Phiên tòa giả định, kênh tuyên truyền pháp luật trực quan sinh động ở Nghệ An

Khi tiếng búa phiên tòa vang lên ngoài phòng xử án

Sáng 20/9, tại hội trường UBND xã Hải Lộc (Nghệ An) đông kín người. Hơn 700 đoàn viên, thanh niên và người dân chăm chú dõi theo một “phiên tòa giả định” xét xử tội tổ chức sử dụng trái phép chất ma túy. Dù chỉ là mô phỏng, nhưng mọi thứ được tái hiện như thật – từ cách hội đồng xét xử điều hành, kiểm sát viên luận tội, luật sư bào chữa, cho đến phần tuyên án.

Tình huống được xây dựng từ một vụ án có thật: một học sinh lớp 11, do thiếu hiểu biết, bị lôi kéo tham gia sử dụng ma túy. Khi bản án từ 7 đến 8 năm tù được tuyên, nhiều học sinh lặng người. Không ít ánh mắt hướng về “bị cáo” với nỗi ám ảnh – chỉ một phút sa ngã, tương lai có thể khép lại sau song sắt.

Em N.K.V, học sinh Trường THPT Nguyễn Duy Trinh, chia sẻ: “Khi nghe tòa tuyên án, em thấy rùng mình. Nếu là mình trong hoàn cảnh đó, chắc em không dám nhìn ai. Em hiểu ra rằng chỉ một phút bốc đồng, khẳng định mình là người lớn có thể đánh đổi cả tuổi trẻ”.
Một kiểm sát viên tham gia dàn dựng chia sẻ: “Dù chỉ là phiên tòa mô phỏng, nhưng khi đứng trước hàng trăm học sinh, chúng tôi cảm nhận rõ trách nhiệm của người thực thi pháp luật. Mỗi lời nói, mỗi bản án giả định đều có thể gieo một bài học thật”.

Không dừng lại ở phần xét xử, ban tổ chức còn lồng ghép phần hỏi đáp pháp luật và trò chơi giao lưu có thưởng. Cách tiếp cận trực quan, sinh động giúp người xem vừa tiếp nhận kiến thức, vừa ghi nhớ sâu hơn những quy định tưởng như khô khan trong Bộ luật Hình sự.

Ông Nguyễn Đình Thi - Chủ tịch UBND xã Hải Lộc cho rằng, đây là dịp tuyên truyền pháp luật hiệu quả, không chỉ cho thanh thiếu niên mà còn giúp cán bộ kiểm sát, công an rèn luyện kỹ năng nghiệp vụ, củng cố phong cách ứng xử trước cộng đồng. “Mỗi phiên tòa là một bài học cả cho người xem lẫn người dàn dựng” - ông Thi nhấn mạnh.

Trước đó, vào ngày 9/5/2024, tại Trường THPT Kỳ Sơn, một “phiên tòa giả định” khác đã khiến hàng trăm học sinh không khỏi bàng hoàng. Câu chuyện được dựng lại từ một vụ án cố ý gây thương tích do mâu thuẫn trong tình yêu tuổi học trò. Chỉ vì lời thách thức, hai học sinh dùng dao, gậy tấn công bạn cùng trường, khiến nạn nhân trọng thương. Khi “bản án” được tuyên, nhiều em hiểu rằng một phút nóng giận có thể khiến tuổi trẻ trượt dài trong ân hận.

Từ những câu chuyện ấy, thông điệp về tính nghiêm minh của pháp luật và hậu quả của hành vi vi phạm được truyền tải một cách sâu sắc hơn bất kỳ bài giảng nào.

Hiệu ứng giáo dục lan tỏa từ sân trường ra cộng đồng

Không chỉ học sinh, nhiều người dân cũng bắt đầu quen thuộc với hình thức tuyên truyền này. Tại Trường THPT Quỳnh Lưu 1, phần hỏi – đáp về phòng chống ma túy đã thu hút đông đảo học sinh tham gia. Các em vừa được rèn kỹ năng tư duy, phản biện, vừa biết cách nhận diện và phòng tránh tình huống nguy hiểm. Sau khi tham dự, nhiều em chia sẻ: “Xem phiên tòa xong, chúng em mới thấy rõ ranh giới giữa đúng – sai và hiểu rằng pháp luật không phải là chuyện xa vời”.

Hiệu quả tuyên truyền của các “phiên tòa giả định” đến từ chính cách “mềm hóa” kiến thức. Thay vì phải ghi nhớ từng điều khoản, học sinh nhớ đến các tình tiết vụ án, nhớ cảm xúc của bị cáo, nhớ mức án được tuyên – và từ đó hình thành ý thức tuân thủ pháp luật một cách tự nhiên.

Các chuyên gia giáo dục pháp luật cho rằng, hình thức “diễn luật” bằng những tình huống thật giúp người học tiếp nhận bằng cảm xúc, chứ không chỉ bằng lý trí. Khi học sinh chứng kiến hậu quả của hành vi sai trái và được lắng nghe lời hối lỗi của “bị cáo”, bài học pháp luật trở nên sinh động và khắc sâu hơn gấp nhiều lần so với giờ học trên lớp. Đây chính là yếu tố khiến “phiên tòa giả định” trở thành mô hình tuyên truyền hiệu quả bậc nhất hiện nay.

Trên thực tế, thời gian qua, Công an tỉnh Nghệ An đã phối hợp với Viện kiểm sát, Tòa án và Sở Giáo dục - Đào tạo duy trì hoạt động này thường xuyên tại các địa phương. Kịch bản mỗi phiên tòa được viết dựa trên các vụ án có thật, phù hợp tâm lý lứa tuổi, giúp học sinh dễ tiếp nhận. Các vai diễn - thẩm phán, kiểm sát viên, thư ký, bị cáo, người làm chứng - đều do cán bộ tư pháp đảm nhận, đảm bảo tính chân thực và nghiêm túc.

Từ miền xuôi đến miền ngược, từ thành thị đến vùng cao, mô hình này đang lan tỏa mạnh mẽ. Ở đâu có học sinh, ở đó có “phiên tòa giả định”. Nhiều nơi còn tổ chức định kỳ, gắn với các phong trào như “Xây dựng trường học an toàn”, “Phòng chống tội phạm ma túy”, “Ngăn chặn bạo lực học đường”. Qua đó, ý thức pháp luật trong cộng đồng được nâng cao rõ rệt, góp phần giữ gìn trật tự, an toàn xã hội.

Các ngành tư pháp cũng coi đây là dịp “tự huấn luyện” bổ ích. Khi hóa thân vào vai, kiểm sát viên hay thẩm phán phải điều hành, tranh tụng, thuyết phục trước đám đông – những kỹ năng không dễ có trong phiên tòa thật. Một cán bộ kiểm sát chia sẻ: “Được diễn, được nói cho học sinh nghe, chúng tôi cũng học lại cách truyền đạt dễ hiểu, gần gũi, thuyết phục hơn”.

Những “phiên tòa giả định” không còn là hoạt động tuyên truyền đơn thuần mà đã trở thành một mô hình giáo dục pháp luật mang tính chiến lược. Ở đó, học sinh không chỉ hiểu luật mà còn trải nghiệm cảm xúc thật của người vi phạm, từ đó biết cách tự bảo vệ mình, biết sống đúng và sống có trách nhiệm.

Trong bối cảnh tội phạm ngày càng trẻ hóa, việc duy trì và mở rộng “phiên tòa giả định” chính là đầu tư cho tương lai. Khi học sinh hiểu luật, tôn trọng luật và biết tự điều chỉnh hành vi, đó là thành công lớn nhất của công tác giáo dục pháp luật – và cũng là nền tảng của một xã hội kỷ cương, văn minh.

Giữa thời đại mạng xã hội lan truyền thông tin nhanh và đôi khi lệch hướng, hình thức này chính là “liều vắc-xin” giúp giới trẻ nhận thức đúng đắn, tránh bị lôi kéo vào tệ nạn. Khi mỗi tiếng búa vang lên giữa sân trường, không chỉ nhắc về một bản án giả định, mà còn nhắc về giá trị thật: pháp luật hiện diện trong đời sống, bảo vệ con người, và cần được tôn trọng mỗi ngày.