Tình cảm đặc biệt của nguyên Tổng Bí thư Đỗ Mười với quê hương Nghệ An

Điều này có lẽ xuất phát từ nhiều khía cạnh, trước hết đây là vùng đất địa linh nhân kiệt, giàu truyền thống cách mạng và bị tàn phá nặng nề bởi chiến tranh; Nghệ An cũng là quê hương của Chủ tịch Hồ Chí Minh – người cha già, vị lãnh tụ vô cùng kính yêu của toàn dân tộc. Và tình cảm đặc biệt của nguyên TBT Đỗ Mười dành cho xứ Nghệ còn xuất phát từ một chút riêng tư mang tính gia đình – người vợ đầu của ông là bà Tạ Thị Thanh (đã mất) người xã Diễn Kim, huyện Diễn Châu.

Người đặt viên gạch đầu tiên tái thiết thành phố Vinh

Khi nói đến dấu ấn của nguyên TBT Đỗ Mười với quê hương Nghệ An, sẽ có nhiều điều để các vị từng là lãnh đạo tỉnh hồi tưởng, kể lại; có nhiều bài học quý được chia sẻ. Tuy nhiên sẽ không gì thay thế được hình ảnh vị Phó Thủ tướng Chính phủ, kiêm Bộ trưởng Bộ Xây dựng Đỗ Mười là người đã đặt viên gạch đầu tiên tại lễ khởi công xây dựng khu chung cư Quang Trung, thành phố Vinh vào ngày Quốc tế Lao động 1/5/1974. (Bức ảnh được chụp bởi Nhà báo Nguyễn Hùng Sơn, lúc bấy giờ là phóng viên ban ảnh, Báo Nghệ An). Bức ảnh ghi lại khoảnh khắc đặc biệt này đã trở thành hình ảnh mang tính biểu tượng không chỉ đối với thành phố Vinh và tỉnh Nghệ An mà còn thể hiện sự kiên cường, vượt qua khó khăn thách thức của một đất nước đang trong thời kỳ chiến tranh đứng lên xây dựng, tái thiết quê hương.

Nguyên TBT Đỗ Mười, người đặt viên gạch đầu tiên xây dựng khu chung cư Quang Trung (TP.Vinh) ngày 1-5-1974. Ảnh TL

Xin được nhắc nhớ một chút về lịch sử để thấy ý nghĩa lớn lao của công cuộc tái thiết đô thị Vinh và tỉnh Nghệ An vào những năm cuối của cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ:

Ngày 5/8/1964, liên tiếp nhận những thất bại nặng nề tại chiến trường miền Nam, đế quốc Mỹ sau khi dựng lên “sự kiện Vịnh Bắc bộ” đã leo thang ném bom, tàn phá miền Bắc Việt Nam. Nghệ An và thành phố Vinh là trọng điểm bắn phá của không quân đế quốc. Trong vòng 8 năm, từ năm 1964-1972 hàng triệu tấn bom đạn đã đổ xuống miền Bắc. Ở thành phố Vinh không còn một ngôi nhà nguyên vẹn, toàn bộ bệnh viện, trường học, công trình kiến trúc bị hủy hoại hoàn toàn, nền kinh tế bị bom tàn phá đến kiệt quệ.

TP. Vinh hoang tàn sau 8 năm đế quốc Mỹ leo thang đánh phá ra miền Bắc. Ảnh TL

Ngày 27/1/1973 Hiệp định Paris được ký kết, đế quốc Mỹ buộc phải chấp nhận ngừng mọi hành động leo thang ra miền Bắc. Và lúc này, các đô thị như Vinh mới có điều kiện và cơ hội bắt tay vào công cuộc xây dựng lại thành phố. Được sự quan tâm của Trung ương, Vinh được lựa chọn để tiến hành tái thiết với sự giúp đỡ chí tình, chí nghĩa của chính phủ CHDC Đức, trước đó ngày 22/10/1973 Chính phủ Việt Nam và CHDC Đức ký kết Hiệp định tái thiết thành phố Vinh.

Sau khi hiệp định được ký kết, cuối năm 1973, những chuyên gia về kiến trúc, xây dựng đầu tiên của Đông Đức đã đến thành phố Vinh tiến hành khảo sát xây dựng, khôi phục thành phố sau chiến tranh. Trong số những người Đức đầu tiên đặt chân đến Vinh ngày ấy, có Giáo sư Gerhard Kosen – Thứ trưởng Bộ xây dựng, Quốc vụ khanh. Điều này cho thấy chính phủ CHDC Đức đã dành cho Việt Nam, tỉnh Nghệ An và TP.Vinh sự quan tâm, giúp đỡ đặc biệt.

Đoàn chuyên gia đầu tiên của CHDC Đức đến Vinh để giúp tái thiết thành phố sau chiến tranh. Ảnh TL

Sau khi tiến hành khảo sát, đo đạc, lập thiết kế đoàn chuyên gia Đức và tỉnh Nghệ An quyết định chọn xây dựng khu chung cư dọc theo trục đường Quang Trung thuộc khu vực trung tâm thành phố, tuyến đường này đồng thời là đoạn Quốc lộ 1A chạy qua Vinh. Theo thiết kế và kế hoạch ban đầu, khu chung cư Quang Trung sẽ được xây dựng cả phía Đông và phía Tây đường Quang Trung. Toàn bộ khu quy hoạch nằm trên diện tích khoảng 30ha, được chia làm 5 nhóm nhà từ A đến E. Phía Đông gồm 3 nhóm, trong đó nhóm A có 6 nhà, nhóm B có 5 nhà, nhóm C có 9 nhà . Ngoài ra khu vực này còn được quy hoạch xây dựng trung tâm thương mại, 1 trường tiểu học, 2 trường mầm non, 2 nhà trẻ. Phía Tây gồm 2 nhóm: D và E, trong đó nhóm D có 9 nhà , nhóm E có 6 nhà. Tuy nhiên vì nhiều lý do 2 cụm chung cư D và E không thể thực hiện được, trong đó nguyên nhân trước hết là tỉnh Nghệ An và TP.Vinh không đủ điều kiện kinh tế, phương tiện vật chất thiết yếu để thực hiện.

Sau lễ khởi công ngày 1/5/1974, các công trình trong dự án xây dựng khu chung cư Quang Trung nhanh chóng được triển khai. Ảnh TL

Khu nhà Quang Trung đã từng là biểu tượng và là một phần lịch sử không thể thiếu của thành Vinh. Ảnh: Sách Nguyễn.

Trở lại không khí của Ngày Quốc tế Lao động cách đây hơn 44 năm, trong một bài viết mang tên: “Ký ức ngày đầu xây dựng lại thành phố Vinh” của ông Ngô Văn Yêm - nguyên Trưởng Phòng Quản lý đô thị Vinh có viết: “Ngày 01/5/1974, tại thành phố Vinh, vùng đất bị hủy diệt trong chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ đã bừng lên ngay hội lớn. Dòng người từ các ngả của thành phố đổ về khu Quang Trung. Tại rạp chiếu bóng 12/9. Ủy ban hành chính Nghệ An đã long trọng tổ chức lễ khởi công xây dựng lại thành phố”.

Ông Ngô Văn Yêm - nguyên Trưởng Phòng QLĐT Vinh nói về sự kiện xây dựng chung cư Quang Trung 1-5-1974. Ảnh: Đức Anh

Ông Ngô Văn Yêm cho biết, lúc đó ông là Kiến trúc sư đang làm việc tại Bộ Xây dựng thì được điều động vào Vinh để tham gia xây dựng khu chung cư Quang Trung với vai trò là người phiên dịch cho đoàn chuyên gia CHDC Đức. Sở dĩ có sự phân công này là vì ông Yêm thứ nhất là có chuyên môn về xây dựng và điều quan trọng hơn là ông từng tu nghiệp, học tập và được tạo tại CHDC Đức.

“Hôm đó có hàng ngàn người đổ về công trường xây dựng để chứng kiến lễ khởi công. Trọng đại lắm, tự hào lắm. Tỉnh tổ chức lễ mít tinh kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động ngay trong Rạp 12/9, cả hội trường chiếu bóng chỉ khoảng vài trăm chỗ ngồi nhưng đã chặt như nêm. Lễ mít tinh trở nên đặc biệt bởi có sự tham gia của Phó Thủ tướng Chính phủ kiêm Bộ trưởng Bộ Xây dựng Đỗ Mười và Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền CHDC Đức tại Việt Nam, ông Dieter Doring. Ngoài ra còn có Bí thư Tỉnh ủy Nghệ An Nguyễn Sỹ Quế cùng lãnh đạo tỉnh và đoàn chuyên gia Đức” – ông Ngô Văn Yêm kể lại.

Thành Vinh hôm nay. Ảnh: Sách Nguyễn

Cũng theo ông Yêm, ngay sau lễ mít tinh, các đại biểu đã đến công trường, tại khu nhà A1 – chung cư Quang Trung tiến hành làm lễ động thổ xây dựng. Và với việc đặt viên gạch đầu tiên để tiến hành tái thiết thành phố Vinh, Phó Thủ tướng Chính phủ Đỗ Mười dường như đã thể hiện khát vọng của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân tỉnh Nghệ An về sự vươn lên sau những tháng năm gian khó.

Tình cảm thiết thân đặc biệt với xứ Nghệ

Có thể nói sự quan tâm, tình cảm của nguyên TBT Đỗ Mười dành cho Nghệ An là tấm chân tình thiết thân, hiếm có. Ông Nguyễn Bá – nguyên Bí thư Tỉnh ủy Nghệ An cho biết, khi còn đang đương chức hay khi đã nghỉ ngơi, TBT Đỗ Mười chưa bao giờ ngừng trăn trở về mảnh đất quê hương Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ông đặc biệt quan tâm đến miền Tây Nghệ An. Lần nào về thăm Nghệ An hay có cán bộ tỉnh ra Hà Nội, TBT đều hỏi về miền Tây Nghệ An. Điều mà TBT Đỗ Mười đặt ra bao giờ cũng là: Đồng bào miền Tây có đói khổ không, làm ăn như thế nào, kinh tế có phát triển không?.

Miền Tây Nghệ An. Ảnh: Sách Nguyễn

“Có lần ông nói đùa với Tỉnh ủy là nên chia Nghệ An ra làm đôi, phía Tây đưa ông Tùy (Phạm Xuân Tùy, nguyên Chủ tịch UBND tỉnh - PV) lên phụ trách, vùng đồng bằng ông Bá làm (Nguyễn Bá, nguyên Bí thư Tỉnh ủy - PV) . Khu vực miền núi này giàu tiềm năng nhưng đồng bào khổ quá. Mục đích là để thúc đẩy phát triển kinh tế miền Tây Nghệ An. Ý đồng chí Tổng Bí thư là chỗ đó” – ông Nguyễn Bá kể lại.

Nguyên Bí thư Tỉnh ủy Nguyễn Bá cũng nói rằng, thực hiện sự chỉ đạo của Tổng Bí thư Đỗ Mười, Tỉnh ủy, UBND tỉnh đã bằng nhiều chủ trương, chính sách tập trung đầu tư, xây dựng và có nhiều giải pháp để phát triển khu vực miền Tây Nghệ An. Nhiều chính sách kinh tế, văn hóa, xã hội, hạ tầng giao thông đã được ưu tiên cho đồng bào miền núi. Chính nhờ vậy, diện mạo, đời sống xã hội khu vực này đã được cải thiện nâng cao đáng kể. Và qua đó cũng cho thấy tầm nhìn của vị nguyên thủ quốc gia đối với địa phương có đường biên giới dài nhất giáp ranh với nước CHDCND Lào.

Mô hình trồng chanh leo của đồng bào Mông ở bản Phà lõm, xã Tam Hợp (Tương Dương). Ảnh: TL Đào Tuấn

"Sau này, có lần về thăm tỉnh, TBT Đỗ Mười yêu cầu được đi thăm miền Tây Nghệ An, ông đã khen ngợi lãnh đạo tỉnh Nghệ An đã thực hiện đúng chỉ đạo của Trung ương, đã kéo gần hơn khoảng cách giữa miền núi và đồng bằng. Khi đó TBT nói rằng, về cơ sở hạ tầng, đời sống, điều kiện nhà cửa của người dân các huyện miền Tây Nghệ An hơn hẳn những địa phương thuộc các tỉnh miền núi phía Bắc” – ông Nguyễn Bá hào hứng kể đồng thời cho biết, năm 2017 khi ra thăm nguyên TBT Đỗ Mười nhân dịp tròn 100 tuổi, câu đầu tiên ông hỏi vẫn là: Tình hình đồng bào miền núi Nghệ An hiện nay như thế nào?.

Người con rể của vùng quê biển

Người vợ đầu của nguyên TBT Đỗ Mười là bà Tạ Thị Thanh, quê xã Diễn Kim, Diễn Châu. Cũng theo lời kể của nguyên Bí thư Tỉnh ủy Nguyễn Bá, mỗi lần về thăm và làm việc tại Nghệ An, TBT Đỗ Mười đều thăm hỏi, quan tâm đến “đằng ngoại”. Có lần đồng chí Đỗ Mười có nguyện vọng và đề nghị tỉnh sắp xếp về thăm xã Diễn Kim, quê vợ. Về đây đồng chí thăm viếng nhà thờ, thắp hương tổ tiên và gặp gỡ, hỏi han từng người.

Nguyên Tổng Bí thư cũng nói với bà con rằng, vì công việc bộn bề không có nhiều thời gian đề về thăm xã Diễn Kim nhưng trong sâu thẳm ông luôn trăn trở cho mảnh đất ven biển này. “Lúc bấy giờ xã Diễn Kim còn rất nghèo, nhận thấy người dân địa bàn còn thiếu một cây cầu để thuận tiện cho việc lưu thông đi lại, đồng chí Đỗ Mười đã chỉ đạo các ban, ngành Trung ương cấp kinh phí để xây dựng một cây cầu. Cây cầu có tên Diễn Kim nhưng nhiều người dân địa phương vẫn gọi là cầu ông Mười” - ông Nguyễn Bá hồi tưởng.

Nguyên Tổng bí thư Đỗ Mười cũng là người con rể của quê biển Diễn Châu. Ảnh minh họa: Sách Nguyễn.

Nguyên Bí thư Tỉnh ủy Nguyễn Bá cho rằng tình cảm đặc biệt mà TBT Đỗ Mười dành cho quê hương Nghệ An còn thể hiện trong việc, khi còn đang giữ cương vị Chủ tịch Hội đồng bộ trưởng (nay là Thủ tướng Chính phủ), Tổng Bí thư Đỗ Mười đã xung phong được đưa vào danh sách bầu cử Đại biểu Quốc hội tại tỉnh Nghệ Tĩnh (giai đoạn chưa cắt tỉnh) và ông trở thành Đại biểu Quốc hội khóa VIII (1988) đại diện cho nguyện vọng, quyền lợi của cử tri Nghệ Tĩnh.

Tất cả những điều kể trên cho thấy TBT Đỗ Mười dường như đã tự coi mình là một phần của mảnh đất trung kiên xứ Nghệ.

Đào Tuấn