, tới 18%/năm. Với cách làm đó, kinh tế vĩ mô từng bước được ổn định, nước ta đã kiềm chế được lạm phát phi mã từ 774% năm 1986 xuống 34,7% năm 1989, 14% năm 1992 mà không có sự trợ giúp nào từ bên ngoài. Theo đó, một số nội dung khác về cơ cấu ngân sách, chuyển đổi ngân hàng, chính sách tài khóa… khi được yêu cầu có ý kiến ông đều có những tư vấn sắc sảo, đầy chính kiến, bản lĩnh.

Cũng trong năm 1988, Giáo sư Cao Cự Bội được Chủ tịch Cay-xỏn Phôm-vi-hản mời tư vấn về kinh tế vĩ mô. Ông đã tư vấn chuyển đổi thành công trong việc đưa hoạt động ngân hàng sang kinh tế thị trường theo hai cấp: Ngân hàng nhà nước và Ngân hàng thương mại. Xét thấy đặc điểm của thị trường tài chính là đi theo vùng chứ không phải đi theo địa giới hành chính, theo chính quyền, nên lúc đó giáo sư đã tư vấn cho nước bạn Lào thực hiện ngân hàng Nhà nước theo vùng. Bên cạnh đó là những tư vấn cụ thể về xây dựng chế độ thuế khóa, ngân sách, cấu trúc ngân sách.

Giáo sư Cao Cự Bội là chuyên gia đầu ngành về tài chính, đặc biệt là về tiền tệ, là Ủy viên Hội đồng quản trị Ngân hàng Nhà nước (1988-1989), là người soạn sách và đi dạy người ta làm kinh tế, kiếm tiền, thế nhưng mãi đến khi vợ giáo sư nghỉ hưu sớm từ quê nhà ra vay mượn, lo liệu xoay xở thì mới đủ tiền để mua căn nhà trong khu tập thể Trường ĐH Kinh tế Quốc dân.

Ngày 23/3/2018, Giáo sư Cao Cự Bội đã trút hơi thở cuối cùng. Lễ viếng và Truy điệu được tổ chức từ 11h30 - 12h45 ngày 26/3/2018 tại Nhà tang lễ quốc gia số 5 Trần Thánh Tông, Hà Nội. Hóa thân tại Đài Hoàn Vũ cùng ngày, an táng 04/4/2018 tại quê nhà.

Giáo sư Cao Cự Bội trước sau vẫn chỉ nhận mình, coi mình là thầy giáo. Ông gắn với Trường ĐH Kinh tế quốc dân cho đến khi về hưu, các công việc khác ông đều chỉ coi là kiêm nhiệm.

Giáo sư Cao Cự Bội được coi là một trong những “ông đồ gàn xứ Nghệ” tiêu biểu cho tài năng, đức độ, liêm khiết, với tinh thần cống hiến, tận hiến hết mình cho khoa học, cho đất nước.