Đình Tám Mái: Địa chỉ đỏ của nhân dân Quỳnh Lưu
Đình Tám Mái là nơi hội họp, in ấn tài liệu truyền đơn, báo chí của Đảng và là địa điểm tập trung quần chúng đi biểu tình trong những năm 1930-1931.
Đình Tám Mái ở xã Quỳnh Thuận, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Từ thành phố Vinh theo Quốc lộ 1A đến thị trấn Cầu Giát rẽ phải 10km là đến di tích.
Quỳnh Thuận là xã đồng bằng ven biển, dân cư sống chủ yếu bằng nghề làm muối và đánh bắt hải sản. Cuộc sống rất vất vả nhưng nhân dân Quỳnh Thuận vẫn hiếu học, nhiều người đỗ đạt. Theo gia phả họ Hồ để lại, xã Quỳnh Thuận có 9 quận công lưu danh muôn thuở. Nổi bật nhất là quận công Hồ Văn Xu, một vị tướng có công diệt Mạc được phong làm Thượng trụ quận công. Con cháu của cụ là Hồ Văn Lực, Hồ Văn Hiếu, Hồ Văn Khoá, Hồ Tiến Bảng, Hồ Văn Thoa đều đỗ thi Hội và được bổ làm quan quận công.
Đình Tám Mái được xây dựng năm 1873, trùng tu năm 1908. Đình gồm 1 gian vuông hai tầng, có 4 cột, 8 mái, kiểu mái chùa. Toàn bộ đình làm bằng gỗ lim, mái lợp ngói âm dương. Kiến trúc của đình theo lối tứ trụ kẻ truyền, các hoa văn được chạm trổ tinh xảo. Đình có 8 đầu đao cong vút hình phượng bay. Trên nóc đình có 2 con rồng ngậm hạt ngọc chầu lại. Đình được xây kín xung quanh, lại nằm nép mình dưới những cây cao, tạo cho nó vẻ cổ kính linh thiêng.
Đình Tám Mái là trung tâm sinh hoạt văn hoá của làng xã. Hàng năm, vào ngày rằm tháng Giêng và tháng Tám, dân làng tổ chức tế lễ linh đình. Lễ hội kéo dài 3 ngày với các nghi lễ long trọng và nhiều trò chơi truyền thống như đánh đu, đấu vật, hát tuồng, hát phường đào...
Từ năm 1927, đình Tám Mái đã ghi nhận nhiều sự kiện lịch sử cách mạng của nhân dân Quỳnh Thuận. Tháng 7/1927, đồng chí Nguyễn Đức Mậu, giáo viên Trường Tiểu học Pháp Việt Quỳnh Lưu về dạy học ở Quỳnh Thuận. Đồng chí đã tuyên truyền vận động nhân dân đi theo cách mạng, chống lại bọn ác bá cường hào, thành lập tổ chức Tân Việt. Tháng 5/1930, chi bộ Đảng ở Quỳnh Thuận ra đời do đồng chí Đào Chí Thành là Bí thư.
Dưới sự lãnh đạo của Đảng, các tổ chức Nông hội đỏ, Tự vệ đỏ, Phụ nữ giải phóng được thành lập và hoạt động sôi nổi. Đình Tám Mái trở thành nơi hội họp, in ấn tài liệu truyền đơn, báo chí của Đảng và là địa điểm tập trung quần chúng đi biểu tình trong những năm 1930-1931.
Được sự nhất trí và chỉ đạo trực tiếp của Huyện uỷ, Chi bộ phát động cuộc đấu tranh lớn của nông dân và diêm dân. Cuộc biểu tình được chuẩn bị rất chu đáo trước đó một tuần. Hàng nghìn tờ truyền đơn kể tội ác của bọn Tây, nói lên nỗi thống khổ của người làm muối được in tại đình Tám Mái đã đến khắp các thôn xóm kêu gọi, vận động nhân dân đấu tranh đòi quyền lợi. Tối 19/6, Nông hội đỏ tổ chức treo cờ trên cây đa chợ đình để cổ vũ khí thế cách mạng.
Theo đúng kế hoạch, sáng ngày 20/6/1930, diêm dân Quỳnh Thuận mang theo vũ khí là những dụng cụ làm muối như: bầu, thêu, nạo... tập trung tại đình Tám Mái rồi cùng với đông đảo nhân dân các làng Quý Hoà, Thượng Yên, Thanh Sơn, Quỳnh Đôi, Hữu Nghĩa... kéo về chợ đình đấu tranh. Sau khi nghe đồng chí Hoàng Hữu Duyệt diễn thuyết, quần chúng giương cờ, căng biểu ngữ, diễu hành qua các làng hô vang khẩu hiệu đòi giảm sưu thuế, đòi quyền lợi cho Diêm dân. Đến trước đồn Thương Chính, đoàn biểu tình đưa yêu sách với nội dung:
- Không được xuýt chó cắn người
- Tự do đổ nước và cạo muối
- Phải được đưa ít muối về dùng
- Phải tăng giá muối lên 30%
- Không được đàn áp anh chị em biểu tình
Khí thế mạnh mẽ của quần chúng buộc tên đồn trưởng và chánh đoàn phải chấp nhận yêu sách. Đoàn biểu tình tiếp tục kéo xuống đồn Thanh Đàm, lính tráng hoảng sợ bỏ chạy, đồn trưởng vì không trốn kịp nên ngồi tái mặt. Y đứng dậy khúm núm hứa từ nay về sau không dám ức hiếp nhân dân làm muối nữa. Cuộc biểu tình kết thúc thắng lợi. Đây là cuộc đấu tranh đầu tiên của diêm dân, cũng là mở đầu cho nhân dân Quỳnh Lưu “đứng lên” trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh.
Kỷ niệm ngày chống chiến tranh đế quốc (1/8) và cách mạng Tháng Mười Nga năm 1930, Chi bộ Đảng Quỳnh Thuận tổ chức treo cờ ở đình Tám Mái, rải truyền đơn, tập trung nhân dân nghe diễn thuyết và diễu hành thị uy quanh xã nhằm củng cố tinh thần cho quần chúng.
Hưởng ứng chủ trương đấu tranh của Tỉnh uỷ, Huyện uỷ Quỳnh Lưu phát động cuộc biểu tình toàn huyện vào tháng 1/1931. 600 người tham gia biểu tình được chia thành 4 tổng kéo về huyện đường Quỳnh Bá. Trên đường đi, nhân dân đã đập phá nhà phó đoàn Phạm Quang Vị ở Sơn Hải. Sau cuộc biểu tình, các xã tiếp tục mít tinh, tuần hành trấn áp hương lý, cường hào. Bọn chúng như rắn mất đầu phải đem triện bạ, sổ sách nộp cho các Xã bộ nông. Như vậy, chính quyền Xô viết đã ra đời quản lý thôn xóm, thay thế cho bộ máy hào lý địa phương.
Chính quyền mới thực hiện việc xoá bỏ các thứ thuế vô lý do bọn đế quốc phong kiến đặt ra; tổ chức cho nhân dân lấy lúa của nhà giàu (Quỳnh Thuận đã thu được 2.040 kg thóc chia cho dân nghèo); bài trừ những hủ tục trong ma chay, cưới hỏi, đình đám; ban hành nếp sống mới trong thôn.
Đình Tám Mái là nơi học chữ quốc ngữ, hội họp, luyện tập quân sự... Nhân dân được sống trong bầu không khí tự do, thân ái. Thôn xóm ngày đêm nhộn nhịp, ai nấy đều say sưa công việc “xã hội”. Lần đầu tiên họ được làm chủ xã hội với lòng tin yêu sâu sắc vào Đảng và cách mạng.
Giữa tháng 2/1931, kẻ địch tiến hành đàn áp phong trào cách mạng Quỳnh Lưu. Hàng loạt đảng viên và quần chúng tích cực bị bắt giam. Cả 6 đồng chí đảng viên của Quỳnh Thuận mặc dù bị tra tấn rất dã man vẫn giữ trọn khí tiết. Sự hy sinh anh dũng của đồng chí Đào Chí Thành, tinh thần bất khuất của đồng chí Nguyễn Ngôn, Nguyễn Đức Nghinh... đã nêu gương sáng cho nhân dân Quỳnh Thuận tiếp tục vùng lên chống khủng bố trắng. Ngày 1/5/1931, cả xã đánh trống mõ, treo cờ, rải truyền đơn kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động.
Trong cách mạng tháng 8/1945, đình Tám Mái là địa điểm lực lượng tự vệ chuẩn bị cướp chính quyền. Năm 1964, nhân dân Quỳnh Thuận đã tập trung tại đình nghe Thủ tướng Phạm Văn Đồng nói chuyện. Sau đó, Thủ tướng xuống thăm đồng muối của bà con. Đình Tám Mái là nơi diễn ra lễ tiễn đưa 124 con em Quỳnh Thuận lên đường nhập ngũ chống Mỹ cứu nước.
Đình Tám Mái - di tích cách mạng thời kỳ Xô viết Nghệ Tĩnh, được Bộ Văn hoá Thông tin ra Quyết định số 599, ngày 11 tháng 3 năm 1992, công nhận là Di tích cấp Quốc gia.