Bài 1: Chưa hợp lý về cơ cấu các nguồn thu

(Baonghean) - Do sắp xếp cơ cấu nguồn và phân cấp thu NSNN có nhiều quan điểm và những bất cập so với thông lệ quốc tế, NSNN của Việt Nam còn nhiều bất cập.

Nguồn thu thiếu ổn định

Dù cho trong 5 năm vừa qua, quy mô và tốc độ thu NSNN vẫn luôn có xu hướng tăng nhanh qua các năm, mức tăng bình quân khoảng 12-15% (Ước tính năm 2015 là 13% so với 2014). Tuy vậy nguồn thu của NSNN của Việt Nam vẫn luôn bị các chuyên gia đánh giá là thiếu tính bền vững do chưa hợp lý về cơ cấu các nguồn thu.

Tính bền vững của NSNN phụ thuộc vào nhiều yếu tố, được thể hiện ở sự bền vững của tổng thể NSNN cũng như trong thu, chi NSNN và tính bền vững của nợ công. Riêng đối với thu NSNN, điều này không chỉ được đánh giá thông qua mức độ, tốc độ tăng tổng thu NSNN trong mối quan hệ với đáp ứng nhu cầu chi NSNN mà còn thể hiện ở sự hợp lý và ổn định trong cơ cấu các nguồn thu so sánh với cơ cấu chi NSNN.

Dự toán thu ngân sách Nhà nước năm 2015

Trên cơ sở đó, dự toán thu NSNN năm 2012 là 740.500 tỷ đồng. Bước sang năm 2013, thực hiện thu cân đối NSNN ước đạt 752.370 tỷ đồng, giảm 63.630 tỷ đồng (tương đương 7,8%) so với dự toán, dẫn tới Quốc hội đã nới trần nợ công thêm 0,5% thâm hụt NSNN trong năm so với GDP.

Năm 2014, dự toán NSNN thể hiện rõ khó khăn và bất cập về thu khi dự toán 2014 thấp hơn dự toán và số thực hiện năm 2013 khoảng 34.000 tỷ đồng. Năm 2015 cũng đưa ra dự báo khả quan số thu của NSNN khi thu nội địa ước vượt dự toán 48.400 tỷ đồng, tăng 7,6% so dự toán và tăng 17,7% so với thực hiện 2014.

Tuy nhiên, thu từ dầu và khí hụt lớn so với dự toán. Năm qua, giá dầu thế giới sụt giảm sâu, giảm dưới 43 USD/thùng so với giá tính dự toán đầu năm, dẫn đến số hụt thu từ dầu thô và các khoản thu khác do giảm giá dầu là 63.000 tỷ đồng. Thu cân đối từ hoạt động xuất nhập khẩu ước đạt 100% dự toán và hoàn đủ số thuế GTGT trong năm 2015 so với dự toán. Tại thời điểm này, hoạt động xuất-nhập khẩu có xu hướng tăng mạnh, do đó, số thu cho ngân sách có thể vượt dự toán. Theo Bộ Tài chính, số nợ thuế đến tháng 11/2015 là 76.000 tỷ đồng, số nợ có khả năng thu hồi là 34.000 tỷ đồng.

Một trong những lý do được đưa ra là cơ cấu thu NSNN vẫn còn phụ thuộc khá nhiều vào các nguồn thu có tính ổn định không cao và không bền vững. Đối với thu ngân sách hiện nay chủ yếu thu trên thuế và phí, mà chúng ta gọi là thu từ SX-KD nội địa; ngoài ra còn một khoản rất lớn từ các hoạt động liên quan đến nước ngoài, cụ thể là thu từ xuất nhập khẩu và thu từ dầu thô, từ tiền sử dụng đất, khi tổng các nguồn này chiếm khoảng 35% tổng thu. Thu từ dầu thô chiếm trên 10-13%, thu từ xuất nhập khẩu chiếm trên 17%, mà đây là những khoản thu không trực tiếp phản ánh hiệu quả của nền kinh tế.

Do thu ngân sách phụ thuộc khá nhiều vào nguồn thu từ thuế xuất nhập khẩu và bán dầu thô, mà hoạt động xuất - nhập khẩu cũng như giá dầu thô phụ thuộc vào biến động và tình hình bên ngoài nên cơ cấu thu ngân sách của VN không bền vững.

Giảm phụ thuộc vào dầu thô, xuất nhập khẩu

Trong gần một thập kỷ qua, chúng ta vẫn nhắc đi nhắc lại là phải thay đổi cơ cấu thu NSNN để làm sao nguồn thu từ SX-KD trong nước tăng lên và giảm bớt phụ thuộc vào thu từ dầu thu và thu thuế xuất - nhập khẩu. Tổng thu từ hai nguồn thuế xuất - nhập khẩu và dầu thô vẫn dao động trên dưới 35% tổng thu ngân sách và rất ít thay đổi, chỉ lên xuống theo giá cả mà thôi. Thêm vào đó, từ năm 2012, Việt Nam đang từ một nước nhập siêu (khoảng 10% tổng kim ngạch nhập khẩu là hàng xa xỉ phẩm vốn chịu thuế suất rất cao) thành một nước xuất siêu. Thành ra, nguồn thu từ thuế nhập khẩu bị giảm, dẫn tới chuyển dịch cơ cấu theo hướng không như mong đợi.

Ảnh minh họa

Một khía cạnh khác là phải tái cơ cấu và lành mạnh hoá phân cấp chi giữa ngân sách TW và địa phương. Chưa kể là NSNN phải chi cho các tổ chức chính trị - xã hội, kể cả chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển. Do đó, việc tái cơ cấu phải gắn với cải cách hành chính, tinh giản bộ máy. Đơn cử một ví dụ đơn giản: nhiều đại biểu Quốc hội nói rằng chúng ta sẽ thừa sức tăng lương cho đội ngũ công chức viên chức nếu chúng ta tinh giản biên chế. Nhưng trong thực tế, hơn chục năm qua chúng ta luôn khẳng định phải tinh giản biên chế nhưng đội ngũ những người hưởng lương từ ngân sách ngày càng phình to. Có thể nói rằng, chúng ta đã điểm trúng vấn đề nhưng các công việc phía trước còn rất nặng nề.

Thu NSNN còn thiếu bền vững do cơ cấu nguồn thu NSNN hiện còn chưa hợp lý, thể hiện ở cả hai mặt: cơ cấu các khoản thu cũng như phân cấp thu NSNN. Nguồn thu vẫn dựa chủ yếu vào thu từ khai thác tài nguyên và hoạt động xuất, nhập khẩu, những lĩnh vực này lại thường không ổn định, phụ thuộc rất nhiều vào biến động trên thị trường quốc tế, đồng thời tài nguyên thiên nhiên không phải vô tận, sẽ gây áp lực thiếu hụt rất lớn lên ngân sách trong tương lai.

Sông Hồng