6 cách để bảo vệ quyền riêng tư trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo

Khi công nghệ AI tiếp tục phát triển và ngày càng được tích hợp nhiều hơn vào cuộc sống hàng ngày của chúng ta, ngày càng có nhiều lo ngại về việc nó có thể ảnh hưởng đến quyền riêng tư của chúng ta như thế nào. Một trong những thách thức chính của AI đối với quyền riêng tư là việc thu thập và sử dụng dữ liệu cá nhân.

Các hệ thống AI thường dựa vào một lượng lớn dữ liệu cá nhân để hoạt động, có thể bao gồm mọi thứ từ lịch sử tìm kiếm và dữ liệu vị trí đến thông tin tài chính và sức khỏe. Dữ liệu này có thể được AI thu thập và sử dụng mà không cần đến sự cho phép của người dùng, điều này đặt ra nghi vấn về tính minh bạch và vấn đề kiểm soát thông tin cá nhân.

Nhưng làm thế nào để chúng ta có thể đối phó với mối đe dọa mới này? Làm cách nào chúng ta có thể bảo vệ quyền riêng tư của mình trong thời đại của các thuật toán AI mạnh mẽ đang giúp các tổ chức, cá nhân dễ dàng vượt qua các biện pháp bảo mật? Dưới đây là 6 cách để bảo vệ quyền riêng tư của bạn trong kỷ nguyên AI.

1. Không chia sẻ dữ liệu nhạy cảm với các chatbot AI

Chatbot AI là một loại phần mềm trí tuệ nhân tạo được thiết kế để trò chuyện với con người theo cách tự động thông qua các cuộc trò chuyện trên nền tảng chat. Chatbot có thể được lập trình để trả lời các câu hỏi, giải quyết các vấn đề, thực hiện các tác vụ đơn giản, tư vấn sản phẩm/dịch vụ hoặc đưa ra thông tin liên quan đến lĩnh vực/nhà cung cấp cụ thể.

Chatbot AI có thể hoạt động dựa trên các thuật toán học máy và xử lý ngôn ngữ tự nhiên để hiểu và phản hồi các yêu cầu của người dùng. Nguyên tắc hoạt động của chatbot AI theo 2 bước cốt lõi là phân tích yêu cầu của người dùng và gửi lại phản hồi. Đầu tiên nó sẽ phân tích yêu cầu của người dùng để xác định ý định và phân tích đưa ra câu trả lời tối ưu nhất. Tiếp đến, nó sẽ gửi phản hồi phù hợp nhất đến người dùng thông qua các phân tích trên.

Hiện nay, rất nhiều người phụ thuộc rất nhiều vào các chatbot AI như ChatGPT để xử lý các tác vụ hàng ngày như viết email, lên kế hoạch cho một chuyến đi, tìm hiểu các vấn đề về sức khoẻ, đề xuất mật khẩu mạnh…

Mặc dù các chatbot AI có thể giúp cuộc sống của chúng ta dễ dàng hơn bằng cách hỗ trợ các vấn đề trên, nhưng chúng lại khiến chúng ta gặp phải các vấn đề nghiêm trọng về quyền riêng tư và bảo mật. Ví dụ: Nếu bạn đang yêu cầu ChatGPT đề xuất mật khẩu, trò chuyện với ChatGPT về các vấn đề sức khỏe hoặc mối quan hệ của bạn hoặc có thể sử dụng ChatGPT thường xuyên để soạn thảo các tài liệu bí mật cho công việc, thì tài khoản của bạn đã là một mỏ vàng chứa thông tin nhạy cảm mà các tác nhân đe dọa có thể sử dụng để chống lại bạn.

Các công ty như Google, Microsoft và OpenAI, những công ty sở hữu các chatbot AI phổ biến nhất trên thị trường, sẽ không sử dụng các cuộc trò chuyện của bạn theo cách độc hại. Nhưng tin tặc thì lại khác, hồ sơ chatbot AI, chẳng hạn như tài khoản ChatGPT của bạn, là mục tiêu hàng đầu của tin tặc. Vì vậy, bạn không nên chia sẻ thông tin cá nhân hoặc thông tin nhạy cảm của mình với chatbot AI.

2. Thận trọng với những gì bạn chia sẻ trực tuyến

Hãy ý thức về những gì bạn chia sẻ trên môi trường Internet, đặc biệt là những thông tin nhạy cảm, quan trọng. Toàn bộ ngành công nghiệp AI được xây dựng dựa trên nguồn dữ liệu của người dùng. Văn bản bạn viết trên diễn đàn, hình ảnh bạn chia sẻ trên mạng xã hội, video và ghi chú thoại bạn chia sẻ, tất cả những thứ này đều là mỏ vàng đối với những người chuyên tìm kiếm dữ liệu để huấn luyện các mô hình AI của họ.

Mặt khác, hiện nay các quy định quản lý về quyền truy cập dữ liệu để đào tạo các mô hình AI đang rất lỏng lẻo. Trong thực tế là dữ liệu của bạn có thể nằm trong một máy chủ từ xa cách nửa vòng trái đất và được sử dụng để đào tạo một hệ thống AI.

Các thuật toán AI ngày nay mạnh mẽ một cách đáng sợ, chúng có thể sử dụng các dữ liệu bạn chia sẻ trên mạng Internet để phục vụ mục đích riêng tư của chúng. Vì vậy, chia sẻ quá nhiều thông tin cá nhân hoặc nội dung quan trọng trực tuyến sẽ làm tăng nguy cơ danh tính của bạn bị lợi dụng cho mục đích xấu.

3. Chú ý hơn về các hoạt động trực tuyến của bạn

Các thuật toán AI có thể dễ dàng tổng hợp và phân tích nội dung, ngay cả những nội dung riêng tư mà bạn không muốn chia sẻ công khai. Điều này có thể tạo lỗ hổng trong quyền riêng tư của bạn, ảnh hưởng đến cơ hội việc làm, các mối quan hệ và sự hiện diện trực tuyến của bạn. Nếu các hoạt động trực tuyến của bạn có phần tiêu cực, các công cụ AI có thể phát hiện điều này, duy trì các thành kiến ​​và khuếch đại thông tin tiêu cực.

Tất nhiên, mọi người vẫn phụ thuộc phần lớn vào các công cụ như Google để tìm kiếm thông tin. Tuy nhiên, chatbot AI đang dần trở thành một giải pháp thay thế được ưa chuộng. Chẳng bao lâu nữa, những chatbot AI này có thể trở thành một công cụ chính để giúp mọi người tra cứu thông tin. Dữ liệu được thu thập về các hoạt động trực tuyến của bạn hôm nay là thứ mà các thuật toán AI sẽ sử dụng để thông báo cho mọi người về bạn vào ngày mai.

4. Ẩn danh hết mức có thể

Nếu bạn chưa bao giờ chấp nhận ẩn danh trực tuyến, thì bây giờ là thời điểm tốt nhất để tham gia xu hướng này. Trước đây, mối quan tâm về quyền riêng tư của bạn có thể là do các ứng dụng mạng xã hội bán dữ liệu của bạn hoặc có thể các ứng dụng trên điện thoại thông minh đang theo dõi bạn. Bây giờ mọi thứ đã trở nên phức tạp hơn khi các hệ thống AI mạnh mẽ có thể xây dựng một hồ sơ chính xác đáng sợ về bạn từ những mẩu dữ liệu nhỏ mà bạn để lại.

Các công ty không nhất thiết phải mua dữ liệu của bạn từ các dịch vụ mà bạn sử dụng. Các công cụ AI có thể phát hiện ra dấu vết kỹ thuật số của bạn và sử dụng chúng để dựng nên tính cách của bạn.

Mặc dù để khắc phục vấn đề này không phải là điều dễ dàng trong kỷ nguyên AI. Tuy nhiên, bạn có thể bắt đầu bằng cách làm cho nó khó bị nhận dạng bằng cách ẩn danh hết mức có thể. Bất cứ khi nào có thể, hãy sử dụng trình duyệt web ẩn danh, đăng ký mạng riêng ảo (VPN), thay đổi tên người dùng trên các dịch vụ trực tuyến, sử dụng công cụ tìm kiếm ẩn danh và thử email dùng một lần để bảo vệ thông tin của bạn trên môi trường mạng.

5. Sử dụng mật khẩu mạnh hơn

Mật khẩu được sử dụng để bảo vệ các loại dữ liệu điện tử của người dùng, từ tài khoản ngân hàng, mạng xã hội, website cho tới ứng dụng. Tuy vậy, nhiều người có xu hướng lơ là cảnh giác, đặt mật khẩu dễ nhớ, dễ đoán hoặc trùng lặp giữa các tài khoản. Suy nghĩ này có thể phải thay đổi khi các công cụ dựa trên AI tốn chưa đầy 1 phút để tìm ra các mật khẩu phổ biến hiện nay.

Sự xuất hiện của các công cụ bẻ khóa mật khẩu do AI cung cấp giúp việc phá một số mật khẩu phức tạp trở nên dễ dàng hơn nhiều. Lấy PassGAN làm ví dụ, một mô hình AI để bẻ khóa mật khẩu, được đào tạo dựa trên hàng triệu mật khẩu thực được lấy từ cơ sở dữ liệu bị rò rỉ.

Nền tảng “đoán mật khẩu” dựa trên AI này đã tìm thành công 51% mật khẩu phổ biến chỉ dưới 60 giây, làm điều tương tự với 65% trong 1 giờ và 71% kết quả mà không tốn quá 1 ngày. Với khoảng thời gian 1 tháng, chương trình tìm ra khoảng 81% mật khẩu. Kết quả nghiên cứu sử dụng PassGAN ghi nhận khoảng 15,6 triệu mật khẩu đã bị công cụ này dò ra.

Sự khác biệt về tốc độ và hiệu quả có thể không đáng kể ngay bây giờ, nhưng đó là bằng chứng về những gì AI mang lại. Ngoài PassGAN, các công cụ bẻ khóa mật khẩu do AI cung cấp khác hiện sử dụng các kỹ thuật khác nhau để tạo ra cách dự đoán mật khẩu tốt nhất.

Vì vậy, để bảo vệ mình trước các nền tảng dò tìm dựa trên AI như PassGAN, việc đầu tiên người dùng cần làm là tránh đặt mật khẩu phổ biến, dễ đoán. Ít nhất, hãy tạo ra chuỗi dài 12 ký tự, sử dụng kết hợp chữ thường, chữ hoa, chữ số và ký tự đặc biệt. Một chuỗi 12 số liên tiếp có thể bị phá trong chưa đầy 25 giây, nhưng kết hợp chữ hoa và chữ thường sẽ cần tới 289 năm để tìm ra. Bổ sung thêm các ký tự đặc biệt, chữ số vào dãy mật khẩu có thể khiến AI (ở thời điểm hiện tại) tốn tới 30.000 năm để tìm ra kết quả.

6. Đọc kỹ Chính sách quyền riêng tư của các trang web truy cập

Đây có lẽ là việc mà nhiều người thường bỏ qua nhất vì họ cho rằng đây là một việc không cần thiết phải thực hiện. Tuy nhiên, điều này rất quan trọng bởi bạn sẽ nhận thức được có bao nhiêu loại dữ liệu mà bên cung cấp ứng dụng đang thu thập từ bạn, đồng thời có quyền từ chối sử dụng nếu các điều khoản này vi phạm vào quyền bảo mật thông tin của chính bạn.

Nếu bạn định sử dụng một dịch vụ trên các trang web và định chia sẻ bất kỳ loại dữ liệu nào trên đó, bạn nên dành chút thời gian để đọc các chính sách về quyền riêng tư để biết dữ liệu của mình sẽ được thu thập, xử lý và chia sẻ như thế nào, từ đó đưa ra các quyết định sáng suốt. Nếu bạn thấy các điều khoản hoặc chính sách về quyền riêng tư mà các trang web đưa ra có thể gây rò rỉ dữ liệu cá nhân của bạn, hãy tìm cách từ chối đồng ý cho trang web sử dụng dữ liệu của bạn.

Mối quan tâm về quyền riêng tư trong các ứng dụng AI cụ thể

Khi công nghệ AI tiếp tục phát triển, có một số ứng dụng cụ thể gây lo ngại về quyền riêng tư. Một ứng dụng như vậy là trợ lý ảo và loa thông minh, có thể ghi và lưu trữ dữ liệu âm thanh từ nhà của các cá nhân. Mặc dù các thiết bị này mang lại sự tiện lợi, nhưng khả năng thu thập dữ liệu ngoài ý muốn và lạm dụng thông tin cá nhân là mối lo ngại ngày càng tăng.

Công nghệ nhận dạng khuôn mặt là một lĩnh vực khác của AI gây lo ngại về quyền riêng tư, đặc biệt là trong bối cảnh giám sát và thực thi pháp luật. Việc sử dụng công nghệ này có thể dẫn đến việc thu thập dữ liệu sinh trắc học mà cá nhân không biết hoặc không đồng ý, đồng thời đặt ra nghi vấn về khả năng duy trì tính ẩn danh và quyền riêng tư trong không gian công cộng

Phương tiện truyền thông xã hội và quảng cáo được nhắm mục tiêu cũng gây ra những rủi ro đáng kể về quyền riêng tư, vì dữ liệu cá nhân được thu thập và sử dụng để tạo quảng cáo được nhắm mục tiêu có thể được cá nhân hóa cao và khó từ chối. Cuối cùng, sự xuất hiện của các phương tiện tự lái và thành phố thông minh đã làm dấy lên mối lo ngại về việc thu thập và sử dụng dữ liệu vị trí và cảm biến, cũng như khả năng thông tin này bị lạm dụng hoặc bị tấn công.

Tóm lại, việc bảo vệ quyền riêng tư của chúng ta trong thời đại trí tuệ nhân tạo ngày càng trở nên phức tạp và quan trọng. Khi công nghệ AI ngày càng thâm nhập vào nhiều lĩnh vực trong cuộc sống của chúng ta, những thách thức đối với vấn đề bảo mật và quyền riêng tư sẽ tăng lên. Điều đó khiến chúng ta phải chủ động thực hiện các biện pháp để bảo vệ thông tin cá nhân của mình và sử dụng các công cụ AI một cách có trách nhiệm để hạn chế tối đa những mối đe doạ tiềm ẩn trên không gian mạng.

Phan Văn Hoà