Phượng Lịch - Nơi ca trù hồi sinh trong từng nhịp phách

Đau đáu với ca trù

Một ngày giữa tháng Ba, trong ngôi nhà nhỏ của chị Lê Thị Loan - Chủ nhiệm CLB Ca trù Phượng Lịch, xã Diễn Hoa, huyện Diễn Châu lại vang lên âm thanh trầm đục của đàn đáy, tiếng nhịp phách réo rắt, tiếng trống chầu rộn ràng, đặc biệt là giọng hát trong trẻo của các ca nương trong câu lạc bộ.

Làng Phượng Lịch, xã Diễn Hoa vốn là địa phương có truyền thống hát ca trù, nên từ nhỏ, chị Lê Thị Loan đã được tiếp xúc với nhịp phách, tiếng đàn và thấm đẫm những làn điệu ca trù.

“

Từ nhỏ, tôi được theo các nghệ nhân trong xã đi biểu diễn. Dù ngày đó, tôi chỉ biết bập bõm về ca trù nhưng những tiếng đàn, nhịp phách, lời ca như ngấm vào máu thịt tôi một cách tự nhiên. Được xem là một loại hình nghệ thuật bác học nhưng ca trù lại “bén rễ” ở vùng đồng ruộng Diễn Hoa và “bầu bạn” với những người dân chân lấm tay bùn như chúng tôi. Vì vậy, việc gìn giữ và phát huy loại hình nghệ thuật truyền thống này là tâm nguyện không chỉ của riêng những người đam mê hay các nghệ nhân mà của hầu hết người dân địa phương ở xã tôi”.

Chị Lê Thị Loan - Chủ nhiệm CLB Ca trù Phượng Lịch, xã Diễn Hoa, huyện Diễn Châu

Nhịp phách, tiếng đàn, lời ca thánh thót khoan thai dìu dặt đã ngấm vào máu thịt chị Loan như hồn quê ân tình sâu nặng. Nên cùng với năng khiếu bẩm sinh, chị Loan đã nỗ lực học từ các nghệ nhân như: Cao Xuân Thưởng, Cao Lăng, Cao Đệ... Chị được cử tham gia các lớp tập huấn ca trù theo dự án khôi phục và bảo tồn nghệ thuật ca trù của Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch. Có kiến thức được đào tạo từ lớp tập huấn, chị trở về truyền dạy cho thế hệ ca nương trong CLB Ca trù xã Diễn Hoa. Chị cũng liên tục tham gia nhiều kỳ liên hoan ca trù toàn quốc và đạt giải A vào năm 2018; tham gia các kỳ hội diễn Làng Sen, lễ hội đường phố hay các sự kiện giao lưu dân ca tại Quảng trường Hồ Chí Minh.

Trăn trở lớn nhất của chị là làm sao lan tỏa vốn văn hóa ông cha để lại, gìn giữ văn hóa tinh thần làng quê và tìm lực lượng kế cận học hát ca trù. Vì thế, chị Loan cùng các thành viên câu lạc bộ tích cực xây dựng kế hoạch, tổ chức các hoạt động hướng dẫn và truyền dạy những kiến thức, kỹ năng hát ca trù cho lớp trẻ và những người yêu mến nghệ thuật ca trù.

Từ ngày thành lập đến nay, Câu lạc bộ Ca trù xã Diễn Hoa đã mở được nhiều lớp truyền dạy ca trù cho những người có năng khiếu và yêu mến nghệ thuật ca trù. Đặc biệt, chị Loan tham gia thành lập và dạy hát ca trù cho học sinh của Câu lạc bộ Ca trù Trường THPT Diễn Châu 3, Trường THPT Nguyễn Xuân Ôn. Trong những dịp Hè, câu lạc bộ còn truyền dạy cho các cháu học sinh để lớp trẻ trong làng nối gót cha ông tiếp tục gìn giữ, phát huy truyền thống hát ca trù của quê hương.

Chị Loan chia sẻ thêm: “Do ca trù là thể loại nghệ thuật cung đình, nên việc đào tạo cũng phải rất công phu. Các làn điệu mang tính bác học, hàn lâm bắt buộc người dạy phải tỉ mỉ uốn nắn, từ nhịp phách, tới cách phát âm, khẩu hình. Người học, ngoài đam mê, còn phải cần có quyết tâm. Tuy là khó nhưng rất nhiều học sinh thích thú và theo học rất chăm chỉ”.

Để ca trù lan tỏa

Cùng với đó, những năm qua, chính quyền xã Diễn Hoa, huyện Diễn Châu cũng như các nghệ nhân cao tuổi đã phục hồi các lễ hội truyền thống, tạo không gian diễn xướng nên câu lạc bộ ca trù vẫn phát triển mạnh mẽ.

Cả câu lạc bộ có 3 người chơi đàn đáy, đánh trống chầu và 6 đào nương thanh sắc. Câu lạc bộ Ca trù xã Diễn Hoa đều đặn sinh hoạt mỗi tháng 1 lần và có kế hoạch luyện tập, truyền nghề khá bài bản. Với niềm đam mê, cống hiến hết mình cho nghệ thuật truyền thống, 9 thành viên câu lạc bộ đều tự nguyện đóng góp kinh phí tự đầu tư đàn, phách, trống chầu, quần áo và phục vụ tự nguyện cho bà con trong các dịp hội làng, mừng thọ, dịp Tết.

“

“CLB Ca trù xã Diễn Hoa ra đời từ năm 2002, qua nhiều đời chủ nhiệm, nhưng đến chị Loan là một ca nương trẻ, có giọng hát tốt, gõ phách chuẩn và nhất là người biết tổ chức, có sức tập hợp được thành viên nên thường xuyên tổ chức sinh hoạt, nâng cao được chất lượng hoạt động câu lạc bộ. Mong rằng, với sự nhiệt thành, tâm huyết của thế hệ đi trước cũng như Chủ nhiệm câu lạc bộ Lê Thị Loan cùng sự quan tâm của các cấp, ngành, ca trù sẽ ngày càng được công chúng đón nhận, lan tỏa và tiếp tục phát huy những giá trị riêng”.

Nghệ nhân Cao Xuân Thưởng - xã Diễn Hoa, huyện Diễn Châu

“

“Việc Câu lạc bộ Ca trù làng Phượng Lịch, xã Diễn Hoa đang hoạt động tích cực, cho thấy ca trù đã đạt được những kết quả đáng mừng. Chúng tôi tự tin di sản ca trù sẽ được bảo tồn vững chắc trong thời gian tới, từ đó, góp phần từng bước đưa ca trù từ danh sách “Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp” sang danh sách “Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại”.

Chị Lê Thị Loan - xã Diễn Hoa, huyện Diễn Châu

Nhìn những thành viên câu lạc bộ tập luyện, lớp trước chỉ dạy lớp sau, uốn nắn từng nhịp phách, ngón đàn mới thấy hết được tình yêu, sự trân trọng nghệ thuật ca trù của người dân nơi đây. Từ chỗ đứng trước nguy cơ bị mai một, sau 16 năm kể từ ngày được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp, nghệ thuật ca trù của huyện Diễn Châu nói chung đã vượt qua nhiều khó khăn, thử thách để khẳng định sức sống mạnh mẽ của mình. Chính những người nông dân bình dị nơi làng quê như chị Nguyễn Thị Loan đang góp phần to lớn trong việc bảo tồn, gìn giữ di sản văn hóa tốt đẹp của dân tộc.

“

“Năm 2009, nghệ thuật ca trù đã được UNESCO đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp. Sau 16 năm, ca trù đã có sự trở lại mạnh mẽ, nhờ sự chung tay của cả cộng đồng, nhất là những người tâm huyết như chị Loan. Hiện nay, huyện Diễn Châu đã thành lập được 5 câu lạc bộ ca trù và đều được tổ chức sinh hoạt, biểu diễn đều đặn, lưu giữ được trên 20 thể cách, điệu múa cổ và phát triển thêm hàng chục làn điệu mới; hơn 10 người có khả năng truyền dạy cùng hàng chục người theo học. Để ghi nhận những đóng góp không biết miệt mỏi cho việc lưu giữ nghệ thuật ca trù của chị Loan, chúng tôi đang lập hồ sơ đề xuất Nhà nước công nhận Nghệ nhân Ưu tú cho chị Lê Thị Loan”.

Ông Đào Hồng Thanh – Trưởng phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin huyện Diễn Châu