Khoảng cách số đang xuất hiện trong quá trình áp dụng công nghệ 5G

Đến cuối năm 2023, mạng 5G đã ghi nhận một bước nhảy vọt đáng kể khi số lượng kết nối trên toàn cầu vượt qua con số ấn tượng 1,5 tỷ. Sự tăng trưởng nhanh chóng này đã khẳng định vị thế của 5G như là công nghệ di động phát triển nhanh nhất trong lịch sử. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu nổi bật, bức tranh về sự phủ sóng của 5G lại không hề đồng đều.

Các quốc gia phát triển với nền kinh tế vững mạnh đã nhanh chóng nắm bắt cơ hội và triển khai mạng 5G trên diện rộng, cung cấp cho người dân trải nghiệm kết nối tốc độ cao, ổn định. Ngược lại, tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình, quá trình triển khai 5G còn gặp nhiều khó khăn do hạn chế về cơ sở hạ tầng, nguồn lực tài chính và kỹ thuật.

Báo cáo của GSMA đã làm rõ một số yếu tố chính góp phần tạo ra khoảng cách số trong việc triển khai mạng 5G trên toàn cầu, bao gồm:

1. Chênh lệch về phạm vi phủ sóng

Năm 2023, khoảng cách này càng rõ nét hơn khi các quốc gia có thu nhập cao đạt mức phủ sóng trung bình 89%, cao gấp hơn 2,5 lần so với mức 34% của các quốc gia thu nhập thấp và trung bình.

Sự tăng trưởng về phạm vi phủ sóng 5G toàn cầu chủ yếu được thúc đẩy bởi hai nền kinh tế lớn là Trung Quốc và Ấn Độ. Cả hai quốc gia này đều đã triển khai mạng 5G trên diện rộng, đặc biệt tập trung vào các khu vực đô thị và trung tâm kinh tế. Tuy nhiên, sự mở rộng này vẫn chưa đủ để thu hẹp đáng kể khoảng cách số giữa các quốc gia.

Thực tế đáng lo ngại là hơn 100 quốc gia, chủ yếu là các quốc gia thu nhập thấp và trung bình vẫn chưa triển khai mạng 5G vào cuối năm 2023. Điều này có nghĩa là hàng tỷ người dân trên thế giới vẫn chưa có cơ hội tiếp cận với công nghệ di động thế hệ mới nhất, dẫn đến tình trạng bất bình đẳng về việc tiếp cận thông tin và dịch vụ số.

2. Khoảng cách thâm nhập trong tương lai

Dự báo đến năm 2030, khoảng cách số trong lĩnh vực 5G giữa các quốc gia có thu nhập cao và các quốc gia thu nhập thấp và trung bình sẽ còn tiếp tục gia tăng đáng kể. Trong khi các quốc gia phát triển dự kiến sẽ đạt mức thâm nhập 5G lên tới 120%, vượt quá mức cần thiết để phủ sóng toàn diện, thì các quốc gia thu nhập thấp và trung bình chỉ đạt mức 55%. Điều này có nghĩa là một tỷ lệ lớn dân số ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình sẽ tiếp tục phụ thuộc vào các công nghệ di động thế hệ cũ như 4G, thậm chí là 3G.

3. Chi phí thiết bị đầu cuối 5G

Khả năng chi trả cho các thiết bị đầu cuối 5G vẫn là một rào cản đáng kể, đặc biệt ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình. Mặc dù giá thiết bị đầu cuối 5G đã giảm đáng kể so với những năm đầu ra mắt, nhưng mức giá trung bình từ 100-200 USD cho một chiếc điện thoại 5G vẫn là quá cao so với thu nhập bình quân đầu người ở nhiều quốc gia thu nhập thấp và trung bình.

So sánh với các thiết bị đầu cuối 3G/4G, giá trung bình chỉ khoảng 50 USD, mức giá mà nhiều người dân ở các nước này vẫn cảm thấy khó khăn trong việc chi trả. Sự chênh lệch giá cả này càng làm gia tăng khoảng cách số, khiến việc tiếp cận công nghệ 5G trở nên xa vời đối với phần lớn người dân ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình.

4. Lợi ích cho người dùng

Đối với những người may mắn được trải nghiệm 5G, công nghệ này mang đến một cuộc cách mạng thực sự trong kết nối. Tốc độ tải xuống trung bình của 5G có thể đạt tới 230 Mbps, nhanh gấp 5 lần so với công nghệ 4G, mở ra cánh cửa cho những trải nghiệm trực tuyến hoàn toàn mới. Việc tải xuống các tệp tin lớn, xem video độ phân giải cao hay chơi game trực tuyến trở nên mượt mà và nhanh chóng hơn bao giờ hết.

Không chỉ vậy, 5G còn tạo điều kiện cho sự phát triển của các dịch vụ tiên tiến như truy cập không dây cố định (FWA). Với FWA, người dùng có thể sử dụng sóng 5G để kết nối Internet cố định tại nhà, mang đến giải pháp truy cập Internet tốc độ cao cho những khu vực xa xôi, hẻo lánh hoặc những nơi hạ tầng mạng cố định chưa phát triển. Tại các quốc gia như Ả Rập Xê Út và Mỹ, FWA đang được triển khai rộng rãi, giúp thu hẹp khoảng cách số và mở rộng cơ hội tiếp cận thông tin cho người dân.

Mặc dù 5G mang lại nhiều lợi ích, nhưng rất nhiều người vẫn chưa thể tận hưởng những tiện ích mà công nghệ này mang lại. Nguyên nhân chủ yếu là do sự chênh lệch lớn về khả năng tiếp cận mạng 5G giữa các quốc gia, giữa các khu vực đô thị và nông thôn, và giữa các nhóm dân cư có thu nhập khác nhau. Điều này dẫn đến một khoảng cách số ngày càng lớn, làm gia tăng bất bình đẳng và hạn chế cơ hội phát triển cho một bộ phận lớn dân số thế giới.

5. Thách thức trong triển khai mạng lưới

Ngay cả ở những thị trường được coi là tiên phong trong việc triển khai 5G, việc phủ sóng và khai thác đầy đủ tiềm năng của công nghệ này vẫn còn nhiều hạn chế. Hầu hết các nhà mạng hiện nay vẫn đang sử dụng kiến trúc mạng 5G không độc lập (NSA), tức là họ vẫn phải dựa vào hạ tầng 4G hiện có để cung cấp các dịch vụ 5G. Điều này đồng nghĩa với việc 5G chưa thực sự phát huy hết được những ưu điểm vượt trội của mình, đặc biệt là trong các ứng dụng đòi hỏi độ trễ thấp và băng thông lớn như công nghiệp 4.0, y tế từ xa, và các ứng dụng doanh nghiệp với doanh nghiệp (B2B).

Để khai thác hết tiềm năng của 5G, các nhà mạng cần chuyển đổi sang kiến trúc mạng 5G độc lập (SA). Tuy nhiên, việc triển khai mạng SA đòi hỏi một khoản đầu tư lớn vào hạ tầng mới, bao gồm các trạm phát sóng 5G và các thiết bị mạng lõi. Chi phí đầu tư lớn và thời gian triển khai kéo dài khiến nhiều nhà mạng tỏ ra thận trọng và chưa sẵn sàng đầu tư mạnh vào mạng 5G SA. Bên cạnh đó, lợi nhuận từ các dịch vụ 5G hiện tại vẫn chưa đủ hấp dẫn để thuyết phục các nhà mạng đầu tư vào một công nghệ hoàn toàn mới.

6. Chính sách mở rộng mạng 4G vẫn đang được các nhà hoạch định chính sách quan tâm

Mặc dù 5G đang được kỳ vọng sẽ thay đổi cuộc sống, nhưng quá trình triển khai công nghệ này trên toàn cầu vẫn còn nhiều hạn chế. Tốc độ triển khai 5G chậm hơn so với dự kiến, đặc biệt ở các khu vực đang phát triển như Châu Phi cận Sahara, Nam Á, Trung Đông và Bắc Phi (MENA) và Châu Mỹ Latinh. Điều này đồng nghĩa với việc 4G sẽ tiếp tục đóng vai trò trụ cột trong việc cung cấp kết nối Internet di động cho hàng tỷ người dân ở các khu vực này trong ít nhất một thập kỷ tới.

Các nghiên cứu dự báo rằng đến năm 2030, 3G và 4G vẫn sẽ chiếm hơn 60% tổng số kết nối băng thông rộng di động tại các khu vực đang phát triển. Nguyên nhân chính là do chi phí triển khai 5G quá cao, thiếu hạ tầng, và nhu cầu về các dịch vụ 5G chưa thực sự lớn.

Việc các nhà hoạch định chính sách phải tiếp tục tập trung vào việc mở rộng mạng 4G trong giai đoạn hiện tại là hoàn toàn cần thiết nhằm giúp người dân tiếp cận thông tin, dịch vụ y tế, giáo dục trực tuyến tốt hơn. Bên cạnh đó, việc mở rộng mạng 4G sẽ giúp thu hẹp khoảng cách số giữa các khu vực đô thị và nông thôn, ở các quốc gia phát triển và đang phát triển.

Mặc dù 5G hứa hẹn mang đến một cuộc cách mạng công nghệ và kết nối toàn cầu, nhưng thực tế cho thấy tiềm năng to lớn của 5G vẫn chưa được khai thác hết và thậm chí có nguy cơ làm gia tăng bất bình đẳng kỹ thuật số. Tại nhiều quốc gia thu nhập thấp và trung bình, việc triển khai 5G còn rất hạn chế, dẫn đến khoảng cách số giữa các quốc gia ngày càng lớn.

Tóm lại, việc thu hẹp khoảng cách số là một quá trình lâu dài và đòi hỏi sự hợp tác của nhiều bên. Việc cân bằng giữa việc phát triển 5G và nâng cấp 4G là điều cần thiết để đảm bảo rằng không ai bị bỏ lại phía sau trong cuộc cách mạng số.

Phan Văn Hòa