Chế độ ăn cho người bệnh gan nhiễm mỡ
Hàm lượng chất béo trong gan quá cao có thể là dấu hiệu của bệnh gan nhiễm mỡ. Thay đổi chế độ ăn uống là phương pháp điều trị đầu tiên cho tình trạng này.
1. Tầm quan trọng của chế độ ăn cho người bệnh gan nhiễm mỡ
Bệnh gan nhiễm mỡ làm tổn thương gan, khiến gan không thể loại bỏ chất độc ra khỏi máu và sản xuất mật cho hệ tiêu hóa. Khi gan không thể thực hiện những nhiệm vụ này một cách hiệu quả, sẽ có nguy cơ phát triển các vấn đề khác.
Một số loại thực phẩm nên đưa vào chế độ ăn kiêng cho bệnh gan nhiễm mỡ và những thực phẩm khác cần tránh. Mục tiêu chính của chế độ ăn kiêng gan nhiễm mỡ là loại bỏ chất béo tích tụ ở vùng bụng giúp giảm sự tiến triển của chất béo trong gan.
Chế độ ăn uống đóng một vai trò thiết yếu trong việc giảm cân và các chất dinh dưỡng cụ thể là trọng tâm đối với những người mắc bệnh gan nhiễm mỡ. Giảm carbohydrate đơn giản và chất béo bão hòa có thể đảo ngược hoặc ngăn chặn sự tiến triển của bệnh.
Hầu hết, bệnh gan nhiễm mỡ không có triệu chứng nhưng thường liên quan đến béo phì trung tâm, rối loạn lipid máu, tăng huyết áp, tăng lipid máu và kháng insulin. Những vấn đề sức khỏe này có thể gây ra một loạt các triệu chứng khác như thiếu năng lượng, tâm trạng thất thường và giấc ngủ bị gián đoạn. Giảm cân có thể giúp cải thiện các triệu chứng và tình trạng này.
Giảm cân nhằm mục đích giảm lượng calo cung cấp cho cơ thể hàng ngày là một phần quan trọng trong việc kiểm soát bệnh gan nhiễm mỡ. Giảm cân vừa phải, khoảng 3-5% trọng lượng cơ thể có thể làm giảm lượng mỡ trong gan, một số người giảm tới 10%.
Vì bệnh gan nhiễm mỡ thường liên quan đến béo phì, kháng insulin, hội chứng chuyển hóa và tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch nên giảm cân là một trong những mục tiêu chính và chế độ ăn uống có thể giúp giải quyết vấn đề này.
Chế độ ăn cho bệnh gan nhiễm mỡ bao gồm nhiều trái cây tươi và rau quả, ngũ cốc nguyên hạt và chất béo lành mạnh. Kiểm soát khẩu phần là một khía cạnh quan trọng khác của bất kỳ chế độ ăn kiêng gan nhiễm mỡ nào. Tập thể dục 30 phút mỗi ngày và 5 ngày mỗi tuần cũng sẽ giúp đạt được mục tiêu giảm cân.
ThS. BS Nguyễn Ngọc Đại Lâm – Trưởng khoa Nội gan mật, Bệnh viện E cho biết:
Tình trạng gan nhiễm mỡ có thể cải thiện từ từ nếu người bệnh thay đổi thói quen sinh hoạt, thực hiện lối sống khoa học kết hợp với điều trị các bệnh lý đi kèm.
Theo ThS. BS Nguyễn Ngọc Đại Lâm: Điều đặc biệt quan trọng trong điều trị gan nhiễm mỡ là đánh giá, xác định mức độ bệnh, tuân thủ tốt các chỉ định của bác sĩ để giảm bớt yếu tố nguy cơ, ngăn ngừa các biến chứng có thể xảy ra.
Nguyên tắc ăn uống cho người bệnh gan nhiễm mỡ:
Một chế độ ăn uống lành mạnh giúp giảm cân tác động tích cực tới bệnh gan nhiễm mỡ như ngăn ngừa bệnh tiến triển. Nó cũng có thể dẫn đến giảm huyết áp, cholesterol, lipid và lượng đường trong máu. Để nhanh chóng cải thiện tình trạng bệnh và ngăn ngừa các biến chứng sức khỏe tiềm ẩn, người bệnh gan nhiễm mỡ cần tuân thủ những nguyên tắc dinh dưỡng sau:
Tránh đường và hạn chế các thực phẩm giàu tinh bột (bánh mì, mì ống, cơm, khoai tây). Giảm lượng chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa. Tránh thực phẩm và đồ uống có chứa xi-rô ngô có hàm lượng đường cao. Tránh uống rượu, bia. Tăng lượng chất xơ ăn vào.
Cơ bản về chế độ ăn kiêng:
Hầu hết những người đang cố gắng giảm cân thường cần ba bữa chính, một hoặc hai bữa ăn nhẹ mỗi ngày để nhận đủ dinh dưỡng và ngăn ngừa ăn quá nhiều. Các bữa ăn chính và đồ ăn nhẹ nên chứa chất xơ, protein để giúp bạn no lâu, ngăn ngừa sự dao động lớn về lượng đường trong máu dẫn đến cảm giác thèm ăn và ăn quá nhiều.
Ăn thực phẩm nguyên chất: thịt, rau, trái cây, các loại hạt, các loại đậu và ngũ cốc nguyên hạt. Tránh đồ uống có đường, đường bổ sung, thịt chế biến sẵn, ngũ cốc tinh chế, dầu hydro hóa và các thực phẩm chế biến cao khác. Không bao giờ chỉ ăn thực phẩm chứa carbohydrate mà nên bao gồm sự cân bằng giữa chất béo, protein và carbohydrate lành mạnh mỗi khi ăn. Thực hành phương pháp đĩa có thể hữu ích. Dành một nửa đĩa ăn cho các loại rau không chứa tinh bột, 1/4 khẩu phần protein nạc như thịt gà trắng, cá, thịt lợn nạc, gà tây và 1/4 đĩa ăn là rau có tinh bột hoặc ngũ cốc nguyên hạt.
Một kế hoạch bữa ăn cá nhân dựa trên sở thích ăn kiêng và lối sống là rất quan trọng, vì đây không phải là chế độ ăn kiêng tạm thời mà là sự thay đổi lối sống. Nếu chỉ duy trì chế độ ăn kiêng trong một thời gian, thói quen ăn uống cũ sẽ bắt đầu lại và sẽ tăng cân trở lại, khiến bản thân có nguy cơ mắc lại gan nhiễm mỡ và các bệnh liên quan.
2. Các dưỡng chất thiết yếu cho người bệnh gan nhiễm mỡ
Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người mắc bệnh gan nhiễm mỡ sẽ được hưởng lợi từ việc ăn chế độ ăn ít carbohydrate/nhiều chất béo hơn (tập trung vào chất béo không bão hòa).
Trên thực tế, trong một nghiên cứu trong đó những người mắc bệnh gan nhiễm mỡ được chọn ngẫu nhiên vào chế độ ăn ít calo hơn với cùng một lượng calo nhưng tỷ lệ chất dinh dưỡng đa lượng khác nhau, những người nhận được lượng carbohydrate thấp hơn (40% so với 60%) và nhiều chất béo hơn (45% so với 25%) chế độ ăn uống đã cải thiện các xét nghiệm chức năng gan.
Một số nghiên cứu cho thấy rằng, việc tuân theo chế độ ăn ít carbohydrate với carbohydrate có chỉ số đường huyết (GI) thấp hơn có thể cải thiện bệnh gan nhiễm mỡ. Chỉ số đường huyết có thể là một khái niệm khó thực hiện nhưng chỉ cần chọn thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp hơn (thay vì tính lượng đường huyết) có thể giúp ích giảm lượng đường trong máu và tăng insulin máu.
Ăn đủ protein rất quan trọng đối với việc đảm bảo năng lượng cho cơ thể, tuy nhiên khi lá gan bị bệnh, quá trình chuyển hóa protein bị ảnh hưởng. Vì vậy, những người bị bệnh gan nhiễm mỡ nên ăn đủ lượng và lựa chọn nguồn protein phù hợp mà cơ thể cần để không ảnh hưởng xấu đến gan. Bên cạnh việc đảm bảo cơ thể có đủ năng lượng cho hoạt động hàng ngày mà vẫn có thể duy trì cân nặng hợp lý.
Chất béo không bão hòa đa (omega 3, omega 6) cũng là một trọng tâm do khả năng chống viêm và giảm lipid. Các nguồn chất béo không bão hòa như bơ thực vật, dầu ô liu, bơ hạt, quả óc chó và cá béo là những thực phẩm được khuyên dùng cho người bệnh gan nhiễm mỡ.
Chế độ ăn Địa Trung Hải được nhiều chuyên gia dinh dưỡng khuyến nghị cho những người mắc bệnh bệnh gan nhiễm mỡ vì nó tập trung vào thực phẩm nguyên chất được chế biến tối thiểu có chứa chất béo không bão hòa, cũng như nhiều rau, trái cây và các loại đậu giúp giảm cholesterol toàn phần hay chế độ ăn DASH và chế độ ăn ít carbohydrate cũng có thể có hiệu quả. Một số người, đặc biệt là những người mắc bệnh đái tháo đường cũng có thể được hưởng lợi từ chế độ ăn ketogenic (tuy nhiên, kiểu kế hoạch ăn uống này chưa được nghiên cứu cụ thể cho những người mắc bệnh gan nhiễm mỡ và cần được chuyên gia dinh dưỡng hướng dẫn).
3. Thực phẩm người bệnh gan nhiễm mỡ nên ăn
Theo PGS. Nguyễn Thị Lâm, nguyên Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia: Người bị gan nhiễm mỡ nên ăn nhiều rau xanh, hoa quả tươi để có chất xơ kích thích nhu động ruột, tránh táo bón, phòng chống bệnh xơ vữa động mạch.
Rau xanh còn là nguồn cung cấp nhiều loại vitamin và khoáng chất cần thiết cho cơ thể. Trung bình người từ tuổi 50 cần khoảng 300 - 400g rau xanh, 200 - 300g trái cây mỗi ngày.
Ăn nhiều rau xanh và trái cây: Người bệnh gan nhiễm mỡ nên tăng cường ăn trái cây và rau xanh vì những thực phẩm này có chứa nhiều vitamin và chất xơ, có tác dụng kích thích nhu động ruột, giảm nguy cơ táo bón và hạn chế nguy cơ xơ vữa động mạch. Đặc biệt, vitamin A, C, E và chất chống oxy hóa trong rau quả có thể làm giảm nguy cơ tích tụ mỡ trong gan. Các loại rau xanh như: bông cải xanh, rau bina, cải xoăn, hành tây, tỏi tây, măng tây, atisô, ớt chuông, nấm, cà rốt, cà chua, súp lơ. Các loại trái cây như bưởi, quả mọng (việt quất, nam việt quất, dâu tây, mâm xôi…), chanh, cam, dứa, táo, lê, đu đủ, lựu…
Người bị gan nhiễm mỡ nên bổ sung tối thiểu 300g rau xanh, 200g quả chín tươi mỗi ngày. Những người ăn nhiều trái cây và rau quả có xu hướng duy trì cân nặng khỏe mạnh hơn.
Các loại rau có tinh bột như khoai lang, củ cải, khoai mỡ là những loại carbohydrate phức hợp này cũng rất giàu chất dinh dưỡng thực vật, chất xơ và vitamin, chẳng hạn như vitamin C, chất chống oxy hóa mạnh mẽ giúp tăng cường khả năng miễn dịch.
Ngũ cốc nguyên hạt: Yến mạch, lúa mì nghiền 100%, lúa mạch, bulgur, farro, gạo… Ngũ cốc nguyên hạt - đặc biệt là những loại có chỉ số đường huyết thấp hơn, chẳng hạn như yến mạch nguyên hạt - rất giàu vitamin, khoáng chất và chất xơ. Chúng hỗ trợ cảm giác no và đi tiêu đều đặn, đồng thời là sự thay thế tuyệt vời cho carbohydrate tinh chế.
Yến mạch, lúa mì nghiền 100%, lúa mạch, bulgur, farro, gạo… Ngũ cốc nguyên hạt - đặc biệt là những loại có chỉ số đường huyết thấp hơn, chẳng hạn như yến mạch nguyên hạt - rất giàu vitamin, khoáng chất và chất xơ. Chúng hỗ trợ cảm giác no và đi tiêu đều đặn, đồng thời là sự thay thế tuyệt vời cho carbohydrate tinh chế.
Các loại hạt: Các loại hạt hướng dương, hạnh nhân, hạt điều, quả hồ trăn, quả óc chó giàu acid béo omega-3 giúp giảm chất béo trung tính và lipid. Chúng cũng có thể làm giảm viêm. Hãy ưu tiên những lựa chọn thực phẩm thô, không ướp muối bất cứ khi nào có thể.
Các loại đậu: Đậu, đậu lăng, đậu xanh... (tốt nhất là khô và không đóng hộp) là nguồn cung cấp protein và chất xơ cho người ăn chay. Các loại đậu là một loại carbohydrate phức hợp giúp no lâu và giảm sự biến động lớn về lượng đường trong máu. Chúng cũng ít chất béo.
Protein nạc: Thịt gà trắng, gà tây, trứng, thịt lợn… là những thực phẩm chứa protein rất quan trọng đối với cơ bắp và giúp no lâu. So với protein có hàm lượng chất béo cao hơn, protein nạc có lượng calo và chất béo bão hòa thấp hơn, có thể giúp giảm cân. Đổi 85g thịt bò xay sang 85g thịt gà có thể giúp tiết kiệm khoảng 150 calo.
Sữa chua ít béo, kefir: Giàu canxi, vitamin D và men vi sinh, sữa ít béo có thể là một lựa chọn lành mạnh. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng men vi sinh có thể giúp biến đổi vi khuẩn trong ruột, đóng vai trò trong việc hạn chế phát triển của bệnh gan nhiễm mỡ liên quan đến rối loạn chuyển hóa và tiến triển nguy hiểm,
Chất béo lành mạnh: Dầu ô liu, dầu lạc, dầu vừng hay cá béo giàu acid béo omega-3, các loại cá béo như cá hồi, cá ngừ, cá mòi có thể giúp giảm chất béo trung tính và chất béo trong gan.
Các loại thảo mộc và gia vị: Các loại thảo mộc và gia vị tạo hương vị đồng thời giàu chất chống oxy hóa chống viêm. Chúng có lượng calo thấp và cũng không có chất béo như húng quế, ngò, rau mùi tây, hương thảo, húng tây, lá oregano, sả, hoa oải hương.
4. Thực phẩm người gan nhiễm mỡ không nên ăn
Đường:
Các loại đồ ăn chứa nhiều đường như kẹo, bánh quy, bánh ngọt, bánh rán, nước ngọt, soda, đồ uống thể thao, nước ép trái cây... là những thực phẩm mà bệnh nhân gan nhiễm mỡ cần phải tránh. Bởi chúng làm lượng đường trong máu cao, gây ra tình trạng chất béo tích tụ trong gan.
Trái cây tốt cho sức khỏe đối với hầu hết mọi người nhưng nếu có lượng đường trong máu cao hoặc kháng insulin thì tránh các loại trái cây có nhiều đường fructose. Fructose được chuyển hóa tại gan. Hạn chế các loại trái cây chứa hàm lượng fructose cao sẽ giúp giảm gánh nặng cho gan, tăng hiệu quả điều trị bệnh gan nhiễm mỡ như mít, sầu riêng, vải, nhãn, hoa quả sấy khô… hoặc các loại xi-rô ngô như xi-rô cây phong,
Hạn chế tối đa các loại thịt đã qua chế biến
Gan nhiễm mỡ (không liên quan đến rượu) có nhiều khả năng xảy ra với mức cholesterol xấu cao và ở những người thừa cân hoặc béo phì. Việc tiêu thụ thường xuyên các loại thịt chế biến sẵn có thể góp phần làm tăng cholesterol và các vấn đề về tim mạch khác. Các loại thịt đã qua chế biến như thịt xông khói, xúc xích, giò chả… có hàm lượng chất béo bão hòa và calo gây tắc nghẽn động mạch cao hơn.
Hạn chế mỡ động vật, thực phẩm giàu cholesterol
Người bị gan nhiễm mỡ nên kiêng mỡ động vật, nội tạng động vật, lòng đỏ trứng… là những thực phẩm chứa hàm lượng cholesterol cao. Hạn chế các thực phẩm này trong chế độ ăn hàng ngày giúp làm giảm lượng chất béo trong gan giúp làm giảm gánh nặng cho gan.
Không nên ăn quá nhiều thịt đỏ
Các loại thịt đỏ như thịt bò, thịt cừu chứa rất nhiều protein, ăn quá nhiều sẽ làm tăng gánh nặng cho gan. Gan không chuyển hóa được gây tăng lượng mỡ tồn đọng khiến tình trạng nhiễm mỡ ở gan trở nên nghiêm trọng hơn.
Carbohydrate tinh chế
Bánh mì trắng, gạo trắng, bánh mì tròn, mì ống trắng, thực phẩm đóng hộp sẵn là carbohydrate tinh chế được chế biến kỹ có thể làm tăng lượng đường trong máu nhiều hơn ngũ cốc nguyên hạt do thiếu chất xơ. Nên hạn chế ăn nhiều cơm.
Chất béo chuyển hóa và chất béo bão hòa
Bơ thực vật, đồ nướng đã qua chế biến, thực phẩm chiên, bánh ngọt, phô mai đầy đủ chất béo, thực phẩm đóng gói/đóng hộp.
Thực phẩm ăn nhẹ tinh chế, chiên, rán
Khoai tây chiên, bánh quy, bánh quy giòn, bánh gạo, đây là những chất béo và calo cao.
Giảm muối
Tiêu thụ quá nhiều muối có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh gan nhiễm mỡ. Đó là khuyến cáo để hạn chế lượng natri ăn vào dưới 2.300mg mỗi ngày.
Không uống rượu, bia
Những người mắc bệnh gan nhiễm mỡ phải tránh uống rượu, bia vì có thể làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh. Uống rượu làm cho gan phải hoạt động nhiều hơn để thải bỏ độc tố ra khỏi cơ thể, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe của người bệnh gan nhiễm mỡ.