Hủng Trăn mùa hạt dẻ

(Baonghean) - Từ Thị trấn Yên Thành chạy xe ngược theo trục đường Tăng Láng chưa đầy 10 km, gặp ngay con dốc Hủng Trăn dài gần 1 km, trên địa bàn xã Đồng Thành. Phía trên đỉnh dốc Hủng Trăn ấy là khu rừng dẻ rộng gần 90 ha, mùa hạt dẻ chín rụng, người dân nơi đây kéo nhau vào rừng nhặt hạt mang ra thị trường bán.

Có lẽ nhờ điều kiện khí hậu cùng với thổ nhưỡng trời ban mà nơi đỉnh dốc Hủng Trăn này, từ xa xưa đã mọc lên rừng cây dẻ, trở thành sản vật trên mảnh đất Yên Thành. Rừng hạt dẻ này được cố Phan Trọng Thọ, người Đồng Thành nhận khoanh nuôi, bảo vệ từ năm 1987.

Trước khi cố Thọ qua đời, ông chia đều toàn bộ khu rừng dẻ cho 3 người con trai bảo vệ. Những cây dẻ thân xù xì, to bằng vòng tay người lớn ôm trọn, cao tới 10 m, cành nào cũng có quả. Những người đi thu hái hạt dẻ không phải trèo lên cây hái, mà ngồi dưới gốc để nhặt. Chị Nguyễn Thị Ngân, xã Kim Thành cho biết: “ Mùa hạt dẻ chín rụng là thời điểm “nông nhàn” của bà con nông dân, nên chị em kéo nhau đi nhặt hạt dẻ đông lắm…”

Nhặt hạt dẻ dưới rừng dẻ Hủng Trăn.

Đi nhặt hạt dẻ chỉ cần mang theo cái bao tải nhỏ, lần theo từng gốc dẻ to tìm nhặt hạt. Có những quả khi rơi xuống tự tách vỏ, hạt bay ra ngoài, cũng có quả vẫn đang ngậm hạt, phải tách ra mới lấy được hạt. Cây dẻ có nhiều trên một số xã miền núi của Yên Thành, nhưng mọc rải rác, chỉ có rừng của cố Thọ là “rặt” cây dẻ nên dễ thu nhặt. Vào mùa hạt dẻ rụng, người dân trong vùng đến rừng cố Thọ nhặt hạt dẻ, trước khi vào nhặt, phải đăng ký với chủ nhà để chia phần trăm. Cuối buổi, cân số lượng lên, người nhặt được hưởng 60%, chủ nhà lấy 40%. Như các năm trước, dẻ được mùa, quả nhiều, một người vào rừng nhặt một buổi được trên 10 kg hạt, sau khi để lại cho chủ, còn bán được khoảng 150 nghìn đồng. Nhưng năm nay, rừng dẻ mất mùa, quả ít, nên người đi nhặt không thu được nhiều.

Cụ Võ Thị Tỳ, vợ cố Thọ, móm mém: “Không biết ra răng nhưng từ ngày ông Thọ nhà tui mất đến dừ (cố Thọ mất năm 2009), rừng dẻ năm nào cũng mất mùa. Trước đây cây dẻ nhiều quả lắm. Trước khi bước vào vụ thu hoạch hạt dẻ, ông Thọ phát dọn thật sạch dưới gốc cây, khi quả dẻ bắt đầu rụng, ông chọn những cây nhiều quả nhất, lấy tấm to bạt trải dưới gốc, sáng mai ngủ dậy, thu về hàng yến hạt. Khách hàng từ các nơi đánh xe về thu mua bằng hết”.

Chị Đặng Thị Thu, vợ anh Phan Trọng Lương, con trai cố Thọ cho biết: “Vào mùa dẻ nở hoa, cả khu rừng ôm trọn 2 quả đồi này trắng tinh, trông rất đẹp mắt. Nhưng không phải năm nào dẻ cũng được mùa, cây dẻ giống như cây lúa ngoài đồng. Năm nào cây dẻ ra hoa gặp phải trời mưa to, gió mạnh là năm đó dẻ mất mùa. Nếu năm nào thuận trời là năm đó được mùa hạt dẻ. Những năm được mùa, phụ nữ ở các xã: Đồng Thành, Kim Thành, Quang Thành… kéo nhau vào rừng nhặt hạt dẻ như đi hội. Mỗi ngày một người nhặt ít nhất được 10 kg, trả cho chủ rừng còn bán được hơn trăm nghìn đồng…”.

Quả dẻ nhiều gai cứng, hình thù xù xì như quả chôm chôm, nhưng nhỏ hơn, mỗi quả chứa một hạt, cũng có những quả chứa hai hạt. Hạt dẻ có hình tròn đều, vỏ mỏng. Cứ vào khoảng đầu tháng 9 đến giữa tháng 10 (dương lịch) quả dẻ chín, rụng xuống đất. Người dân vào rừng tìm nhặt hạt dẻ đi bán. Đặc điểm nổi bật của hạt dẻ trên đỉnh Hủng Trăn là hạt đều, to gần bằng hạt nhãn. Khi chín vỏ của nó có màu nâu tía. Hạt dẻ thu về phơi khô, rang chín ăn ngậy bùi và thơm. Cũng có người đem luộc hạt dẻ mới cho vào chảo rang. Ăn hạt dẻ không phải như ăn ngô, ăn lạc, mà từ tốn, khoan thai. Nhẹ nhàng cắn tách vỏ bên ngoài, lấy phần nhân chậm rãi nhai để cảm nhận sự thơm bùi của nó.

Mùa hạt dẻ chín, người dân vùng miền núi Yên Thành khi đi xa thường tìm mua cho bằng được để lấy làm quà. Với giá bán tại chợ quê chỉ từ 25 - 30 nghìn đồng/kg. Tiết thu se lạnh, những ai đến với Hủng Trăn, ngoài thưởng thức nắm hạt dẻ rang nóng hổi trên tay, sẽ cảm nhận được hương vị của núi rừng và tấm lòng của người chăm sóc và bảo vệ rừng dẻ. Dừng chân bên con đập Vệ Vừng xung quanh là rừng xanh bao bọc, tạo thành cảnh quan khu du lịch sinh thái tuyệt đẹp trên đất lúa…

Xuân Hoàng