Bài 2: Những ngày ở Muang Kham
(Baonghean) - Sau bữa cơm diễn ra vào lúc 6 giờ sáng ở trụ sở chỉ huy tại Thị xã Phon sa van, Đại tá Hồ Trọng Bình, Đoàn trưởng Đoàn Quy tập Tỉnh đội Nghệ An mời phóng viên về tìm hiểu thông tin ở các mũi cơ sở đang thực hiện công tác quy tập tại các huyện, bản.
Theo lời đề nghị, chúng tôi về với đội 4 của Đoàn quy tập ở huyện Muang Kham với tâm trạng háo hức. Thế nhưng, xuống đến nơi mới biết đội 4 vừa trở về tạm nghỉ, dưỡng sức sau 1 tháng trời xuyên rừng, vượt đèo, lội suối. Ừ thì đành rằng hơi thất vọng, nhưng cũng tự nhủ là hay để biết thêm về cuộc sống cán bộ, chiến sỹ mình trên đất bạn...
Suốt quãng đường 50 km từ Thị xã Phon sa van về trung tâm huyện Muang Kham, cứ miên man nghĩ mãi về bữa cơm sáng giản đơn mà chúng tôi đã cùng ăn với ban chỉ huy Đoàn Quy tập sáng nay: một nồi cơm, bát canh và một món mặn. Cứ tưởng đi công tác nước ngoài chế độ sẽ cao hơn thì ăn khá hơn, không ngờ đạm bạc thế! Cuộc sống bộ đội mình hãy còn vất vả quá...Trên đường, anh Trần Thành, lái xe của đoàn chứng tỏ trình độ của tay lái chuyên đường rừng bằng việc rất chủ động lách tránh những ổ gà, vật cản và giải thích việc giữ gìn xe cẩn thận là một cách để tiết kiệm kinh phí cho đoàn.
Huyện Muang Kham trong những năm chiến tranh chống Pháp, chống Mỹ là địa bàn có ý nghĩa chiến lược, chiến thuật đặc biệt quan trọng, thế nên số lượng bộ đội tình nguyện Việt Nam hy sinh tại vùng đất này tương đối lớn. Các liệt sỹ chủ yếu quân số thuộc các sư đoàn 316, 312 và Bộ Tư lệnh Công binh... Cũng như các huyện khác của Xiêng Khoảng, Muang Kham vẫn là một huyện nghèo, đời sống nhân dân Lào ở đây chủ yếu dựa vào phát triển nông nghiệp và một số nhỏ người dân tham gia buôn bán. Thị trấn Muang Kham hiện ra trước mắt chúng tôi vỏn vẹn là 2 dãy phố chợ ngắn cùng một số bản nhỏ xung quanh. Từ trung tâm thị trấn rẽ lên hướng Bắc chừng 2 km, chúng tôi đã đến nơi ở của các chiến sỹ Đội 4. Đó là một căn nhà gỗ, lợp tôn rộng chừng 100m2, được Huyện đội nhường cho Đoàn Quy tập ở... Lúc này, tất cả các cán bộ chiến sỹ quy tập đều có mặt tại doanh trại, mỗi người một việc.
Các chiến sỹ Đoàn Quy tập trồng rau cải thiện bữa ăn.
Bộ đội Lào cùng tham gia sửa sang doanh trại.
Nụ cười thật tươi, cái siết tay thật chặt, Trung tá Nguyễn Văn Dậu, Đoàn phó Đoàn Quy tập - người đã có hơn 10 năm làm công tác quy tập, trực tiếp chỉ huy Đội 4 vui vẻ tiếp chuyện phóng viên. Ngồi trong căn nhà vừa làm nơi ở vừa làm nơi họp, tôi nhận bát nước chè xanh nóng hổi từ tay người chỉ huy này chuyển sang. Anh Dậu nói như khoe: Đây là chè bà con Lào ở huyện Phou Kout cho mà chiến sỹ Đội 4 mới đem lên... Anh nheo nheo mắt cười hóm hỉnh: "Về đúng lúc anh em làm nhà mới, mời nhà báo vào nhận giường cưới của mình luôn, để anh em tháo ra, đóng lại". Ngơ ngác nhìn sang - nào phải giường gì đâu, đó là một khung gỗ dài nằm trên những chiếc cọc chôn trên nền nhà đất thịt nén chặt, phía trên ghép ván, đặt nệm, thế là thành chỗ ngủ cho cán bộ chiến sỹ. "Ăn sương, nằm đất quen rồi, có căn nhà mà phía bạn tạo điều kiện cho thế này là rất tốt" - anh Dậu cho biết thêm: "Bộ đội mình quen với việc xây dựng doanh trại "xanh, sạch, đẹp" mà nhà này bừa bộn quá, cán bộ chiến sỹ vừa về nghỉ dưỡng sức hôm qua - sáng nay mình chỉ huy anh em cho làm lại toàn bộ. Mời nhà báo ở lại 3 ngày rồi ta cùng đi làm công tác quy tập".
Nói là thời gian dưỡng sức sau một tháng ở rừng nhưng ngoài sân, trong nhà, các chiến sỹ, người tay búa, tay bào, gỡ giường đóng lại cho chắc chắn, sửa sang vách gỗ, dầm đất làm nền; nhóm thì làm công tác trồng rau tăng gia, sửa sang chuồng gà, chuồng vịt; nhóm đi xúc cát, mua xi măng láng lại nền nhà. Thì cũng chẳng kịp buồn, kịp thất vọng vì chưa được đi quy tập, vì phải bám theo xem "nghề tay trái" các chiến sỹ mình... Chỉ mới chưa đầy một ngày mà khu đất hoang trong vườn nhà Phó Bí thư Huyện ủy (cách doanh trại chừng 200m, cho bộ đội mình làm nơi tăng gia sản xuất) đã được cuốc cỏ, vỡ đất, rào thành những vườn rau nhỏ nhỏ xinh xắn. "Ở Lào đất rộng, người thưa, đất không canh tác còn nhiều lắm, đội tự cung, tự cấp thế này là tiết kiệm được 85 nghìn đồng tiền rau mỗi ngày đấy" - Thiếu úy Trần Văn Nam vừa vung nhát cuốc vừa nói.
Quay lại doanh trại của đội đã thấy Trung tá Nguyễn Văn Dậu trong trang phục áo may ô, ngồi vót lạt, tự tay đan, buộc gia cố lại hệ thống chuồng nuôi ngan, nuôi vịt. Ngồi không cũng rầy, vừa lúc các chiến sỹ đánh xe đi lấy cát, thế là chúng tôi tót lên chiếc xe gát theo đi. Huyện Muang Kham thuộc vùng núi cao nhất của tỉnh Xiêng Khoảng, nơi đây không có sông. Cát mà chiến sỹ đi lấy cách doanh trại chừng 4 km, tích tụ lại một dòng suối ngầm gần với di tích lịch sử hang Thẳm Phiu. Nhóm chiến sỹ Đội 4 tay vên, tay xẻng, chừng 2 tiếng thì gom được 2m3 cát, vừa đủ cho láng nền, hiên nhà mà cát ở suối xem lại cũng chỉ còn chưa đầy một xô.
11h30, xe lấy cát về đến nơi thì cũng là lúc mọi người nghỉ tay làm việc, trong nhà anh nuôi cũng đã cơm nước nóng hổi bưng lên. Buổi trưa, vì có khách nên đội làm thịt thêm một con vịt để cải thiện bữa ăn, cũng gọi là dưỡng sức cho anh em làm tốt nhiệm vụ sắp tới. 12h trưa, cơm nước xong, mọi người đều tranh thủ lên giường (lúc này đã tạm xong), tranh thủ chợp mắt đến 13h30 để dậy tiếp tục làm việc!
Nói chuyện về công tác quy tập tại huyện Muang Kham nói riêng và tỉnh Xiêng Khoảng nói chung, anh Dậu cho biết: Công tác quy tập đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ thiết thực từ các cấp ủy chính quyền nước bạn. Huyện Muang Kham đã cử hẳn đồng chí Phó Bí thư Huyện ủy, làm trưởng ban công tác đặc biệt này. Huyện thường xuyên họp ban công tác giao nhiệm vụ cho huyện đội, công an, các cụm (xã) giúp đỡ bộ đội quy tập Việt Nam. Các bản cũng đã cắt cử lực lượng dân quân để đi cùng, giúp đào đất, phát rừng, tìm kiếm. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, bạn Lào còn đảm bảo về công tác an ninh, tham gia xác minh nguồn tin khảo sát quy tập. Về phía đội quy tập thì tập trung lớn cho việc thu thập thông tin. Sau khi có nguồn tin thì chiến sỹ cùng người dẫn đường xuống bản gặp cấp ủy chính quyền trao đổi và xác định thông tin về phần mộ (thời gian, người phát hiện, lý do phát hiện cũng như các đặc điểm nhận biết) để từ đó tiến hành tổ chức quy tập. Trong quá trình tổ chức, đơn vị đặt vấn đề với người biết nơi mai táng liệt sỹ để họ cùng đi.
Qua 27 năm tiến hành tìm kiếm, hầu hết phần mộ các liệt sỹ ở địa hình thuận lợi của huyện Muang Kham đều đã được quy tập, những phần mộ còn lại nằm ở vùng rừng núi hiểm trở. Các bản có nghĩa trang ở gần thị trấn thì nguồn tin cũng không còn nhiều... Nhiệm vụ quy tập ngày càng khó khăn bởi sự khắc nghiệt của thời tiết, thời gian, quá trình canh tác làm nương rẫy của bà con đã làm cho nhiều phần mộ bị lún sụt, rửa trôi, san bằng hoặc mất đi các dấu hiệu nhận biết. Nhiều nơi, người dẫn đường, cựu chiến binh Việt Nam, già làng trưởng bản cũng không thể hình dung ra vị trí cũ. Cũng vì thế, người dân cũng không dám chắc chắn thông tin và ngại cung cấp cho đoàn quy tập. Điều này bắt buộc đoàn phải thường xuyên phối hợp với bạn làm công tác tư tưởng, động viên người dân. Nhiều địa điểm do người dân báo có khi rộng đến 1000m2, để khảo sát cần nhiều công sức, trong khi lực lượng của đoàn khá mỏng. Phần lớn người dân Lào đều hiểu chính sách lớn của hai nhà nước trong công tác tìm kiếm bộ đội tình nguyện Việt Nam hy sinh, nên đều hết lòng giúp đỡ, song cũng có một bộ phận người dân chỉ nghĩ đến lợi ích kinh tế, đòi hỏi giá tiền rất cao.
Đội phó Nguyễn Hữu Đức thì cho hay: Nhiều năm qua, các mũi của Đội 4 luôn hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao, là lực lượng tinh nhuệ của Đoàn. Mùa khô năm 2007-2008, đội hoàn thành vượt mức chỉ tiêu được giao 200%; năm 2008 -2009 là trên 200%; năm 2009-2010 đạt 120%. Năm 2010-2011, Đoàn giao tìm được 33 thì đội đã tìm được 55 liệt sỹ. Chỉ trong một tháng đầu mùa khô 2011-2012 này, đội đã tìm được 32/40 liệt sỹ được giao. Trong đội, mỗi người một hoàn cảnh, điều kiện kinh tế gia đình của nhiều cán bộ, chiến sỹ còn khó khăn, mới chỉ có một nửa là tạm ổn, lương vợ cộng lương chồng đủ chi tiêu, có trường hợp như vợ Thượng úy Phạm Đình Hùng bị bệnh hiểm nghèo, tiền chạy chữa mỗi tháng hết hơn 6 triệu đồng, lại thêm 2 con nhỏ. Nhưng vượt qua tất cả, khi sang nước bạn, tất cả anh em trong đội luôn có tâm lý, tư tưởng vững vàng, đoàn kết quyết tâm làm tốt nhiệm vụ vẻ vang mà Đảng và Nhà nước giao phó... Ôn chuyện thường ngày, Thiếu tá Đức còn khoe cho chúng tôi nghe chuyện cậu con trai lớp 4 vừa đoạt giải Nhất cuộc thi Olympic Toán và Tiếng Anh cấp tỉnh. Nhìn ánh mắt lấp lánh tự hào của anh, chúng tôi biết - gia đình là nguồn cổ vũ động viên, tạo sức mạnh cho anh và nhiều đồng đội khác.
Sau 3 ngày "dưỡng sức", chiến sỹ của Đội 4 đã khang trang hẳn lên. 3 ngày ngắn ngủi ở Muang Kham, chúng tôi đã mắt thấy, tai nghe nhiều hình ảnh cảm động của chiến sỹ mình: cán bộ, chiến sỹ của đội xuống thu hoạch, đập lúa giúp dân bản; là từng nhóm chiến sỹ tranh thủ các lúc nghỉ tự học, giúp nhau học tiếng bạn, học bài hát tiếng Lào để giao tiếp, giao lưu và làm việc, lính cũ bày cho lính mới những phong tục của các bộ tộc Lào; có chiến sỹ dù ốm vẫn xung phong xuống bản để gặp gỡ bà con nhằm xác minh thông tin phần mộ liệt sỹ. Những nghĩa tình anh bộ đội Cụ Hồ ở Đoàn Quy tập mãi như ánh mặt trời mỗi sáng tỏa ấm Muang Kham.
Thành Chung