Lớp tàu sân bay lai tạp kém thành công của Liên Xô

Các chiến hạm lớp Kiev có thiết kế lai giữa tuần dương hạm và tàu sân bay, nhưng lại không thể thực hiện chuyên biệt nhiệm vụ nào.

Baku, chiếc tàu sân bay hiện đại nhất trong lớp Kiev. Ảnh: Wikipedia.

Cuối Chiến tranh Lạnh, Liên Xô chế tạo hàng loạt tàu sân bay lớp Kiev trong nỗ lực xây dựng lực lượng không quân hải quân sử dụng tiêm kích cánh bằng đầu tiên, nhằm chuyển từ cường quốc trên bộ sang cường quốc biển và thách thức sự thống trị đại dương của hải quân Mỹ, theo National Interest.

Chuyên gia quân sự Kyle Mizokami nhận định sự ra đời của chiến hạm lớp Kiev đã nâng tầm hải quân Liên Xô, giúp nước này triển khai sức mạnh ra thế giới, đặc biệt khi họ không có lực lượng tấn công tầm xa để đối phó hàng rào phong tỏa trên biển của Mỹ trong khủng hoảng tên lửa Cuba.

Dù đã đầu tư lớn vào tàu ngầm, Sergei Gorshkov, đô đốc hạm đội Liên Xô, vẫn muốn có một lực lượng cân bằng giữa tàu ngầm và tàu nổi, đủ sức triển khai tới vùng biển xa. Trước việc Mỹ sắp triển khai tên lửa đạn đạo phóng từ tàu ngầm Trident C-3, hải quân Liên Xô cần có khả năng hoạt động cách xa lục địa Á - Âu để đối phó, dẫn tới cạnh tranh trực tiếp với lực lượng tác chiến tàu sân bay Mỹ.

Bên cạnh đó, nhiều nước trên thế giới trở thành đồng minh của Liên Xô, giúp họ tiếp cận được nhiều cảng biển hơn. Từ đó, Moscow cũng muốn duy trì mạng lưới đồng minh nước ngoài, điều vốn đòi hỏi sự hiện diện của lực lượng hải quân xa bờ. 4 tàu sân bay Đề án 1143 "Krechyet" (lớp Kiev) là một phần trong nỗ lực phục vụ hai mục tiêu này.

Liên Xô ra mắt tàu sân bay Kiev vào năm 1975, trước khi đóng thêm tàu Minsk năm 1978, Novorossiysk năm 1982 và Baku vào năm 1987. Cả 4 tàu đều được chế tạo tại nhà máy đóng tàu Nam Nikolayev ở Ukraine, cơ sở duy nhất của Liên Xô đủ khả năng đóng tàu mặt nước cỡ lớn.

Giống các tàu lớp Moskva trước đó, lớp Kiev là sự pha trộn thiết kế của nhiều loại tàu, với nửa phía trước giống tuần dương hạm mang tên lửa dẫn đường và nửa sau giống thiết kế tàu sân bay. Liên Xô định danh lớp Kiev là "tàu tuần dương hạng nặng mang theo tiêm kích". Tàu có lượng giãn nước 45.000 tấn và chiều dài 271 m, bằng 85% chiều dài siêu tàu sân bay lớp Nimitz của Mỹ.

Nửa trước tàu Kiev được trang bị hỏa lực mạnh với 8 tên lửa diệt hạm P-500 Bazalt, mỗi quả mang đầu đạn nổ mạnh nặng 907 kg hoặc một đầu đạn hạt nhân có sức công phá tương đương 23 quả bom Mỹ ném xuống Hiroshima. Tên lửa P-500 có tầm bắn 550 km, nhận dữ liệu mục tiêu từ máy bay tuần thám Tu-95 hoặc trực thăng thuộc không đoàn ngay trên tàu. Đầu đạn hạt nhân là phương án rất hiệu quả để đối phó cụm tàu sân bay chiến đấu Mỹ, chỉ cần một quả xuyên thủng lưới phòng không là đủ hủy diệt toàn bộ cụm tàu sân bay chiến đấu của Washington.

Tiêm kích Yak-38P hạ cánh trên tàu sân bay lớp Kiev. Ảnh: Wikipedia.

Được thiết kế để đối đầu trực tiếp với tàu sân bay Mỹ nên lớp Kiev được trang bị lưới phòng không dày đặc. Ba chiếc đầu tiên được tích hợp hai bệ phóng tên lửa phòng không M-11 Shtorm với 72 quả tên lửa dự trữ, trong khi chiếc Baku mang tới 192 tên lửa phòng không thuộc hệ thống 3K95 Kinzhal. Mỗi tàu cũng mang theo 40 tên lửa thuộc tổ hợp 9K33 Osa.

Hệ thống phòng thủ tầm gần của tàu gồm 8 bệ pháo AK-630 cỡ nòng 30 mm. Ngoài ra, lớp Kiev còn được trang bị hai pháo 76 mm ở mũi và đuôi tàu, cùng hai bệ phóng rocket chống ngầm RBU-6000 và 10 ngư lôi.

Tuy nhiên, cải tiến thực sự ở lớp Kiev là khả năng triển khai không quân hải quân. Tàu có đường băng nằm lệch 6 độ so với trục dọc thân, song song với đài chỉ huy và kéo dài tới đuôi tàu. Đường băng chiếm 2/3 chiều dài tổng thể của tàu, trong khi phần còn lại vẫn giữ thiết kế tuần dương hạm mang tên lửa truyền thống.

Lớp Kiev được thiết kế để mang theo 20 tiêm kích Yak-38 với khả năng cất hạ cánh thẳng đứng. Khi hoạt động trên biển, mỗi tàu thường mang theo 13 tiêm kích Yak-38 và 12 trực thăng Ka-25. Phi đội Ka-25 có thể làm nhiệm vụ chỉ thị mục tiêu cho tên lửa P-500 Bazalt, săn ngầm và tìm kiếm cứu nạn.

Sau khi Liên Xô tan rã, những tàu này được Nga tiếp quản, nhưng không thể bảo dưỡng do nhà máy đóng tàu Nam Nikolayev và phụ tùng thay thế nằm ở Ukraine, khiến cả 4 tàu lớp Kiev đều bị loại biên. Trung Quốc mua lại tàu Kiev và Minsk. Tàu Kiev được lai dắt về Thiên Tân và cải hoán thành một khách sạn nổi sang trọng, trong khi tàu Minsk được mang trưng bày. Tàu Novorossiysk bị tháo dỡ lấy sắt vụn ở cảng Pohang, Hàn Quốc trong thập niên 1990.

Baku, chiếc cuối cùng của lớp Kiev, cũng là tàu hiện đại và trong tình trạng tốt nhất được đổi tên thành tàu Đô đốc Gorshkov, trước khi được bán cho Ấn Độ để hoán cải thành tàu sân bay thực thụ. Khi được bàn giao cho hải quân Ấn Độ, nó được đổi tên thành INS Vikramaditya và đóng vai trò soái hạm.

Chiếc Baku được hoán cải thành tàu sân bay INS Vikramaditya. Ảnh: Wikipedia.

Tàu sân bay lớp Kiev là dự án tham vọng của Liên Xô nhằm tạo ra chiến hạm đủ sức đối đầu với tàu sân bay Mỹ và săn tìm tàu ngầm chiến lược của đối phương. Tuy nhiên, do thiết kế "nửa nạc nửa mỡ", không chuyên biệt cho một nhiệm vụ cụ thể, khả năng chiến đấu thực tế của lớp Kiev là rất hạn chế, chuyên gia Mizokami nhận định.

Theo VNE