Phút 'xuất thần' của NSƯT Hữu Mười trong phim 'Bao giờ cho đến tháng Mười'

Bị đuổi khỏi vai, suýt tan mộng tài tử quốc doanh

Bao giờ cho đến tháng Mười - tác phẩm điện ảnh tinh tế về đề tài hậu chiến của đạo diễn Đặng Nhật Minh ra mắt năm 1984 đã trở thành một trong 18 tác phẩm điện ảnh châu Á xuất sắc nhất mọi thời đại do CNN bình chọn. Không bom đạn nhưng vẫn đẩy đau thương đến tận cùng, bộ phim kể về Duyên do NSƯT Lê Vân thủ vai, người vợ trẻ phải giấu nỗi đau mất chồng với gia đình.

NSƯT Hữu Mười - người thủ vai thầy giáo Khang - không giấu được cảm xúc khi nhớ lại: "Phim để lại cho tôi nhiều kỷ niệm vui cũng nhiều mà buồn cũng tận cùng. Chưa bao giờ thấy 2 diễn viên cùng một phim đều được giải thưởng. Đó là cảm giác rất vinh dự".

Diễn vai thầy giáo Khang không phải tự nhiên đến với Nguyễn Hữu Mười. Đạo diễn Đặng Nhật Minh từng nói ông vừa mới đóng ông giáo Thứ xong (phim Làng Vũ Đại ngày ấy - PV) và vai giáo Khang có nét giống như thế, Hữu Mười cảm thấy rất buồn. Nhưng vài tháng sau, đạo diễn nói suy đi tính lại anh vào vai sẽ thấy ổn hơn.

Thế nhưng cơ hội quý giá này suýt vuột mất vì một sự cố đáng tiếc. Khi đoàn phim quay cảnh hát chèo, Hữu Mười đã bị phân tâm bởi những người hâm mộ. Ông kể lại với giọng vẫn còn chút hối tiếc: "Tôi suýt bị đuổi khỏi vai này khi đóng được gần một nửa rồi. Lúc bị đuổi, chân trời nghệ thuật sụp đổ trên mặt tôi. Ước mơ tài tử quốc doanh đã tan thành mây khói".

Trong lúc đoàn chuẩn bị quay, ông ngồi nói chuyện với khán giả, ăn quả nhót và uống trà mà quên mất nhiệm vụ nên đoàn phải đi tìm. Hữu Mười chạy về đã có lệnh đóng máy. Ông thừa nhận chưa bao giờ trong đời bị đạo diễn mắng một cách cay nghiệt như vậy với câu nói: "Cậu chuẩn bị thay vai".

Khuôn mặt diễn xuất để đời

Điều kỳ lạ là chính cơn giận dữ đó lại tạo nên khoảnh khắc xuất thần. Đạo diễn Đặng Nhật Minh sau này vẫn nhớ như in biểu cảm của Hữu Mười mà đến bây giờ ông vẫn không quên được khuôn mặt đó.

Nhưng với Nguyễn Hữu Mười, đó không phải khoảnh khắc diễn xuất mà là nỗi xấu hổ thật sự. "Lúc bị mắng, tôi chỉ mong đất nẻ ra để tôi chui xuống còn sướng hơn", Hữu Mười nói.

Hai năm sau sự việc, khi học đạo diễn và làm phim, ông mới thực sự hiểu tại sao đạo diễn có những cơn nóng giận như thế. Hữu Mười nhận ra rằng một người đạo diễn khi ra đoàn làm phim mà diễn viên đến muộn, không tập trung vào vai là thiếu kỷ luật nghề nghiệp.

Đóng chung với Lê Vân với Hữu Mười là vinh dự lớn. "Cô ấy chỉ cần mặc áo nâu vào, mọi người đều nhận ra một phụ nữ nông thôn chuẩn. Diễn với Lê Vân lúc đó sung sướng lắm", nghệ sĩ kể.

Di sản và ảnh hưởng

Bao giờ cho đến tháng Mười không chỉ đưa tên tuổi đạo diễn Đặng Nhật Minh vang danh trong và ngoài nước mà còn truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ điện ảnh. Sau khi phim được nhiều giải thưởng, Hữu Mười cũng muốn trở thành đạo diễn để tự sáng tác chủ động hơn.

Nguyễn Hữu Mười bày tỏ sự kính trọng sâu sắc với đàn anh. "Gần như các diễn viên đóng phim của đạo diễn Đặng Nhật Minh đều được giải Bông Sen Vàng cá nhân. Sau phim Bao giờ cho đến tháng Mười, ai vào vai chính phim Đặng Nhật Minh có vẻ như cầm chắc ẵm giải cá nhân rồi", Hữu Mười chia sẻ.

Nguyễn Hữu Mười nhận xét rằng dù sự nghiệp diễn viên của ông chỉ kéo dài 10 năm, việc được tham gia Bao giờ cho đến tháng Mười đã tạo nên dấu ấn không thể quên trong cuộc đời - đó chính là điều ý nghĩa nhất với ông.