Truyền thuyết về các dòng họ của người Thái

Ngày xưa, ở một bản Thái nọ có hai vợ chồng đi làm nương, trong lúc người vợ đang mang thai, sắp đến kỳ sinh nở. Trên đường về, họ thấy một cục đồng rất đẹp trên đường, người chồng liền nhặt về. Đêm đó, người vợ sinh được một đứa con trai, họ liền đặt tên là Tong (đồng).

Cục đồng chặt đẽo không được, bị bỏ quên trong xó nhà, hai năm sau người chồng mới nhớ đến, liền đem ra đúc (Lo) xem sao. Lần đó người vợ sinh đứa con thứ hai, họ đặt tên là Lo. Cục đồng được đúc thành khối, rất đẹp, nhưng cũng vẫn chưa được việc gì, lại bị bỏ quên. Hai năm sau, người chồng đem khối đồng ra nung, thấy đồng chuyển sang màu vàng rất đẹp.

Lần ấy người vợ sinh đứa con thứ ba, họ liền đặt tên là Lướng (vàng). Khối đồng nguội, vẫn không làm được gì, lại bị vứt vào xó. Hai năm sau người chồng lại nhớ đến khối đồng, liền đem ra đốt trên đống củi. Đồng xếp khít trên củi, lửa không cháy được, phải xếp chéo (khoáng). Lần ấy người vợ sinh con thứ tư, họ liền đặt tên là Khoáng. Củi tắt, đồng nguội, lại được cất đi.

Hai năm sau người chồng lại đem khối đồng ra đốt. Lần này ông vừa đốt vừa dùng quạt (vi) để quạt cho lửa lò cháy mạnh. Người vợ sinh đứa con thứ năm, họ liền đặt tên là Vi. Đồng chảy ra, đổ vào khuôn, thành dao, cuốc... Họ dùng những công cụ đó để làm nương, làm ruộng, nhưng đồ đồng mềm quá, hay mẻ. Mùa lúa sau, người chồng lại đem đồng ra rèn dao, cuốc. Lần này ông dùng nước để tôi (cả) cho đồng cứng hơn. Người vợ lại sinh đứa con thứ sáu, họ liền đặt tên là Cả.

Sáu người con của họ sau này phát triển thành các dòng họ Thái. Lo thành Lò: Lò Lặc, Lò Xả, Lò Keo, Lò Khăm. Lò Khăm chia thành Hoàng, Cầm, Bạc, Sầm... Lướng thành Lương, Lường... Khoáng thành Quang, Quàng, Quàng Phum Téch, Khoang Bu, Hú Mô...; Vi thành Hún Vi, Lang Vi, Quán Vi...; Cả thành Cà, Kha, Hà. Họ Hà lại chia thành Hà Cốc, Hà Pai... Có cả họ Lặp (Mài), chia thành họ Lơm, Lêm, Mè... Ngoài ra, người Thái còn nhiều họ khác như Lừ, Lự, Lữ, Xa, Viêng, Nán, Tòng, Kim, Kềm...

La Quán Miên