Người suốt đời vì văn hóa dân gian xứ Nghệ
(Baonghean.vn) Cố GS Trần Quốc Vượng - Nhà khảo cổ học nổi tiếng và là nhà nghiên cứu văn hóa dân gian khi gặp PGS Ninh Viết Giao năm 2002 đã thốt lên vần thơ:
"...Từ Thanh vô Nghệ cũng gần thôi
Chốc đấy mà sao đã bảy mươi
Kho tàng văn học dân gian ấy
Vơi đầy...khơi mãi... mãi chưa nguôi"
Tôi đến thăm PGS Ninh Viết Giao ở khu tập thể Quang Trung -TP Vinh sau ngày ông đi viện về, mới thấy được công việc ngồn ngộn của ông. Trong phòng ở và làm việc có 48 tập bản thảo, có tập dày đến nửa gang tay về văn hóa văn nghệ dân gian, 15 giá sách các loại từ cổ chí kim, đóng bìa cứng. Quê ông ở huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa, nhưng ông vào làm việc tại Nghệ An từ năm 1956, đến năm 2011 là vừa tròn 55 năm, hơn nửa thế kỷ cống hiến cho xứ Nghệ. Cuộc đời của ông vừa dạy học, đào tạo, bồi dưỡng giáo viên, đồng thời tiến hành sưu tầm nghiên cứu văn hóa, văn học dân gian. Dấu chân ông đã in dấu khắp nơi, từ đồng bằng đến miền núi, từ miền xuôi đến miền ngược của vùng quê xứ Nghệ. Nhà thơ Lê Duy Phương xúc động trước công việc sưu tầm của ông:
"...Câu dân ca xứ Nghệ
Mắc võng cuộc đời
Thầy giáo, xứ Thanh..."
PGS Ninh Viết Giao trong dịp dự Hội thảo về văn hoá dân gian ở Băng Cốc (Thái Lan) năm 1998.
Trong quá trình làm việc, ông đã công bố hơn 46 quyển sách các loại, phân bố theo nhóm: Văn nghệ dân gian, Địa chí Văn hóa các dân tộc thiểu số, Thơ văn yêu nước và cách mạng, Bác Hồ và quê hương... Đáng chú ý có các tác phẩm: Câu đố Việt Nam, Hát phường vải, Hát dặm Nghệ Tĩnh, Ca dao Nghệ Tĩnh, Kho tàng truyện kể dân gian xứ Nghệ. Truyện cổ Thái, Thơ văn Xô Viết Nghệ Tĩnh, Truyện kể về Bác Hồ... Ông có 5 tập sách để lại dấu ấn trong độc giả (chủ biên hoặc tác giả chính): Địa chí văn hóa huyện Hưng Nguyên (837 trang), Về văn học dân gian xứ Nghệ (1046 trang), Địa chí văn hóa Quỳnh Lưu (1012 trang), Địa chí văn hóa Tương Dương (747 trang), Nam Đàn quê hương Chủ tịch Hồ Chí Minh (580 trang), Về xứ Nghệ (9 tập, 6100 trang)...
Không những sưu tầm văn học dân gian, PGS Ninh Viết Giao, với tư cách là chủ tịch Hội văn nghệ dân gian, còn chủ trì các hội thảo khoa học về văn hóa các dòng họ, về các danh nhân Nguyễn Trường Tộ, Nguyễn Biểu, Nguyễn Thị Minh Khai, Lê Hồng Phong, Phan Thúc Trực, về văn hóa truyền thống các tỉnh Bắc Trung Bộ... Ông còn gặp gỡ, tọa đàm với các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian ở Lào, Thái Lan, đại học Quảng Tây (Trung Quốc), hội thảo "Văn hóa dân gian với môi trường sinh thái tự nhiên" ở Nhật Bản. Sinh viên, nghiên cứu sinh các nước Nhật Bản, Trung Quốc, Nga, Pháp, thường xuyên đến thư viện cá nhân của ông để tìm tài liệu phục vụ chuyên đề, luận văn khoa học.
Đến năm 2008 - 2009, đã 75 tuổi, PGS Ninh Viết Giao còn triển khai sưu tầm tư liệu nghiên cứu, chủ trì thực hiện trọn bộ "Nghệ An toàn chí" 22 tập, dự kiến hoàn thành vào năm 2012. Ông cũng đang viết tiếp chương cuối cùng của sách "Địa chí huyện Nghi Lộc" sẽ xuất bản vào đầu năm sau. Cũng trong dịp này, Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam sẽ xuất bản: "Tổng tập Ninh Viết Giao" 40 tập, hiện nay đã in được 15 tập.
Trong một lần gặp gỡ PGS Ninh Viết Giao, nhà Việt Nam học người Nga - Niculin đã nhận xét: "Anh là người say mê khoa học và luôn tràn đầy dự định về các quyển sách, các bài báo mới.(1)" PGS Ninh Viết Giao được Nhà nước tặng huân chương, huy chương các loại, giải thưởng nhà nước về văn học nghệ thuật 2001. Gần 80 tuổi đời, ông vẫn làm việc cần mẫn như con tằm nhả tơ, hết lòng phục vụ nhân dân, vì quê hương xứ Nghệ.
___________________
(1). Theo ghi chép của PGS- TS Chương Thâu năm 2006.
Phan Xuân Thành