Vướng trong khởi kiện đơn vị nợ đọng BHXH

(Baonghean) - Thực hiện Luật BHXH năm 2014, từ ngày 1/1/2016, quyền khởi kiện các đơn vị nợ đọng BHXH được giao cho tổ chức công đoàn. Thế nhưng đến nay, sau hơn 1 năm thực hiện, trên địa bàn toàn tỉnh vẫn chưa có trường hợp nào khởi kiện thành công.

Nhức nhối nợ đọng kéo dài

Cùng chung thực trạng với nhiều tỉnh, thành trong cả nước, ở Nghệ An, tình hình nợ đọng BHXH diễn biến ngày càng phức tạp, ảnh hưởng quyền lợi của hàng nghìn người lao động. Tính đến nay, tổng số nợ bảo hiểm toàn tỉnh là hơn 300 tỷ đồng, trong đó nhiều đơn vị nợ lớn kéo dài, việc thu hồi dây dưa nhiều năm chưa dứt điểm được.

“Điểm mặt, chỉ tên” những đơn vị nợ đọng kéo dài cho thấy phần lớn là các đơn vị ngoài quốc doanh, hoạt động trong lĩnh vực xây dựng, giao thông vận tải. Trong đó có nhiều đơn vị BHXH xác định là đã “làm hết cách”, chỉ còn giải pháp cuối cùng là tiến hành khởi kiện. Một số đơn vị xếp “đầu bảng” nợ đọng lâu năm như Công ty CP đầu tư xây dựng 24 có 53 lao động, với số tiền nợ đọng BHXH lên đến 16 tỷ 360 triệu đồng; Công ty CP xây dựng Thuỷ lợi 1 có 77 lao động, số tiền nợ 6 tỷ 137 triệu đồng… Ngoài ra, các doanh nghiệp quy mô nhỏ và vừa có từ 15, 20 lao động trở lên đang nợ BHXH trên dưới 1 tỷ đồng khá nhiều.

Quy trình khởi kiện doanh nghiệp nợ đọng BHXH.

Theo đánh giá, hiện nay có 3 hình thức nợ BHXH làm ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động: trường hợp người lao động bị doanh nghiệp nợ toàn bộ và hoàn toàn không được thụ hưởng chính sách BHXH; doanh nghiệp làm ăn được nhưng cố tình chây ì không đóng BHXH cho người lao động; một bộ phận doanh nghiệp thực sự khó khăn, không có khả năng đóng. Nguyên nhân nợ BHXH của các doanh nghiệp là do tình hình KTXH gặp nhiều khó khăn; nhiều đơn vị trên thực tế đã ngừng hoạt động nhưng không báo giảm cho cơ quan BHXH dẫn đến số nợ ảo tăng lên hàng tháng, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của người lao động.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp ngoài quốc doanh trên địa bàn tỉnh chủ yếu quy mô nhỏ và vừa, kinh doanh hình thức hộ gia đình, hoạt động không ổn định, phần lớn không có cán bộ chuyên trách công tác BHXH nên hiểu biết về Luật BHXH, BHYT còn hạn chế; các chủ doanh nghiệp chưa quan tâm đến quyền lợi người lao động.

Trước thực tế đó, BHXH tỉnh đã phối hợp với Liên đoàn Lao động tỉnh để tiến hành hồ sơ, thủ tục khởi kiện - giải pháp cuối cùng để thu hồi nợ đọng. Theo thống kê của BHXH tỉnh, năm 2016, BHXH đã chuyển danh sách 75 đơn vị nợ đọng kéo dài đã được Chánh thanh tra Sở LĐ-TB&XH ban hành quyết định xử phạt năm 2015 cho Liên đoàn Lao động tỉnh khởi kiện. Luỹ kế đến tháng 5/2017, cơ quan BHXH tỉnh đã lập hồ sơ đề nghị Liên đoàn Lao động tỉnh khởi kiện 48 đơn vị, với tổng số tiền nợ hơn 50 tỷ 300 triệu đồng. Thế nhưng, ngay cả khi đề cập đến phương án “đệ đơn ra toà”, toàn tỉnh cũng mới chỉ hoà giải được 1 đơn vị là Công ty CP VENTURE (Thanh Chương) và 1 đơn vị khắc phục nợ là Trung tâm giống chăn nuôi. Còn lại, thông tin từ Liên đoàn Lao động tỉnh cho biết, tính đến thời điểm này, Liên đoàn đã gửi 14 bộ hồ sơ khởi kiện doanh nghiệp nợ BHXH lên toà án nhưng vẫn đang trong giai đoạn phải bổ sung thêm thông tin.

Dù được đánh giá là khá tích cực trong việc thực hiện quyền khởi kiện nhưng tổ chức công đoàn đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, mà trên hết, sự chồng chéo và cả những khoảng trống trong quy định pháp luật vô hình trung dựng nên những “rào cản” thách thức. Để tổ chức công đoàn khởi kiện và được tòa án chấp nhận thụ lý, cần phải căn cứ vào Bộ luật Tố tụng dân sự, thế nhưng Luật BHXH có hiệu lực từ 1/1/2016, Luật Tố tụng dân sự thì ngày 1/7/2016 mới có hiệu lực. Mặt khác, Bộ luật Hình sự có hiệu lực từ 1/7/2016, nhưng phải tạm dừng để chờ tới Kỳ họp Quốc hội tới đây cho ý kiến. Bên cạnh đó, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam và Toà án nhân dân tối cao chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể để khởi kiện doanh nghiệp nợ đọng BHXH.

Trước đây khi quyền khởi kiện nằm trong tay cơ quan BHXH thì chỉ cần dựa vào số nợ, thời gian nợ, còn khi tổ chức công đoàn kiện doanh nghiệp nợ BHXH cần phải được người lao động ủy quyền, tổ chức công tác hòa giải. Tuy nhiên, công tác hòa giải rất khó thực hiện. Ngoài ra, theo quy định, để khởi kiện doanh nghiệp nợ BHXH, công đoàn cơ sở phải đứng ra khởi kiện hoặc ủy quyền cho công đoàn cấp trên trực tiếp. Tuy nhiên, ở Nghệ An hiện có một số doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ chưa có tổ chức công đoàn cơ sở, cho nên không thể ủy quyền cho công đoàn cấp trên cơ sở khởi kiện doanh nghiệp ra tòa. Một lý do “tế nhị” khác là cán bộ công đoàn cơ sở còn đang trực tiếp nhận lương của chủ doanh nghiệp, nên việc đứng đơn khởi kiện là khó xảy ra.

Hy vọng vào Bộ Luật Hình sự sửa đổi

Bàn về giải pháp gỡ vướng trong quá trình thực hiện quyền khởi kiện doanh nghiệp nợ đọng BHXH, ông Nguyễn Chí Công - Trưởng Ban Chính sách pháp luật, Liên đoàn Lao động tỉnh cho rằng, cả Liên đoàn và ngành BHXH đều đang đặt nhiều hy vọng vào Bộ Luật Hình sự năm 2015 sửa đổi với nhiều điểm mới. Đáng chú ý, Điều 216, Bộ Luật Hình sự năm 2015 quy định về tội trốn đóng BHXH cho người lao động, người vi phạm có thể bị phạt tiền đến 3 tỷ đồng, phạt tù tới 7 năm. Hiện tại, Bộ Luật Hình sự sửa đổi đang chờ được thông qua tại kỳ họp thứ 3, Quốc hội khoá XIV. Một khi Bộ Luật được thông qua và có hiệu lực thi hành sẽ tạo thêm sức răn đe hiệu quả đối với nhiều chủ sử dụng lao động đang trốn đóng, nợ đọng BHXH.

Tuy nhiên, trong khi chờ đợi những khơi thông về mặt pháp lý, trước hết, Liên đoàn Lao động và ngành BHXH vẫn đang rốt ráo tìm cách giải quyết với từng vụ kiện cụ thể. Ông Ngô Ngọc Thanh - Trưởng phòng Khai thác và thu nợ, BHXH tỉnh cho biết, BHXH tỉnh và Liên đoàn Lao động tỉnh đã ký chương trình phối hợp về việc trao đổi, cung cấp thông tin, tài liệu, kinh nghiệm trong việc khởi kiện ra Toà án đối với các hành vi vi phạm pháp luật về BHXH, BHYT, BHTN; phối hợp tham gia tố tụng tại Toà án nhân dân các cấp. Cùng với đó, ngành BHXH kiến nghị UBND tỉnh chỉ đạo Toà án, Thi hành án thực hiện khởi kiện, thi hành án các đơn vị nợ BHXH kịp thời, đảm bảo quyền lợi cho người lao động.

Để việc khởi kiện các doanh nghiệp nợ đọng BHXH trở thành giải pháp hữu hiệu nhằm khắc phục, hạn chế tình trạng nợ đọng BHXH thì thiết nghĩ, cũng cần chú trọng nâng cao trình độ, năng lực, kiến thức pháp luật về khởi kiện và tranh tụng tại tòa của cán bộ công đoàn; ngành BHXH cần đẩy mạnh việc thanh tra, kiểm tra việc các doanh nghiệp thực hiện luật về BHXH, giảm thiểu tình trạng doanh nghiệp nợ đọng BHXH. Với quan điểm “vướng đâu, gỡ đó”, quyết tâm thu được BHXH để đảm bảo quyền lợi cho người lao động, hy vọng thời gian tới, sự đồng hành giữa ngành BHXH và Liên đoàn Lao động tỉnh sẽ mang đến nhiều hiệu quả thiết thực.

Phước Anh