Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh - Địa chỉ đỏ trên vùng đất cách mạng

Kết nối mạch nguồn yêu nước

Để ngọn lửa cách mạng Xô viết Nghệ Tĩnh luôn rực sáng trong tâm hồn mỗi người dân xứ Nghệ, lan toả mạnh mẽ đến đồng bào cả nước và bạn bè quốc tế, ngày 15/1/1960, Đảng đoàn Bộ Văn hóa ra Quyết định số 106 - QĐ/VH về việc thành lập Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Tỉnh uỷ, Ủy ban nhân dân hai tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh. Đây được xem là địa chỉ đỏ ghi nhớ công lao của các chiến sĩ Xô viết Nghệ Tĩnh đã hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc; tôn vinh giá trị di sản văn hóa Xô viết Nghệ Tĩnh; phục vụ nhiệm vụ giáo dục truyền thống cách mạng.

Ngay sau khi có quyết định thành lập, Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh đã phối hợp với Ty Văn hóa Nghệ An kêu gọi nhân dân và sinh viên sưu tầm hiện vật để xây dựng Nhà trưng bày. Chỉ trong một thời gian ngắn, một số lượng khá lớn hiện vật đã được huy động cho công tác trưng bày. Sau 3 năm xây dựng và chuẩn bị các điều kiện cần thiết, nhân kỷ niệm 33 năm ngày Xô viết Nghệ Tĩnh (12/9/1963), Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh đã chính thức khánh thành và mở cửa đón khách tham quan, nghiên cứu, tưởng niệm…

Thời kỳ đầu, tuy số lượng tài liệu, hiện vật còn ít, nghệ thuật và phương pháp trưng bày còn hạn chế, nhưng sự hiện diện của Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh đã đáp ứng được nguyện vọng thiết tha của nhân dân cả nước nói chung và hai tỉnh Nghệ An, Hà Tĩnh nói riêng, góp phần xứng đáng vào cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.

Năm 1965, đế quốc Mỹ mở rộng chiến tranh phá hoại miền Bắc, thành phố Vinh trở thành tâm điểm đánh phá của kẻ thù, Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh đóng cửa nhà trưng bày, đi sơ tán và chuyển sang giai đoạn phục vụ thời chiến.

Chỉ trong một thời gian ngắn, 3 ngôi nhà cấp 4 được xây dựng dùng để trưng bày tại làng Kim Liên (huyện Nam Đàn). Nội dung trưng bày phù hợp với điều kiện thời chiến. Mặc dù trong điều kiện khó khăn của chiến tranh nhưng Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh vẫn phục vụ khách tham quan chu đáo.

Bên cạnh việc trưng bày tại chỗ, Bảo tàng xây dựng bộ trưng bày lưu động với hình ảnh gọn nhẹ, đưa đến phục vụ các cơ quan xí nghiệp và các chiến hào phục vụ các đơn vị bộ đội, thanh niên xung phong trên các trận địa phòng không; phục vụ các Đại hội Đảng, Đoàn Thanh niên các cấp như ở huyện Kỳ Anh, Hương Sơn (Hà Tĩnh)...

Nhiều đơn vị bộ đội, thanh niên xung phong trước khi lên đường làm nhiệm vụ chi viện cho tiền tuyến hoặc hành quân qua vùng này đều đến với Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh để tiếp thêm sức mạnh truyền thống của cha anh, từ quyết tâm biến thành sức mạnh, lập nhiều chiến công trong cuộc chiến đấu với kẻ thù. Mặc dù chiến tranh với đế quốc Mỹ đang diễn ra ác liệt, nhưng các đoàn khách quốc tế vẫn đến với Bảo tàng, đó là nguồn động viên lớn đối với Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh.

Sau khi đất nước thống nhất năm 1975, cùng với cả nước nhân dân thành phố Vinh hàn gắn vết thương chiến tranh và xây dựng lại đất nước. Năm 1980, Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh trở về thành phố Vinh, tiếp nối công việc của mình. Nhà trưng bày của Bảo tàng bây giờ chỉ còn một tầng phía dưới còn tầng trên đã bị bom Mỹ ném trúng, sân vườn cỏ cây mọc um tùm. Bên cạnh việc thu dọn khắc phục hậu quả chiến tranh, sửa chữa lại nhà trưng bày, cán bộ Bảo tàng cùng các nhà khoa học ở Trung ương và địa phương triển khai xây dựng đề cương trưng bày mới phù hợp với điều kiện kinh tế lúc này.

Năm 1980, sau khi trở về thành phố Vinh, bên cạnh việc thu dọn khắc phục hậu quả chiến tranh, sửa chữa lại nhà trưng bày, cán bộ Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh cùng các nhà khoa học ở Trung ương và địa phương triển khai xây dựng đề cương trưng bày mới. Mặc dù điều kiện kinh tế khó khăn, phương pháp trưng bày còn hạn chế, nhưng Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh lúc này đã có một khuôn viên với 2 ha, diện tích trưng bày có 10 phòng với 600 m2 đủ để thể hiện được khí thế đấu tranh hào hùng của nhân dân Nghệ Tĩnh năm 1930-1931.

Năm 1985, để nâng cao khoa học trưng bày đáp ứng với yêu cầu nhận thức của nhân dân, Tỉnh uỷ Nghệ Tĩnh đã tổ chức hội thảo khoa học “Công tác trưng bày tại Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh”; Bảo tàng đã được chỉnh lý nội dung và nâng cao phương pháp trưng bày để thu hút hơn nữa khách tham quan.

Ngày 11/11/1987, Bộ Văn hoá Thông tin ra Quyết định số 204- VH/QĐ chuyển Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh thành chi nhánh của Bảo tàng Cách mạng Việt Nam. Đến năm 1995, được sự đầu tư kinh phí của Trung ương, Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh đã nâng cấp toàn bộ nội ngoại thất. Nhà trưng bày được cải tạo, hệ thống hành lang xung quanh được bổ sung, thông thoáng các phòng và lợp mái nhằm bảo đảm tránh được ẩm mốc hiện vật. Nội dung và phương pháp trưng bày hiện đại với âm thanh tiếng động, thủ pháp trưng bày hấp dẫn.

Năm 2005 đến nay, được Tỉnh uỷ, UBND tỉnh Nghệ An quan tâm đầu tư kinh phí, Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh xây dựng “Đài tưởng niệm các chiến sĩ yêu nước và cách mạng bị giam cầm tại Nhà lao Vinh”; bổ sung các phòng trưng bày chuyên đề “Nhà lao Vinh năm 1930-1945”, “Cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của V.I. Lê Nin”, “Cuộc đời, sự nghiệp của Chủ tịch Cayxỏn Phômvihản và tình hữu nghị Việt Nam- Lào”.

Những nét riêng có trong hệ thống Bảo tàng Việt Nam

Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh là Bảo tàng thuộc loại hình lưu niệm sự kiện lịch sử, là 1 trong 3 Bảo tàng được thành lập sớm nhất trong hệ thống bảo tàng Việt Nam. Đặc biệt, đây là Bảo tàng duy nhất được Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Lời đề tựa vào ngày 3/2/1964. Điều đó nói lên tầm vóc lịch sử vĩ đại của Xô viết Nghệ Tĩnh và vị trí, vai trò quan trọng của Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh trong sự nghiệp xây dựng, phát triển văn hóa nói chung và sự nghiệp bảo tồn, phát huy di sản văn hóa xứ Nghệ nói riêng.

Đặc biệt, hàng chục năm qua, Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh còn là nơi gửi gắm niềm tin của biết bao gia đình là thân nhân những người có công với cách mạng đã cống hiến, hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc. Thời gian qua đi, những đảng viên 1930-1931 hay những chiến sĩ Xô viết Nghệ Tĩnh hầu hết đã mất, những bằng chứng lịch sử về quá trình hoạt động cách mạng cũng không còn. Chính vì thế, nhờ hoạt động khai thác hồ sơ, tài liệu về những đồng chí tham gia hoạt động cách mạng bị địch bắt tù đày trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh đang được lưu trữ tại Cục Hồ sơ an ninh – Bộ Công an của Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh đã mang lại niềm vui, niềm hạnh phúc, góp phần thay đổi cuộc sống cho hàng nghìn thân nhân các gia đình có công với cách mạng. Đây là một trong những hoạt động có ý nghĩa, thiết thực nhất và cũng là niềm vinh dự, tự hào của Bảo tàng khi được đóng góp một phần công sức đối với công tác đền ơn, đáp nghĩa mà Đảng và Nhà nước đang ngày càng phát huy và nhân rộng.

Những hiện vật quý giá được lưu trữ, trưng bày tại bảo tàng Xô viết Nghệ An. Ảnh: Đức Anh - Công Kiên - Thanh Quỳnh

Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh không chỉ là một môi trường học tập, tìm hiểu lịch sử mà còn là một địa điểm du lịch tâm linh với công trình “Nhà tưởng niệm các liệt sĩ Xô viết Nghệ Tĩnh” nằm trong khuôn viên Bảo tàng. Tọa lạc trên một phần đất của Nhà Lao Vinh năm xưa, Nhà tưởng niệm là nơi linh thiêng thờ tự gần 2.000 liệt sĩ Xô viết Nghệ Tĩnh. Tham quan Bảo tàng, thành kính dâng lên bó hoa tươi thắm trước bàn thờ các liệt sĩ, lặng ngắm những tấm bia lưu danh những người con ưu tú đã ngã xuống vì màu xanh của quê hương khi tuổi đời còn rất trẻ sẽ mang lại những cảm xúc khó quên cho mỗi du khách khi ghé thăm nơi này. Đây cũng là một trong những nét riêng có nổi bật của Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh.

Ngoài việc đón tiếp khách tham quan, tham gia hội thảo, tọa đàm chuyên đề, gặp gỡ giao lưu nhân chứng lịch sử, học lịch sử qua trưng bày cố định, Bảo tàng còn tập trung vào việc đưa nội dung trưng bày của bảo tàng đến với công chúng bằng việc xây dựng các bộ triển lãm lưu động gọn nhẹ, bắt đầu từ ý tưởng phát huy hình ảnh, hiện vật hiện có tại bảo tàng. Từ những nhu cầu thực tế của khách tham quan, đề xuất của giáo viên chuyên ngành sử, Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh đã gắn kết việc bổ sung trưng bày, bám sát nội dung chương trình sách giáo khoa xây dựng các bộ trưng bày lưu động tại trường theo kế hoạch “đưa giáo dục Xô viết Nghệ Tĩnh vào trường học” luôn được thầy cô và học sinh quan tâm mong đợi.

Du khách trong, ngoài tỉnh và các thế hệ trẻ đến với Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh. Ảnh: Bảo tàng XVNT - Thanh Quỳnh

Các hoạt động về chuyên môn của Bảo tàng ngày càng có chiều sâu và chất lượng khi tổ chức nhiều cuộc Hội thảo khoa học và tọa đàm khoa học kỷ niệm các danh nhân trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh; tổ chức xây dựng các đề tài cấp Bộ, Viện và cơ quan; xuất bản nhiều ấn phẩm viết về danh nhân cách mạng, hồi ký, kỷ yếu hội thảo, tọa đàm khoa học phục vụ công tác trưng bày và nghiên cứu. Bảo tàng hiện đã sưu tầm gần 6.000 hồ sơ và chân dung những người tham gia phong trào cách mạng bị thực dân Pháp bắt giam trong các nhà tù từ 1930-1945.

Sự đổi thay về hình thức các hoạt động chuyên môn và chất lượng trưng bày với phương pháp hiện đại đã thu hút khách đến với Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh ngày càng đông hơn về số lượng và phong phú hơn về đối tượng. Hàng năm, Bảo tàng đón tiếp khách tham quan tại chỗ và phục vụ trưng bày lưu động tại các lễ hội trong tỉnh hơn 50.000 lượt người.

Đơn vị cũng đã năng động sáng tạo và đổi mới các hình thức hoạt động nhằm tuyên truyền giáo dục truyền thống cách mạng của Đảng năm 1930-1931 như: tổ chức giao lưu văn hoá, gặp mặt nhân chứng lịch sử, nói chuyện truyền thống, thi tìm hiểu lịch sử... với học sinh, thanh niên các địa phương; hoặc phối hợp với các báo, đài truyền hình giới thiệu về một thời kỳ đấu tranh oanh liệt của nhân dân Nghệ Tĩnh.

Trải qua hơn 60 năm hoạt động, đội ngũ cán bộ Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh ngày càng trưởng thành. Cùng với những nét độc đáo, nổi bật và riêng có, Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh là địa chỉ đáp ứng mọi nhu cầu của khách tham quan trong nước và quốc tế, góp phần đưa di sản Xô viết Nghệ Tĩnh thấm sâu và lan tỏa mạnh mẽ trong lòng du khách khi đến với quê hương Xô viết anh hùng.

BNA