Văn bia Thiết Cảng cần được bảo vệ
(Baonghean) - Trên Quốc lộ 1A, đoạn thuộc địa phận xã Diễn An (Diễn Châu) hiện có một tấm văn bia chữ Hán được dựng lên từ giữa thế kỷ XIX. Tấm bia mang tên "Thiết Cảng" (Kênh Sắt) do vua Hiến Tổ triều Nguyễn ngự chế. Đến nay, Bộ Giao thông Vận tải thực hiện Dự án mở rộng QL1A đoạn Thanh Hóa tới Hà Tĩnh nên tấm bia này sẽ phải di chuyển tới một địa điểm khác...
Cuối năm 1842, sau khi hoàn thành lễ thụ phong tại Hà Nội, vua Thiệu Trị cùng quần thần trở về Kinh đô Huế. Khi đi qua con Kênh Sắt, thuộc địa phận xã Diễn An, huyện Diễn Châu ngày nay, nhà vua nhớ lại huyền tích năm nào liền ngự chế bài thơ "Thiết Cảng" ca ngợi phong cảnh cũng như nhắc lại sự tích kì bí, cho khắc lên bia đá đặt tại bờ đông Kênh Sắt, tại xã Tập Phúc, huyện Đông Thành (nay là xã Diễn An, huyện Diễn Châu).
Tấm bia nằm dưới chân núi Sở, mặt hướng ra đường bộ cách mép Quốc lộ 1A chỉ khoảng 10m. Trước đây, tấm bia bị cây gai um tùm bao phủ toàn bộ nên không mấy ai biết đến sự có mặt của nó. Năm 2007, nhà nghiên cứu Hán Nôm Thái Huy Bích và Trần Đình Vân trong một chuyến điền dã đã phát quang vùng đất này, cho chúng ta thấy được tấm bia như hiện nay.
Tấm bia có khổ 63x106cm, trán bia hình bán nguyệt điêu khắc hình đầu rồng, xung quanh là hình các đám mây vân vũ. Tất cả đều mang dấu ấn đậm nét của văn bia thời Nguyễn sơ. Không giống như các văn bia chữ Hán khác, lòng bia Thiết Cảng khắc một bài thơ thất ngôn bát cú Đường luật xen lẫn với lời chú thích về các sự kiện có liên quan có ghi thời gian lập văn bia vào ngày tốt tháng Chạp, niên hiệu Thiệu Trị thứ 2 (Thiệu Trị nhị niên thập nhị nguyệt cát nhật) và câu chú cho biết văn bia do chính tay vua Thiệu Trị soạn (Ngự chế thi nhất thủ). Tất cả văn bia gồm 14 dòng, 286 chữ.
Trải qua 170 năm, tấm bia "trơ gan cùng tuế nguyệt" chứng kiến bao sự thăng trầm thay đổi của Kênh Sắt cũng như con đường thiên lý Bắc
Trong thời gian qua, Bộ GTVT thực hiện Dự án mở rộng và nâng cấp Quốc lộ 1A đoạn qua Thanh Hóa- Hà Tĩnh. Theo kế hoạch, đoạn đường này sẽ được mở rộng ra 2 bên với quy mô thiết kế 4 làn xe có dải phân cách. Ngoài ra, tuyến đường này còn được xây dựng cả đèn cao áp, cây xanh và vỉa hè. Chính vì vậy, vùng đất nơi đặt tấm bia hiện nay sẽ bị san phẳng. Hiện nay, dọc 2 bên đường đã được san ủi mở rộng.
Riêng phần đất có tấm bia đang được trừ lại và chờ phương án di chuyển và bảo vệ. Việc di dời các công trình văn hóa để tiện cho thực hiện các công trình xây dựng là việc làm đòi hỏi phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên có liên quan nhằm bảo vệ tốt di tích lịch sử này.
Trần Tử Quang