Trung Quốc lên kế hoạch thống trị thế giới về trí tuệ nhân tạo như thế nào?

Năm 2017, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã đưa ra một lời cảnh báo đáng suy ngẫm về tương lai của AI. Ông khẳng định rằng quốc gia nào nắm giữ ưu thế trong lĩnh vực này sẽ có khả năng định hình tương lai của thế giới.

Điều này càng trở nên thuyết phục trong bối cảnh địa chính trị hiện tại, khi Mỹ và Trung Quốc đang dồn tâm sức vào AI, coi đây như chiến trường mới trong cuộc cạnh tranh quyền lực toàn cầu. Điều đó được minh chứng rõ nét qua sự gia tăng đáng kể trong các sáng kiến, chính sách và hoạt động liên quan đến AI mà cả hai cường quốc này đã thúc đẩy trong thời gian gần đây.

Trong khi các động thái về AI của Mỹ, cùng với nỗ lực của Liên minh châu Âu (đặc biệt là Đạo luật AI của EU, bộ luật toàn diện đầu tiên trên thế giới về AI), thường xuyên chiếm sóng trên các phương tiện truyền thông, thì cách tiếp cận của Trung Quốc đối với AI lại chưa được chú ý đầy đủ.

Ngoài những phân tích học thuật chuyên sâu mà đa phần công chúng khó tiếp cận, thông tin về chiến lược AI của Trung Quốc chủ yếu xuất hiện qua lăng kính thiên lệch, đôi khi không phản ánh chính xác bản chất và ý nghĩa thực sự của các chính sách này.

Dưới đây là bản tóm tắt về những chiến lược mà Trung Quốc đang theo đuổi để vươn lên thống trị lĩnh vực AI toàn cầu. Các nội dung này được rút ra từ việc nghiên cứu các tài liệu chính sách AI trọng yếu của Trung Quốc và một phân tích sâu rộng, tập trung làm sáng tỏ những biểu hiện rõ nét trong chiến lược của nước này. Những chiến lược này không chỉ nhằm định hình cách quản trị AI trên quy mô toàn cầu mà còn đặt nền móng để Trung Quốc dẫn đầu trong phát triển AI ở cấp độ quốc tế.

Nhận thức AI là một công nghệ chiến lược để cạnh tranh trên quy mô toàn cầu

Trung Quốc xem AI như một công nghệ chiến lược không chỉ để củng cố vị thế của mình trong nhóm các quốc gia dẫn đầu về đổi mới sáng tạo, mà còn để đối phó với những thách thức và cơ hội mà AI mang lại đối với an ninh quốc gia.

Trong Kế hoạch phát triển AI thế hệ mới (NGAIDP) năm 2017, Trung Quốc đã nhấn mạnh những thách thức ngày càng phức tạp mà nước này phải đối mặt trong bối cảnh an ninh quốc gia và cạnh tranh quốc tế gay gắt của một thế giới phát triển nhanh chóng.

Trung Quốc khẳng định rằng cần "nhìn xa ra thế giới, nâng tầm phát triển AI lên cấp độ chiến lược quốc gia với cách tiếp cận hệ thống, lập kế hoạch chủ động và nắm vững thế chủ động chiến lược trong giai đoạn cạnh tranh quốc tế mới về AI". Điều này nhằm xây dựng lợi thế cạnh tranh mới, mở rộng không gian phát triển và bảo vệ an ninh quốc gia một cách hiệu quả.

Trung Quốc dường như đã thấu hiểu sâu sắc tác động cách mạng của các hệ thống AI đối với xã hội và kinh tế toàn cầu, từ đó định hướng chiến lược phát triển một cách rõ nét. Với tham vọng trở thành “cường quốc khoa học và công nghệ toàn cầu”, Trung Quốc áp dụng một cách tiếp cận tập trung và được hoạch định kỹ lưỡng trong lĩnh vực AI, không chỉ để tạo ra lợi thế cạnh tranh trong các lĩnh vực mới mà còn để sử dụng AI như một công cụ bảo vệ vững chắc lợi ích an ninh quốc gia.

Duy trì nhận thức về điểm mạnh và điểm yếu của AI

Trong nỗ lực tận dụng AI để nâng cao khả năng cạnh tranh toàn cầu, Trung Quốc tập trung củng cố những lĩnh vực mà nước này có thế mạnh vượt trội. Theo NGAIDP, sau nhiều năm tích lũy không ngừng, Trung Quốc đã đạt được những thành tựu quan trọng trong lĩnh vực AI.

Cụ thể, quốc gia này đứng thứ 2 thế giới về số lượng bài báo khoa học công nghệ quốc tế được công bố và số lượng bằng sáng chế được cấp. Đồng thời, Trung Quốc cũng đã đạt được những bước đột phá đáng kể trong một số công nghệ cốt lõi mang tính chiến lược.

Trung Quốc tiếp tục nhấn mạnh những lĩnh vực mà nước này dẫn đầu và đạt được thành tựu công nghệ vượt bậc, bao gồm nhận dạng giọng nói, nhận dạng hình ảnh, robot công nghiệp và dịch vụ, giám sát thông minh, cùng các công nghệ nhận dạng sinh trắc học.

Tuy nhiên, Trung Quốc tỏ ra thực tế và thận trọng về khả năng của mình khi thừa nhận những lĩnh vực cần cải thiện. Nước này nhận thấy rằng, mặc dù đã đạt được những thành tựu đáng kể trong các lĩnh vực đã nêu, vẫn còn một khoảng cách lớn giữa "mức độ phát triển chung về AI" của Trung Quốc và các quốc gia phát triển khác. Đặc biệt, Trung Quốc đang tập trung vào việc đạt được những bước tiến quan trọng trong các lĩnh vực cơ bản như lý thuyết cơ bản, thuật toán cốt lõi, thiết bị quan trọng, chip cao cấp, và các công nghệ chiến lược khác.

Trung Quốc đặt mục tiêu khẩn trương giải quyết những vấn đề này và các thách thức khác bằng cách cải thiện mạnh mẽ cơ sở hạ tầng cơ bản, hoàn thiện chính sách, quy định và xây dựng hệ thống tiêu chuẩn đồng bộ.

Theo dõi các xu hướng toàn cầu trong phát triển AI và nắm bắt cơ hội

Để thực hiện các kế hoạch AI của mình, Trung Quốc không vội vàng hành động một cách tùy tiện hay phân tán nguồn lực. Thay vào đó, Trung Quốc tỏ ra tinh tế trong việc nhận diện và tận dụng tối đa các cơ hội. Theo NGAIDP, Trung Quốc sẽ "nắm bắt chính xác các xu hướng phát triển AI toàn cầu, tìm ra những cơ hội then chốt để tạo ra bước đột phá và định hướng cho động lực phát triển chủ yếu".

Trung Quốc có kế hoạch theo dõi sát sao sự phát triển của AI toàn cầu thông qua các nghiên cứu đánh giá xu hướng tổng thể và các nỗ lực nghiên cứu và phát triển (R&D) chủ động, nhằm khám phá những lĩnh vực tiên phong quan trọng trong phát triển AI. Bằng cách nắm bắt các cơ hội xuất hiện trong những lĩnh vực then chốt và theo dõi các xu hướng, Trung Quốc kỳ vọng sẽ dẫn đầu thế giới, đồng thời tự thiết lập những xu hướng mới cho chính mình.

Tận dụng lợi thế của người đi đầu trong phát triển AI

Một thuật ngữ thường xuyên xuất hiện trong các tài liệu chính sách AI của Trung Quốc là "lợi thế của người đi đầu", phản ánh rõ ràng ý định của quốc gia này trong việc thúc đẩy sự khám phá và ứng dụng các hệ thống AI tiên tiến.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, Bộ Giáo dục Trung Quốc đã công bố Kế hoạch hành động về AI dành cho các cơ sở giáo dục đại học vào năm 2018. Kế hoạch nêu rõ một trong những mục tiêu trọng tâm là: "Trung Quốc có thể đạt được lợi thế của người đi đầu trong quá trình phát triển AI".

Điều này ngụ ý rằng Trung Quốc đã nhận thức rõ rằng những lợi ích đặc biệt từ AI chỉ thuộc về những người đi đầu, và họ đang tích cực nỗ lực để biến những lợi ích này thành hiện thực.

Phân bổ nguồn lực một cách có chủ đích

Như người ta thường nói, tiền bạc là yếu tố thúc đẩy mọi thứ vận hành, và AI cũng không phải là ngoại lệ, điều này Trung Quốc hoàn toàn nhận thức được. Theo NGAIDP, Trung Quốc sẽ "tận dụng tối đa mọi nguồn tài chính, cơ sở hạ tầng và các nguồn lực dự trữ hiện có, đồng thời lập kế hoạch toàn diện cho việc phân bổ các nguồn lực đổi mới cả trong nước và quốc tế".

Trung Quốc dự định tận dụng sự tham gia của các chuyên gia quản lý tài chính, để đóng góp ý kiến trong việc sử dụng các ưu đãi chính sách, từ đó tối ưu hóa việc phân bổ nguồn lực nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo trên quy mô toàn cầu.

Vì vậy, để biến tầm nhìn trở thành cường quốc khoa học và công nghệ toàn cầu thành hiện thực, Trung Quốc đang chủ động ưu tiên phân bổ các nguồn lực tài chính và các tài nguyên khác một cách chiến lược trong cả các chính sách trong nước và quốc tế.

Đạt được những đột phá về mặt lý thuyết và công nghệ trong AI

Trong bối cảnh nhiều quốc gia cắt giảm ngân sách, tài trợ cho khoa học cơ bản thường là lĩnh vực bị ảnh hưởng tiêu cực, vì lợi ích thu được không phải lúc nào cũng rõ ràng hay dễ dàng áp dụng. Tuy nhiên, Trung Quốc lại xác định khoa học cơ bản là một lĩnh vực then chốt, không chỉ cung cấp nền tảng cho việc phát triển các hệ thống AI hàng đầu thế giới, mà còn thúc đẩy sự trỗi dậy kinh tế, đưa nước này trở thành một cường quốc toàn cầu.

NGAIDP khẳng định rằng "đến năm 2025, Trung Quốc sẽ đạt được những đột phá quan trọng trong lý thuyết cơ bản về AI, với một số công nghệ và ứng dụng vươn lên tầm cỡ hàng đầu thế giới. AI sẽ trở thành động lực chủ chốt thúc đẩy quá trình nâng cấp công nghiệp và chuyển đổi kinh tế của Trung Quốc".

Kế hoạch hành động cũng phản ánh tham vọng mạnh mẽ của Trung Quốc trong việc đưa lĩnh vực AI thế hệ mới tiến xa hơn, với cam kết "đạt được những thành tựu độc đáo có tầm ảnh hưởng quốc tế" và "chứng minh trình độ đẳng cấp thế giới trong các nghiên cứu lý thuyết, công nghệ tiên tiến và ứng dụng".

Bằng cách đạt được những tiến bộ đột phá trong lý thuyết và hệ thống công nghệ AI thế hệ mới, Trung Quốc hy vọng có thể đóng góp vào các ứng dụng AI trong các lĩnh vực như sản xuất thông minh, y học thông minh và xây dựng quốc phòng, tất cả những lĩnh vực này đều được kỳ vọng sẽ mở rộng và củng cố nền kinh tế của nước này.

Kết quả của những nỗ lực này đã bắt đầu trở nên rõ ràng. Từ năm 2020, Trung Quốc đã dẫn đầu thế giới về số lượng ấn phẩm AI, và đến năm 2022, quốc gia này đã nộp số lượng bằng sáng chế AI cao nhất. Những thành tựu này được củng cố bởi thị trường nội địa đang phát triển mạnh mẽ của Trung Quốc cùng với các quy định lỏng lẻo về quyền riêng tư, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển nhanh chóng của AI.

Tham gia thị trường toàn cầu và thúc đẩy toàn cầu hóa

Trung Quốc hy vọng rằng những tác động tích lũy của các đột phá về mặt lý thuyết và công nghệ trong AI sẽ làm tăng ảnh hưởng trên thị trường toàn cầu. NGAIDP dự đoán rằng Trung Quốc sẽ đạt được "mức độ hàng đầu thế giới" về lý thuyết, công nghệ và ứng dụng AI vào năm 2030, biến nước này thành "trung tâm đổi mới AI chính của thế giới".

Trung Quốc cũng đặt mục tiêu tạo ra những kết quả hữu hình từ việc ứng dụng AI trong các thỏa thuận kinh tế và xã hội thông minh sẽ xây dựng một nền tảng vững chắc để đưa nước này lên vị thế cường quốc kinh tế trong số các quốc gia sáng tạo trên thị trường toàn cầu.

Bên cạnh đó, Trung Quốc quyết tâm tích cực hỗ trợ các doanh nghiệp và thương hiệu AI trong nước đạt được vị thế dẫn đầu toàn cầu và tạo điều kiện hợp tác quốc tế với các doanh nghiệp và viện nghiên cứu AI hàng đầu của nước ngoài.

Kế hoạch Hành động và Chương trình triển khai 3 năm về AI (Kế hoạch Internet+) đã vạch ra lộ trình chi tiết của Trung Quốc nhằm thúc đẩy hợp tác với các quốc gia liên quan để tăng cường nghiên cứu, phát triển và ứng dụng công nghệ AI. Kế hoạch này tập trung vào việc tích hợp các nguồn lực đổi mới trong và ngoài nước, nâng cao năng lực sáng tạo cũng như khả năng cạnh tranh quốc tế của ngành AI.

Ngoài ra, Trung Quốc cam kết hỗ trợ các hiệp hội ngành, liên minh công nghiệp và tổ chức dịch vụ kinh doanh trong việc xây dựng nền tảng dịch vụ, đồng thời cung cấp cơ hội hợp tác quốc tế và hỗ trợ đổi mới toàn cầu cho các doanh nghiệp sáng tạo trong lĩnh vực AI.

Đồng thời, Trung Quốc cũng hướng đến việc thu hút các khoản đầu tư nước ngoài vào nghiên cứu và phát triển AI, qua đó gia tăng sức mạnh và phạm vi tác động của mình trong lĩnh vực công nghệ này.

Đặc biệt, Trung Quốc còn đặt mục tiêu mở rộng tầm ảnh hưởng quốc tế trong lĩnh vực AI thông qua hợp tác với các quốc gia thành viên của các nền kinh tế mới nổi lớn (BRICS) và thúc đẩy Sáng kiến “Một vành đai, Một con đường” – chiến lược đối ngoại quan trọng nhằm củng cố vị thế toàn cầu của nước này bằng cách tài trợ cho các dự án hạ tầng, thương mại và đầu tư trên toàn thế giới.

Đầu tư vào nguồn nhân tài và giáo dục

Nhân tài chính là yếu tố cốt lõi và nguồn lực quan trọng cho sự phát triển của AI, và Trung Quốc đã nhấn mạnh tầm quan trọng này trong chiến lược mở rộng ảnh hưởng toàn cầu về AI. Tuy nhiên, điều này trở nên cấp thiết hơn khi Trung Quốc đang đối mặt với tình trạng "chảy máu chất xám" ngày càng gia tăng, khi nhiều nhà khoa học và chuyên gia công nghệ rời khỏi đất nước do những hạn chế trong môi trường chính trị và xã hội không mang tính dân chủ.

NGAIDP vạch ra chi tiết cách Trung Quốc lên kế hoạch khắc phục những điểm yếu chiến lược trong kế hoạch AI của mình. Bằng cách ưu tiên "phát triển đội ngũ nhân tài cao cấp", Trung Quốc đặt mục tiêu củng cố nguồn lực nhân tài bằng cách nâng cấp hệ thống giáo dục AI, đồng thời thu hút "những chuyên gia hàng đầu thế giới và các tài năng trẻ triển vọng".

Để đạt được mục tiêu này, Trung Quốc hướng đến việc thành lập các trung tâm đào tạo chuyên sâu, hợp tác nghiên cứu với các viện AI hàng đầu thế giới, tận dụng kiến thức và chuyên môn từ những chuyên gia AI hàng đầu toàn cầu. Đồng thời, họ khuyến khích trao đổi học thuật quốc tế, hợp tác kỹ thuật, và tận dụng các chương trình thu hút nhân tài như kế hoạch “Nghìn tài năng” để thu hút và phát triển nguồn nhân lực đẳng cấp thế giới.

Kế hoạch Hành động đặt mục tiêu rằng "đến năm 2030, các trường cao đẳng và đại học sẽ trở thành lực lượng nòng cốt trong việc xây dựng các trung tâm đổi mới AI hàng đầu thế giới. Những cơ sở này sẽ đóng vai trò tiên phong trong việc đào tạo nguồn nhân lực AI thế hệ mới, đảm bảo Trung Quốc có nền tảng khoa học, công nghệ vững chắc và nguồn nhân tài cần thiết để vươn lên vị trí dẫn đầu trong nhóm các quốc gia định hướng đổi mới".

Theo đó, các cơ sở giáo dục đại học được khuyến khích điều chỉnh chương trình giảng dạy để đáp ứng những phát triển tiên tiến trong khoa học và công nghệ toàn cầu, mở thêm các chuyên ngành liên quan đến AI nhằm đáp ứng nhu cầu của ngành công nghiệp trên phạm vi quốc gia và khu vực, tích hợp chéo giáo dục chuyên nghiệp về AI với các chuyên ngành khác và tạo ra các tài liệu giảng dạy đẳng cấp thế giới.

Định hình các tiêu chuẩn và quản trị AI toàn cầu

Trung Quốc không còn chấp nhận vai trò thụ động trong việc tuân theo các chỉ đạo và quy tắc AI do các quốc gia phương Tây thiết lập. Thay vào đó, nước này đang đặt tham vọng mạnh mẽ hơn, chủ động tham gia và thậm chí dẫn dắt quá trình xây dựng các tiêu chuẩn quốc tế trong lĩnh vực AI.

Bên cạnh đó, Trung Quốc đã nhấn mạnh trong NGAIDP về ý định đóng vai trò tích cực hơn trong quản trị AI toàn cầu. Trung Quốc đặt trọng tâm vào việc nghiên cứu các vấn đề lớn mà cộng đồng quốc tế cùng quan tâm, chẳng hạn như mối lo ngại về robot vượt tầm kiểm soát và đảm bảo an toàn trong giám sát AI. Đồng thời, nước này mong muốn tăng cường hợp tác với các quốc gia khác để cùng xây dựng các khuôn khổ luật pháp, quy định và quy tắc quốc tế về AI, nhằm "đồng lòng ứng phó với các thách thức toàn cầu".

Ngoài ra, Trung Quốc cũng đặt kỳ vọng vào việc hỗ trợ các doanh nghiệp AI trong nước tham gia hoặc thậm chí dẫn dắt quá trình xây dựng các tiêu chuẩn kỹ thuật quốc tế, đồng thời quảng bá các sản phẩm và dịch vụ AI của mình trên thị trường toàn cầu. Bên cạnh đó, Kế hoạch Hành động cũng nhấn mạnh vai trò quan trọng của hệ thống giáo dục trong việc định hình và ảnh hưởng đến các tiêu chuẩn cũng như quy định quốc tế về AI.

Bằng cách khuyến khích các học giả của mình đảm nhận những vị trí quan trọng trong các tổ chức học thuật quốc tế, đồng thời hỗ trợ họ tích cực tham gia vào việc xây dựng các quy định AI toàn cầu. Qua đó, Trung Quốc tin rằng họ có thể ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực AI quốc tế thông qua các sáng kiến và tiêu chuẩn do chính nước này đề xuất.

Cuối cùng, Kế hoạch Internet+ của Trung Quốc thể hiện cam kết hỗ trợ các cơ quan, viện nghiên cứu, tổ chức tiêu chuẩn hóa, hiệp hội ngành và doanh nghiệp tham gia tích cực vào việc xây dựng các tiêu chuẩn AI quốc tế. Trung Quốc mong muốn hợp tác chặt chẽ với Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO) và các đối tác khác để thiết lập các cơ chế trao đổi và hợp tác về tiêu chuẩn, nhằm thúc đẩy sự phát triển đồng bộ và hiệu quả trong lĩnh vực AI toàn cầu.

Tóm lại, chính quyền Bắc Kinh không hề giấu diếm tham vọng lớn lao của mình trong việc thúc đẩy tiêu chuẩn AI của quốc gia ra toàn cầu. Trung Quốc đã tuyên bố rõ ràng rằng: “Chúng tôi sẽ đẩy mạnh xuất khẩu các tiêu chuẩn AI của Trung Quốc và không ngừng gia tăng ảnh hưởng quốc tế của mình”.

Điều này thể hiện rõ ràng trong chiến lược của Trung Quốc, khi họ quyết tâm không chỉ tham gia vào quá trình xây dựng tiêu chuẩn AI quốc tế mà còn muốn dẫn dắt, tạo dựng ảnh hưởng mạnh mẽ để định hình lại các quy tắc và chuẩn mực toàn cầu. Với những hành động quyết liệt và kế hoạch có hệ thống, Trung Quốc đang nỗ lực tối đa để kiểm soát và tạo dựng một vị thế vững chắc trong việc quyết định tương lai của công nghệ AI trên thế giới.

Phan Văn Hòa