Khoa học lý giải tại sao con người luôn nghĩ mình đúng dù thực tế họ sai

Theo một nghiên cứu được công bố vào thứ Tư trên tạp chí Plos One, vấn đề nằm ở chỗ người ta tin rằng họ đã có đủ thông tin để hình thành ý kiến, ngay cả khi họ chưa có đủ.

"Não bộ của chúng ta quá tự tin rằng nó có thể đưa ra kết luận hợp lý chỉ với rất ít thông tin," Angus Fletcher, một giáo sư Ngữ văn tại Đại học Bang Ohio, đồng tác giả của nghiên cứu cho biết.

Fletcher, cùng với hai nhà nghiên cứu tâm lý học, đã đặt ra mục tiêu đo lường cách mọi người đưa ra phán đoán về tình huống hoặc con người dựa trên sự tự tin vào lượng thông tin mà họ có – ngay cả khi đó không phải là toàn bộ câu chuyện.

"Mọi người thường nhảy vọt đến kết luận rất nhanh," ông nói.

Các nhà nghiên cứu đã tuyển gần 1.300 người với độ tuổi trung bình khoảng 40. Tất cả đều đọc một câu chuyện hư cấu về một ngôi trường đang cạn kiệt nước vì nguồn nước ngầm địa phương đang khô cạn.

Khoảng 500 người đọc phiên bản câu chuyện ủng hộ việc trường hợp nhất với trường khác, với ba lập luận ủng hộ sự sáp nhập và một quan điểm trung lập.

500 người khác đọc câu chuyện với ba lập luận ủng hộ việc trường giữ nguyên, cùng một quan điểm trung lập đó.

300 người cuối cùng, là nhóm kiểm soát, đọc một câu chuyện cân bằng, bao gồm cả bảy lập luận – ba ủng hộ sáp nhập, ba ủng hộ giữ nguyên và một quan điểm trung lập.

Sau khi đọc, các nhà nghiên cứu hỏi người tham gia về ý kiến của họ về những gì trường nên làm và mức độ tự tin của họ rằng họ đã có đủ thông tin để đưa ra phán đoán đó.

Các khảo sát cho thấy phần lớn mọi người có xu hướng đồng ý với lập luận họ đã đọc – dù là ủng hộ sáp nhập hay giữ nguyên – và họ thường tự tin rằng họ có đủ thông tin để có ý kiến đó. Những người trong các nhóm chỉ đọc một quan điểm cũng có xu hướng tự tin hơn về ý kiến của mình so với những người trong nhóm kiểm soát đã đọc cả hai bên.

Một nửa số người tham gia trong mỗi nhóm sau đó được yêu cầu đọc thông tin của phe đối lập, mâu thuẫn với bài báo mà họ đã đọc trước đó.

Mặc dù mọi người tự tin về ý kiến của mình khi họ chỉ đọc những lập luận ủng hộ một giải pháp, khi được trình bày với tất cả các thông tin, họ thường sẵn sàng thay đổi ý kiến. Họ cũng báo cáo rằng sau đó họ ít tự tin hơn trong việc hình thành ý kiến về chủ đề này.

"Chúng tôi nghĩ rằng mọi người sẽ thực sự giữ vững phán đoán ban đầu của mình ngay cả khi họ nhận được thông tin mâu thuẫn với phán đoán đó, nhưng hóa ra nếu họ học được điều gì đó có vẻ hợp lý với họ, họ sẵn sàng thay đổi hoàn toàn quan điểm của mình," Fletcher nói, thêm rằng nghiên cứu nhấn mạnh ý tưởng rằng con người thất bại trong việc suy xét liệu họ đã có đầy đủ thông tin về một tình huống hay chưa.

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu lưu ý rằng phát hiện này có thể không áp dụng cho các tình huống mà mọi người đã có sẵn ý tưởng, như trong chính trị.

"Mọi người cởi mở hơn và sẵn sàng thay đổi ý kiến của mình hơn chúng ta nghĩ," Fletcher nói. Tuy nhiên, "sự linh hoạt này không áp dụng cho những khác biệt lâu dài, chẳng hạn như niềm tin chính trị."

Todd Rogers, một nhà khoa học hành vi tại Trường Chính phủ Harvard Kennedy, đã so sánh phát hiện này với nghiên cứu “con khỉ đột vô hình”, minh họa cho hiện tượng tâm lý “mù quáng do không chú ý”, khi một người không nhận ra điều gì đó rõ ràng vì họ đang tập trung vào một thứ khác.

"Nghiên cứu này nắm bắt được điều đó với thông tin," Rogers nói. "Dường như có một xu hướng nhận thức không nhận ra rằng thông tin chúng ta có là không đủ."

Nghiên cứu cũng song song với một hiện tượng tâm lý, gọi là “ảo giác về độ sâu giải thích,” trong đó mọi người đánh giá thấp những gì họ biết về một chủ đề nhất định, Barry Schwartz, một nhà tâm lý học và giáo sư danh dự về lý thuyết xã hội và hành động xã hội tại Đại học Swarthmore, Pennsylvania cho biết.

Ý tưởng này là nếu bạn hỏi một người bình thường liệu họ có biết cách hoạt động của bồn cầu hay không, họ có khả năng sẽ trả lời rằng có. Nhưng khi được yêu cầu giải thích cách hoạt động của bồn cầu, họ nhanh chóng nhận ra rằng họ không biết cách nó hoạt động, chỉ biết cách sử dụng bằng cách nhấn cần gạt.

"Vấn đề không chỉ là mọi người sai. Vấn đề là họ quá tự tin vào cái sai của mình," Schwartz nói.

Phương thuốc cho vấn đề này, ông bổ sung, là “tò mò và khiêm tốn.”

Thực tế là những người tham gia nghiên cứu sau đó được trình bày với thông tin mới và sẵn sàng thay đổi quan điểm của mình, miễn là thông tin mới có vẻ hợp lý, đã mang lại sự khích lệ và ngạc nhiên, các nhà nghiên cứu và Schwartz đồng ý.

"Điều này mang đến lý do để có một chút lạc quan rằng, ngay cả khi mọi người nghĩ rằng họ biết điều gì đó, họ vẫn cởi mở với việc thay đổi quan điểm khi có bằng chứng mới," Schwartz nói.

Hùng Cường