Những thiếu nữ Thái. Ảnh: Đình Tuân

Phụ nữ Thái Nghệ An kiến tạo và giữ gìn bản sắc văn hóa

(Baonghean) - Họ là những người thợ thủ công khéo tay với các nghề dệt may, thêu thùa, tạo ra những sản phẩm đặc sắc như áo váy, đồ thổ cẩm... Và họ cũng là những nghệ nhân không chuyên của những điệu múa nổi tiếng như nhảy sạp, múa xòe, hay hát những bài dân ca truyền thống.
Những thiếu nữ Thái. Ảnh: Đình Tuân
Những thiếu nữ Thái với trang phục cổ truyền. Ảnh: Đình Tuân

Kiến tạo và gìn giữ bản sắc

Hiện tại, đàn ông Thái và những người trẻ tuổi đã chuyển sang sử dụng trang phục
phổ biến của người miền xuôi thì sự mất còn của trang phục truyền thống đặt lên
vai những người phụ nữ trung tuổi và lớn tuổi. Những người càng lớn tuổi thì mặc áo váy thổ cẩm thường xuyên còn những cô gái trẻ thì chủ yếu chỉ mặc trang phục
truyền thống vào dịp lễ, Tết.
Ngày thường vào bản rất ít khi bắt gặp được những bộ
trang phục truyền thống. Những người lớn tuổi muốn mặc trang phục truyền thống
vì họ xem đó là một giá trị quan trọng của phụ nữ Thái và cũng là dấu hiệu để phân
biệt với các dân tộc khác. Và họ chính là những người đang cố gắng tìm những con
đường để bảo tồn trang phục của mình.
Phụ nữ Thái cũng giữ vai trò quan trọng trong việc bảo tồn một số nghề thủ công
truyền thống như dệt thổ cẩm, thêu thùa, may vá và nó gắn liền với việc bảo tồn
trang phục truyền thống. Nghề dệt, may, thêu thổ cẩm của người Thái phát triển
sớm, không chỉ đáp ứng nhu cầu của mình mà họ còn tạo ra hàng hóa để trao đổi
với các cộng đồng bên cạnh, thậm chí bán qua Lào, Thái Lan...
Trong xã hội
truyền thống, một cô gái Thái lúc còn nhỏ đã được mẹ dạy cho nghề dệt thổ cẩm.
Trước khi lấy chồng, họ phải dệt may và thêu được hàng chục bộ chăn, đệm, gối và
váy để làm của hồi môn cho nhà chồng. Họ cũng tự may, thêu cho mình những bộ
váy đẹp nhất và đó cũng là một tiêu chí khi người ta lựa chọn tình nhân, bạn đời.
Nhưng hiện nay, những nghề này đang bị mất mát nhanh chóng.
Các thiếu nữ cùng nhau tạo dáng dưới dòng suối trong ngày đầu xuân. Ảnh: Đình Tuân
Các thiếu nữ Thái tạo dáng dưới dòng suối trong ngày đầu xuân. Ảnh: Đình Tuân

Một vai trò quan trọng khác của người phụ nữ Thái là việc bảo tồn các yếu tố văn hóa dân gian như các điệu múa truyền thống, các khúc dân ca như hát lăm, hát khắp, hát xuối,.... Những điệu múa xèo, nhảy sạp của người Thái sở dĩ hấp dẫn người xem là nhờ vào sự uyển chuyển của những người phụ nữ kết hợp với những bộ trang phục truyền thống sặc sỡ.

Hay những khúc hát dân ca Thái được nhiều thế hệ truyền lại cho nhau cũng có vai trò to lớn của người phụ nữ. Khi lên nương họ hát những khúc hát gọi bạn; khi lễ hội, ngày Tết nam nữ lại hát những khúc giao duyên... Khi hát thường có sự tham gia của cả đàn ông và phụ nữ, nhưng có nhiều khi phụ nữ lại giữ vai trò quan trọng hơn trong việc bảo tồn một số khúc hát.

Trong các cuộc liên hoan văn nghệ, văn hóa dân tộc hiện nay thì phụ nữ tham gia nhiều hơn. Bà Vi Thị Quyết (68 tuổi) ở Quế Phong tâm sự: “Để khôi phục các làn điệu dân ca, dân vũ, tôi phải đi tìm những cụ lớn tuổi để sưu tầm lại những khúc hát truyền thống và các cụ già cũng rất vui dạy lại cho tôi. Nhưng giờ làm sao để dạy lại cho lớp trẻ thì lại gặp khó khăn do lớp trẻ đi vắng hết và họ cũng không thích việc này lắm”. Gần đây, ở nhiều bản, làng, các tổ chức hội phụ nữ thành lập các Câu lạc bộ dân ca Thái. Tuy nhiên, sau một thời gian hoạt động thì câu lạc bộ cũng rơi vào bế tắc.

Lễ hội hang bua (Quỳ Châu). Ảnh: Sách Nguyễn
Lễ hội hang Bua (Quỳ Châu). Ảnh: Sách Nguyễn

Những thách thức phải vượt qua

Hiện nay, tình hình kinh tế, xã hội và văn hóa đang có những thay đổi nhanh
chóng, nên những vai trò của người phụ nữ Thái trong bảo tồn văn hóa truyền
thống cũng bị thách thức mạnh mẽ. Trước hết là ảnh hưởng của kinh tế thị trường. Ở các bản, làng có kinh tế thị trường phát triển chậm, du lịch chưa xuất hiện và sự giao lưu văn hóa vẫn ở mức thấp nên các yếu tố văn hóa truyền thống vẫn còn được giữ lại nhiều hơn. Trong khi đó, ở các bản có yếu tố thương mại dịch vụ phát triển hơn và sự giao lưu văn hóa với người Kinh mạnh mẽ hơn nên văn hóa truyền thống cũng bị mai một nhanh hơn.
Thách thức thứ hai là sự đứt đoạn về hệ giá trị và sự trải nghiệm của các thế hệ
khác nhau, mà cơ bản ở đây là giữa người già và người trẻ tuổi. Những người già
(tính trên 50 tuổi) là những người đang lưu giữ nhiều yếu tố văn hóa truyền thống.
Họ được trải nghiệm trong xã hội truyền thống, thừa hưởng các yếu tố văn hóa
truyền thống.
Vậy nên, họ luôn cố gắng gìn giữ bản sắc văn hóa của mình và mong
muốn truyền đạt lại cho lớp trẻ. Nhưng những người trẻ (tính dưới 30 tuổi) hiện
nay lại không tiếp nhận được nhiều các yếu tố truyền thống và đang có xu hướng
tiếp nhận nhiều các yếu tố văn hóa mới từ người Kinh và từ cuộc sống hiện đại.
Thiếu nữ Thái duyên dáng trong trang phục truyền thống đã được cách điệu. Ảnh: Đình Tuân
Thiếu nữ Thái duyên dáng trong trang phục truyền thống đã được cách điệu. Ảnh: Đình Tuân

Những người lớn tuổi cũng tiếp xúc ít hơn với các cộng đồng khác, trong khi những người trẻ lại đi ra hội nhập với các cộng đồng khác nhiều hơn nên họ muốn hòa nhập hơn là muốn quay lại văn hóa truyền thống. Điều này càng ngày càng trở thành một rào cản lớn đối với việc bảo tồn văn hóa tộc người.

Giải quyết vấn đề này cần phải trông chờ nhiều vào ý chí và con đường, năng lực tiếp nhận và phát triển của những người phụ nữ trung tuổi. Họ vừa có yếu tố văn hóa truyền thống, vừa có sự tiếp nhận các yếu tố văn hóa thị trường. Nếu họ kết nối được hai thế hệ già và trẻ thông qua các hoạt động văn hóa có tính kinh tế hoặc và vừa hoạt động kinh tế trên nền tảng văn hóa thì bản sắc văn hóa dân tộc Thái sẽ có cơ hội được phục hưng và phát triển.

Vẻ đẹp của người phụ nữ Thái nhìn từ phía sau
Dệt thổ cẩm. Ảnh PV.
Thiếu nữ Thái bên khung dệt thổ cẩm truyền thống. Ảnh: PV

Người ta thường hay ngắm nhìn một người phụ nữ từ phía trước để chiêm ngưỡng cái đẹp. Vẻ đẹp của khuôn mặt xinh xắn, của làn da trắng trẻo, của đôi mắt cuốn hút, hay vẻ đẹp của bầu ngực căng tràn sức sống, của mái tóc đen nhánh hay là màu hạt dẻ... Nhưng chẳng mấy ai đủ tinh tế để biết chiêm ngưỡng vẻ đẹp của một người phụ nữ từ phía sau lưng.

Những thiếu nữ Thái chuẩn bị đi hội xuân. Ảnh: P.V
Những thiếu nữ Thái chuẩn bị đi hội xuân. Ảnh: P.V

Với người phụ nữ Thái thì nhìn phía trước là chưa đủ, thậm chí là mới chỉ nhìn thấy được một chút nhỏ mà thôi. Lúc trẻ họ đi gùi gạo, gụi thóc, gùi củi giúp cha mẹ, địu em sau lưng vẫn làm việc nhà, vẫn học bài. Lớn lên lấy chồng về gùi công việc nhà chồng. Sinh con cái ra lại gùi thêm phía sau lưng nhiều cuộc đời khác nữa.

Nét duyên. Ảnh: P.V
Nét duyên. Ảnh: P.V

Trong nền văn hóa truyền thống, chính đôi vai họ đã gùi theo bao nhiêu là nét đẹp, chính đôi vai đó đã kiến tạo nên nhiều nét văn hóa trở thành đặc trưng cho cả cộng đồng. Trước mặt họ vẫn e lệ, tránh nói về bản thân, nhưng sau lưng người phụ nữ Thái vẫn mang nặng cả một xã hội, cả một truyền thống.

Gánh nặng đó, không làm cho người phụ nữ lùn đi, không làm cho người phụ nữ xấu đi, trái lại còn làm cho họ trở nên cao thượng hơn, trở nên đẹp đẽ hơn. Đó là vẻ đẹp của sự hy sinh.

tin mới

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

Lưu mãi nét đẹp văn hoá Thổ ở làng Mo Mới

(Baonghean.vn) - Gìn giữ và nuôi dưỡng tình yêu văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ là việc được các cấp ngành cùng đồng bào vùng Tây Bắc Nghệ An chú trọng. Ở làng Mo Mới, xã Nghĩa Xuân (Quỳ Hợp), bà con dân tộc Thổ tích cực sưu tầm, trao truyền những làn điệu dân ca, dân vũ cho thế hệ trẻ.

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

Người 'giữ lửa' nghề rèn truyền thống của người Mông

(Baonghean.vn) - Là thế hệ thứ 3 trong gia đình người Mông gắn bó với nghề rèn truyền thống, ông Và Tông Dê (Tương Dương) ngày ngày thổi lửa làm ra không biết bao nhiêu dụng cụ lao động cho bà con. Lò rèn không chỉ nuôi sống gia đình ông mà còn là nơi lưu giữ nghề truyền thống của đồng bào Mông.

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

Sắc Xuân trên trang phục phụ nữ dân tộc Mông

(Baonghean.vn) - Mỗi dịp Tết đến, Xuân về, lên các bản làng vùng cao, đặc biệt là đến các bản có đồng bào Mông sinh sống, nhiều khách du lịch rất ấn tượng bởi sắc màu trên những bộ trang phục của người phụ nữ, dường như thấy được sắc Xuân trong đó...

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

Về miền Tây xứ Nghệ khám phá trang phục người Thái cổ

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến (xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu), người dân nơi đây vẫn lưu giữ một bộ trang phục của người Thái cổ. Với những họa tiết, hoa văn được thêu một cách tỉ mỉ, kỳ công, bộ trang phục sau hơn 100 năm vẫn giữ được vẹn nguyên giá trị vốn có.

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

Chuyện 'giữ' cá mát ở Nặm Cướm

(Baonghean.vn) - Qua một thời gian dài khai thác tận diệt, nguồn cá mát dần cạn kiệt. Trước thực trạng đó, năm 2023, chính quyền xã Diên Lãm (Quỳ Châu) đã ban hành đề án “Bảo tồn và phát triển nguồn lợi cá mát Nặm Cướm”…

Ngõ phố thắm tình dân

Ngõ phố thắm tình dân

(Baonghean.vn) - Các ngõ phố được trang hoàng sạch, đẹp để đón Tết nguyên đán Giáp Thìn 2024. Rất nhiều công trình, phần việc in dấu tình đoàn kết của các hộ dân. Điều đó càng tô thắm thêm tình dân trên mỗi ngõ phố ở thành Vinh. 

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

'Tôi tự hào là một người Nghệ'

(Baonghean.vn) - Mắc chứng teo cơ tủy sống từ nhỏ, chị Nguyễn Thị Vân (SN 1986), quê Nghi Lộc, được biết đến là một nhân vật có tầm ảnh hưởng tới xã hội, nhất là trong cộng đồng người khuyết tật. Trò chuyện với phóng viên Báo Nghệ An, chị tự hào nhận mình có những “cá tính” đặc trưng rất Nghệ.

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

Hoa 'tớ dày' xao xuyến miền rẻo cao Kỳ Sơn

(Baonghean.vn) - "Tớ dày" là cách gọi của đồng bào Mông về loài hoa anh đào. Những ngày này các bản làng ở xã Mường Típ, huyện rẻo cao Kỳ Sơn rực sắc "tớ dày". Bất cứ ai cũng trở nên bồi hồi xao xuyến trước loài hoa tuyệt đẹp này.

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

Tỉ mẩn nghề đan lưới lồng ở Nghi Long

(Baonghean.vn) - Gắn bó với nghề đan lưới lồng bè, những người làm nghề ở Trung Sơn (xã Nghi Long, huyện Nghi Lộc) luôn trăn trở nâng cao tay nghề. Mỗi đường đan, nút thắt là cả sự tỉ mẩn gửi vào đó sự bền chắc của sản phẩm, giúp người nuôi trồng thuỷ sản thêm bội thu…

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

Thăm phòng trưng bày 'Pỉ Noọng' của bà mế người Thái

(Baonghean.vn) - Tại bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến, huyện Quỳ Châu có một phòng trưng bày rất đặc biệt mang tên Pỉ Noọng. Đây là không gian trưng bày vật dụng truyền thống của các dân tộc thiểu số như Thái, Mông, Dao, Tày… do bà Sầm Thị Bích dày công sưu tầm từ những năm 1990 cho đến nay.

Du lịch

Khát vọng phát triển du lịch miền Tây

(Baonghean.vn) - Miền Tây Nghệ An tiếp tục được quan tâm định hướng phát triển du lịch với các chương trình, dự án nhằm mang lại thu nhập và nâng cao mức sống cho người dân theo tinh thần Nghị quyết số 39 của Bộ Chính trị về xây dựng và phát triển tỉnh đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

Xem người Mông Nghệ An làm bánh đặc sản 'lua dúa'

(Baonghean.vn) - Ngày Tết càng đến gần cũng là dịp người Mông ở Nghệ An bắt đầu vào mùa làm bánh "lua dúa". Những chiếc bánh dẻo của cộng đồng này chủ yếu dùng để ăn trong gia đình và cũng là vật phẩm không thể thiếu trong lễ cúng của một số dòng họ.

Người dân miền Tây Nghệ An đẩy mạnh sản xuất và tiêu thụ đặc sản Tết qua mạng

Người dân miền Tây Nghệ An đẩy mạnh sản xuất và tiêu thụ đặc sản Tết qua mạng

(Baonghean.vn) - Thời điểm cuối năm, các cơ sở chế biến bò giàng, lạp xưởng (Kỳ Sơn, Tương Dương), rượu Khâu Hin (Con Cuông) và thịt chua (Quế Phong)… vừa khẩn trương đẩy mạnh sản xuất, vừa tập trung quảng bá, bán hàng qua các kênh thương mại điện tử cung ứng cho thị trường Tết.

Lạ lùng loại rau đặc sản mọc trên núi cao, sống tốt giữa mùa rét đậm ở vùng biên Nghệ An

Lạ lùng loại rau đặc sản mọc trên núi cao, sống tốt giữa mùa rét đậm ở vùng biên Nghệ An

(Baonghean.vn) - Khi gió bấc tràn về kèm những đợt mưa phùn, cái lạnh miền sơn cước như cứa vào da thịt, cũng là khi những triền núi trồng cải mẹo thẫm xanh. Càng lạnh, cây cải càng xanh tốt, càng giòn và ngon. Đây cũng là thời điểm người dân ở Kỳ Sơn, Tương Dương thu hoạch cải mẹo…

Phụ nữ Thái ở Kỳ Sơn xoay xở giữ nghề truyền thống

Phụ nữ Thái ở Kỳ Sơn xoay xở giữ nghề truyền thống

(Baonghean.vn) - Nghề dệt thổ cẩm ở bản Buộc (xã Bắc Lý, huyện Kỳ Sơn) có từ trăm năm nay. Và ngày nay, phụ nữ Thái ở bản Buộc hàng ngày vẫn cần mẫn bên khung cửi, tìm cách thay đổi mẫu mã, làm ra các sản phẩm mới để thích ứng với thị trường, giữ nghề truyền thống…