Ngã ba Nghèn - nơi diễn ra nhiều cuộc biểu tình lớn
Những năm 1930-1931, Ngã ba Nghèn đã thấm máu bao chiến sĩ Xô viết, tô thắm cho lịch sử cách mạng Hà Tĩnh. Mảnh đất này, vừa cận thủy, vừa cận sơn, tạo cho tao nhân mạc khách bao đắm say…
Ngã ba Nghèn là điểm gặp nhau của Quốc lộ 1A và đường liên xã từ huyện Can Lộc qua Khánh Lộc về Đồng Lộc, Trung Lộc. Đây là trung tâm quần tụ các di tích trên một địa phương giàu truyền thống yêu nước, cách mạng. Ngày xưa ngã ba Nghèn thuộc làng Trảo Nha, sau cách mạng đổi tên là Đại Lộc, huyện Can Lộc. Từ năm 1984, một phần của xã Đại Lộc được tách thành thị trấn Nghèn.
Từ tháng 5/1930 - 7/1931, ngã ba Nghèn là nơi diễn ra nhiều cuộc biểu tình lớn. Huyện Can Lộc có hơn 40 cuộc biểu tình ở phạm vi tổng và huyện với hàng ngàn người tham gia. Ngày 1/8/1930, quần chúng vùng Hạ Can và Thượng Can chia thành nhiều hướng kéo về huyện đường hô vang các khẩu hiệu:
- Đánh đổ chủ nghĩa đế quốc và Nam Triều phong kiến.
- Giảm sưu thuế ủng hộ Nga Xô.
Trước khí thế mạnh mẽ đó, tri huyện Trần Mạnh Đàn phải ra tận cầu Nghèn ký vào bản yêu sách, nhưng không thực hiện. Sáng 7/9/1930, hơn 2.000 nông dân vùng Hạ Can kéo về huyện lỵ, lần này tri huyện cùng bọn nha lại bỏ trốn, đoàn người xông vào đập phá huyện đường, đốt phá giấy tờ.
Ngày 12/12/1930, hơn 5.000 nhân dân các vùng trong huyện mang nhiều băng cờ, khẩu hiệu rầm rập tiến đến huyện đường chống đàn áp khủng bố, đòi giảm sưu thuế và thực hiện các quyền dân sinh, dân chủ. Bọn lính đã xả súng vào đoàn biểu tình làm 42 người chết và hàng trăm người bị thương.
Nhiều cán bộ cách mạng đã anh dũng hy sinh, như: Võ Quế, Phạm Thị Dung, Phan Cần, Hồ Ngọc Tàng, Thanh Sơn, Nguyễn Nhân...
Ngã ba Nghèn nằm trên Quốc lộ IA, cách cầu Nghèn khoảng 300m nên trong thời kỳ chiến tranh phá hoại, Mỹ đã ném xuống khu vực này gần 17.000 quả bom các loại và hàng ngàn quả đạn pháo, tên lửa. Các đơn vị phòng không của dân quân tự vệ và bộ đội địa phương đã chiến đấu dũng cảm hạ 3 máy bay địch.
Di tích tại ngã ba Nghèn hiện đang được đầu tư xây dựng thành khu lưu niệm phong trào 30-31 khá quy mô, hoành tráng./.