Mustafa al-Kadhimi: Thủ tướng 'quá tam ba bận' của Iraq

Từ nhà báo đến Thủ tướng

Iraq vốn đã chìm trong bế tắc chính trị, đặc biệt rơi vào khủng hoảng từ tháng 12 năm ngoái, khi các cuộc biểu tình rầm rộ buộc Thủ tướng khi đó là ông Adil Abdul-Mahdi phải từ chức chỉ sau một năm tại vị. Kể từ đó, các đảng phái liên tục tranh cãi và chia rẽ để tìm ra nhân vật thay thế và lập ra một nội các mới.

Tân Thủ tướng Iraq Mustafa al-Kadhimi. Ảnh: Uwidata

Đã có một số ứng cử viên được đề xuất như cựu Bộ trưởng Truyền thông Mohammed Tawfiq Allawi hay ông Adnan al-Zurfi, cựu Thị trưởng thành phố Najar, người đứng đầu nhóm nghị sĩ đảng Nars của cựu Thủ tướng Haider Al Abadi tại Quốc hội. Thế nhưng, các nhân vật này đều vấp phải sự phản đối quyết liệt của các phe phái chính trị Iraq. Đặc biệt, các ứng cử viên này đều bị giới cử tri trẻ tại Iraq quay lưng, do đã quá mệt mỏi với các quan điểm và chính sách cũ kỹ. Cho đến ông Mustafa al-Kadhimi, đây là ứng cử viên hiếm hoi nhận được sự ủng hộ, nhất trí của hầu hết giới lãnh đạo Shiite đang nắm quyền.

Sự “vô can” với các rối ren của chính trường Iraq thời gian qua đã khiến tân Thủ tướng Iraq nhận được sự ủng hộ tuyệt đối.

Dư luận đặt câu hỏi, tân Thủ tướng Iraq vì sao thuyết phục được chính giới nước này như vậy? Lật lại hồ sơ của ông Mustafa al-Kadhimi, không bất ngờ khi nhân vật này không hề là một chính trị gia chuyên nghiệp. Dường như chính sự “vô can” với các rối ren của chính trường Iraq thời gian qua đã khiến tân Thủ tướng Iraq nhận được sự ủng hộ tuyệt đối. Rời Thủ đô Baghdad năm 1985 khi mới là sinh viên luật năm thứ nhất, ông Mustafa đến định cư tại Anh. Ông từng hoạt động báo chí trong giai đoạn 1990 - 2000 và sau đó làm việc cho Quỹ “Iraq Memory” đặt tại Mỹ. Sau đó, ông trở về Anh làm việc cho Quỹ “Humanitarian Dialogue”.

Đến năm 2012, ông Mustafa trở lại Iraq, hoàn thành chương trình học và lấy bằng luật sư. Tuy nhiên sau đó, ông tiếp tục có duyên với nghề báo khi trở thành biên tập viên cho trang tin tức Al Monitor trước khi được bổ nhiệm làm người đứng đầu Cơ quan Tình báo Quốc gia Iraq (NIS) vào năm 2016 dưới thời cựu Thủ tướng Haider al-Abadi.

Ông Mustafa al-Kadhimi nhận quyết định bổ nhiệm làm Thủ tướng hồi tháng 4/2020. Ảnh: Văn phòng truyền thông Tổng thống Iraq

Nhà phân tích chính trị Sajad Jiyad bình luận, ông Mustafa khi đó đã phải điều hành một cơ quan bị lũng đoạn bởi nạn tham nhũng nghiêm trọng, nhưng ông đã thể hiện một quyết tâm cứng rắn hiếm thấy. Như thế, loạt tố chất của một nhà báo, một giám đốc tình báo sắc sảo cùng với việc không bị ràng buộc bởi các yếu tố chính trị, đã giúp ông Mustafa trở thành “người được lựa chọn”.

Thách thức bộn bề

Thời điểm nhậm chức, ông Mustafa và chính phủ mới của mình sẽ phải đối diện với hàng loạt khó khăn và thách thức vô cùng lớn.

Ít ràng buộc về chính trị, vừa là lợi thế nhưng cũng là điểm bất lợi với tân Thủ tướng Iraq khi không có kinh nghiệm xử lý các vấn đề chính trị, ngoại giao. Thêm nữa, ông Mustafa al-Kadhimi được cho là sẽ không có những cử tri trung thành và sự ủng hộ vững chắc từ chính giới Iraq trong quá trình hiện thực hóa các chính sách sắp tới. Và thời điểm nhậm chức cũng là lúc ông Mustafa và chính phủ mới của mình đối diện với hàng loạt khó khăn và thách thức vô cùng lớn. Đó là núi bế tắc mà chính quyền cũ để lại và cả những rắc rối và khủng hoảng hiện tại.

Trước mắt, đó là cuộc chiến chống đại dịch Covid-19 đang ngày càng chật vật khi hệ thống y tế Iraq đã kiệt quệ. Chờ đợi sự hỗ trợ từ bên ngoài cũng là hạ sách bởi hầu hết các nước cũng đều đang phải vun vén cho quốc gia mình. Cú sốc giá dầu lao dốc cũng sẽ là gánh nặng với tân Thủ tướng Iraq khi muốn ổn định nền kinh tế vốn phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu dầu.

Người dân Iraq đeo khẩu trang tại nơi công cộng nhằm tránh lây nhiễm SARS-CoV-2. Ảnh: Reuters

Bên cạnh đó là hàng loạt vấn đề đã tồn đọng, như các cuộc biểu tình, bạo lực chống chính phủ khiến nhiều nhân viên an ninh Iraq thiệt mạng, hàng nghìn người bị thương suốt thời gian từ tháng 10/2019 đến tháng 3 năm nay. Chưa có một cuộc điều tra đáng tin cậy nào để xác định cá nhân, tổ chức nào đã phát động các cuộc biểu tình này. Chính phủ đổ lỗi cho các thành phần phi chính phủ, trong khi người biểu tình cáo buộc lực lượng an ninh chính phủ và cả các nhóm chiến binh kích động các diễn biến này.

Điều tra kỹ lưỡng và xử lý thỏa đáng hậu quả các cuộc biểu tình kéo dài này chắc chắn sẽ khiến tân Thủ tướng Iraq đau đầu, nếu không muốn làm bùng phát một chuỗi biểu tình, xung đột mới. Thêm nữa, chính quyền tân Thủ tướng Mustafa cũng phải đối diện với thách thức tổ chức một cuộc bầu cử sớm để chọn ra các thành viên Hội đồng Đại diện Iraq (Quốc hội) vốn sẽ hết nhiệm kỳ vào năm 2022.

Ngoài loạt vấn đề đối nội, tân Thủ tướng Iraq cũng sẽ phải đối diện thách thức đàm phán, đối thoại với đồng minh Mỹ để tái cấu trúc tương lai mối quan hệ song phương. Dự kiến, các cuộc đàm phán nhiều tranh cãi sẽ bắt đầu ngay từ tháng 6 tới đây. Nhìn lại đầu năm nay, cựu Thủ tướng Abdul-Mahdi đã thông qua một nghị quyết kêu gọi các lực lượng nước ngoài rút quân khỏi Iraq, trong đó có lực lượng Mỹ. Tuy nhiên đáp lại, Bộ Ngoại giao Mỹ tuyên bố, sẽ có các phái đoàn được cử đến Iraq nhưng là bàn về Hiệp định khung chiến lược quy định tương lai quan hệ song phương trong loạt vấn đề kinh tế, văn hóa, thương mại…, chứ không thảo luận về việc rút quân.

Vấn đề binh sĩ Mỹ tại Iraq là một trong những thách thức đối với tân Thủ tướng Iraq. Ảnh: Reuters

Theo giới quan sát, nếu tân Thủ tướng Iraq xử lý tốt các cuộc đàm phán này, đây sẽ là cơ hội tốt để giải quyết nhiều vấn đề trong quan hệ với Mỹ. Nhưng ngược lại, nếu không dàn xếp ổn thỏa ngay trong nội bộ trước khi đàm phán với Mỹ, dư luận sẽ lại chứng kiến những “cơ hội tiếp theo bị bỏ lỡ”. Chưa hết, các chính sách đối ngoại của Iraq cũng bị tác động không nhỏ bởi cuộc đối đầu Mỹ - Iran.

Có ý kiến cho rằng, bất cứ Thủ tướng nào của Iraq nếu muốn thành công đều phải dung hòa được các vấn đề đối với cả 2 quốc gia nhiều duyên nợ này! Vì thế, nhiệm kỳ của tân Thủ tướng Iraq Mustafa al-Kadhimi liệu có kéo dài được hay không, sẽ còn phải chờ thêm thời gian!

Khang Duy