Cuộc cách mạng AI: Sức khỏe, sự giàu có và một thế giới thiếu việc làm

Để duy trì nền kinh tế vận hành trơn tru và ngăn chặn bất ổn xã hội lan rộng, Roubini dự đoán rằng, các chính phủ sẽ triển khai thu nhập cơ bản phổ quát (UBI), đây là những khoản trợ cấp vô điều kiện thay thế hệ thống an sinh xã hội, trợ cấp thất nghiệp và các phúc lợi hiện có. Để tài trợ cho chương trình này, AI sẽ bị đánh thuế, giúp bù đắp một phần chi phí.

Mặc dù dự báo của Roubini rằng, phần lớn công việc sẽ biến mất trong vòng 20 năm có thể hơi lạc quan, nhưng ông tin rằng AI cuối cùng sẽ làm thay đổi hoàn toàn bản chất việc làm như ta từng biết.

Khi những công việc truyền thống không còn, con người sẽ hướng đến một lối sống có ý nghĩa và mục đích hơn. Trong bối cảnh đó, ngành chăm sóc sức khỏe, bao gồm sức khỏe tinh thần, thể chất và tâm linh có thể trở thành lĩnh vực hưởng lợi lớn nhất từ sự chuyển đổi này.

Định luật Amara (Amara’s Law)

Vào những năm 1970, nhà nghiên cứu và tương lai học người Mỹ Roy Amara đã đưa ra một tuyên bố nổi tiếng về sự thích nghi của con người với công nghệ, được gọi là Định luật Amara: "Chúng ta có xu hướng đánh giá quá cao tác động của công nghệ trong ngắn hạn, nhưng lại đánh giá thấp ảnh hưởng của nó trong dài hạn".

AI là một minh chứng rõ ràng cho định luật này. Được phát minh từ những năm 1960, nhiều nhà khoa học khi đó dự đoán rằng, AI sẽ vượt trội hơn con người trong mọi lĩnh vực vào những năm 1980.

Tuy nhiên, thực tế đã chứng minh họ đi trước thời đại hơn nửa thế kỷ. Ngày nay, các chuyên gia dự đoán rằng, đến năm 2030, AI sẽ vượt qua con người trong hầu hết các lĩnh vực.

Tuy còn sớm để khẳng định, nhưng những tiến bộ hiện tại cho thấy AI, khi kết hợp với tự động hóa và robot quy mô lớn, đang đưa chúng ta tiến gần hơn đến viễn cảnh mà Roubini dự báo đó là sự kết thúc của hầu hết các công việc mang tính lặp đi lặp lại. Những gì đang diễn ra ở Đông Á, đặc biệt là Trung Quốc, chính là một lời tiên tri sống động về tương lai.

Hiện tại, Trung Quốc sở hữu gần 2 triệu robot công nghiệp, chiếm hơn một nửa tổng số robot trên toàn cầu. Không chỉ dừng lại ở quy mô, các nhà sản xuất Trung Quốc đã tạo ra những robot AI có thể thực hiện hàng loạt nhiệm vụ, từ trồng trọt, thu hoạch mùa màng cho đến lắp đặt và vệ sinh tấm pin mặt trời.

Bên cạnh đó, mức độ tự động hóa tại Trung Quốc đang đạt đến những giới hạn mới như:

- Hơn 90% quy trình trong sản xuất thiết bị điện tử, pin, tấm pin mặt trời, container và kho bãi đã được tự động hóa.

- Các nhà máy sản xuất xe điện (EV) hiện đại nhất có thể lắp ráp một chiếc xe chỉ trong 30 giây.

- BYD, gã khổng lồ xe điện Trung Quốc, đã triển khai 500 robot hình người đa nhiệm, có thể làm mọi thứ từ phân loại linh kiện, vặn vít, đến kiểm tra chất lượng sản phẩm bằng AI.

Cùng với đó, vai trò của con người trong các chuỗi cung ứng và dây chuyền sản xuất ngày càng thu hẹp. Đến năm 2030, Trung Quốc được dự báo sẽ chiếm gần một nửa sản lượng sản xuất toàn cầu, phần lớn nhờ vào vị thế tiên phong trong tự động hóa và AI.

Như vậy, công nghệ không chỉ thay đổi cách chúng ta làm việc mà nó đang định hình lại chính khái niệm "việc làm" của nhân loại.

AI không chỉ tối ưu hóa sản xuất và hậu cần mà nó đang tái định hình toàn bộ thị trường lao động

Những tiến bộ vượt bậc trong Mô hình ngôn ngữ lớn (LLM), như ChatGPT của Mỹ hay DeepSeek của Trung Quốc, đang cho thấy một thực tế đáng lo ngại đó là rất ít công việc còn được đảm bảo an toàn trước làn sóng tự động hóa.

Ngày nay, LLM không chỉ viết bài báo hay tài liệu kỹ thuật, mà còn có thể xem xét hợp đồng, phân tích hình ảnh y tế và tự động hóa thử nghiệm phần mềm, những nhiệm vụ vốn thuộc về con người.

Mark Zuckerberg, nhà sáng lập Facebook, đã dự đoán trong một cuộc phỏng vấn tháng trước rằng, AI có thể bắt đầu thay thế kỹ sư phần mềm ngay trong năm nay.

Ông nhấn mạnh: "AI sẽ đảm nhiệm công việc của các kỹ sư cấp trung ngay trong năm nay. Chúng ta sẽ sớm đạt đến điểm mà phần lớn mã nguồn trong các ứng dụng và AI sẽ được chính các kỹ sư AI phát triển, thay vì con người".

Với tốc độ tiến hóa như hiện nay, AI không chỉ hỗ trợ con người mà đang dần thay thế chúng ta trong nhiều lĩnh vực.

AI và sự dư dả: Liệu thu nhập cơ bản phổ quát có phải là giải pháp?

Nhà kinh tế Nouriel Roubini ủng hộ quan điểm của nhà tương lai học Peter Diamandis, đồng tác giả cuốn sách bán chạy "Abundance: The Future Is Better Than You Think" (tạm dịch: Sự sung túc: Tương lai tốt đẹp hơn bạn nghĩ).

Theo Diamandis, chúng ta đang tiến gần đến thời điểm có thể đáp ứng mọi nhu cầu thiết yếu của con người trên toàn cầu, mở ra một kỷ nguyên "dư dả" cho tất cả.

Giống như Roubini, Diamandis tin rằng AI, robot và công nghệ tiên tiến sẽ cách mạng hóa sản xuất, tạo ra hàng tiêu dùng gần như vô hạn với chi phí ngày càng giảm.

Điều này có thể kéo theo hiệu ứng giảm phát, giúp chi phí sinh hoạt thấp hơn. Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất không phải là sản xuất, mà là giữ cho nền kinh tế vận hành khi sự bất bình đẳng về của cải ngày càng trầm trọng.

Bất bình đẳng kinh tế đã ở mức kỷ lục và có thể tiếp tục gia tăng nếu không có các biện pháp can thiệp. Đây chính là lý do Roubini tin rằng thu nhập cơ bản phổ quát (UBI) sẽ trở thành nhu cầu tất yếu.

Ông cho rằng, AI có thể tạo ra khối tài sản khổng lồ để tài trợ cho UBI, đảm bảo mọi người vẫn có sức mua ngay cả khi công việc truyền thống dần biến mất.

Nhận thức được tác động to lớn của AI, nhiều nhà lãnh đạo công nghệ như Elon Musk, Sam Altman (OpenAI) và Jack Dorsey (đồng sáng lập Twitter) đã lên tiếng ủng hộ UBI. Các tập đoàn lớn như Google, Apple và Cisco thậm chí đã tài trợ cho các dự án thử nghiệm mô hình này.

Một nghiên cứu của Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) nhấn mạnh rằng, thời điểm triển khai UBI là yếu tố then chốt. Nếu thực hiện quá sớm, nó có thể ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của một quốc gia.

Hơn nữa, để UBI thực sự hiệu quả, nó không thể hoạt động riêng lẻ mà cần đi kèm với những cải cách lớn về hệ thống thuế và mạng lưới an sinh xã hội.

Sức khỏe cho tất cả mọi người

Dù sớm hay muộn, một thế giới không có việc làm sẽ trở thành một dấu mốc quan trọng trong lịch sử nhân loại.

Nếu thế kỷ 20 chứng kiến máy móc làm suy giảm giá trị kinh tế của sức mạnh thể chất, thì thế kỷ 21, AI sẽ thách thức giá trị của kiến thức chuyên môn, từ kế toán, kiến trúc đến luật pháp.

Với nhiều người, công việc không chỉ là phương tiện kiếm sống mà còn là một phần bản sắc, xác định địa vị xã hội và mang lại cảm giác thành tựu. Khi sự an toàn của việc làm dần biến mất, xã hội sẽ cần tìm kiếm những giá trị mới và một lối sống có ý nghĩa hơn.

Trong đó, ngành công nghiệp chăm sóc sức khỏe, với trọng tâm là sức khỏe tinh thần, tâm linh và thể chất có thể là một trong những lĩnh vực hưởng lợi lớn nhất.

Dự kiến, lĩnh vực này sẽ tăng trưởng từ 9% đến 12,5% trong thập kỷ tới, vượt xa tốc độ tăng trưởng kinh tế nói chung. Không chỉ cung cấp các dịch vụ y tế truyền thống, ngành này còn mở rộng sang các lĩnh vực như trải nghiệm chăm sóc sức khỏe cộng đồng, trị liệu nhóm, đào tạo chánh niệm và các chương trình phát triển tư duy toàn diện.

Dù AI có thể tác động đến ngành chăm sóc sức khỏe, nhưng những công việc đòi hỏi lòng trắc ẩn và sự kết nối giữa con người với con người sẽ phần lớn được bảo vệ khỏi làn sóng tự động hóa.

Đông Á có những lý do mang tính nhân khẩu học để dẫn đầu cuộc cách mạng AI. Nhật Bản, với độ tuổi trung bình 49 và tiếp tục tăng, đang tiến gần đến tỷ lệ 1:1 giữa người lao động và người phụ thuộc trong vòng 20 năm tới. Trung Quốc và Hàn Quốc cũng đối mặt với những thách thức nhân khẩu học tương tự.

Dù là khu vực có dân số già nhất thế giới, Đông Á lại có tiềm năng trở thành người tiên phong trong kỷ nguyên hậu lao động. Khu vực này không chỉ sản xuất phần lớn phần cứng phục vụ Công nghiệp 4.0 mà còn không bị gánh nặng bởi những hoài nghi về AI như phương Tây.

Trung Quốc thậm chí đã chủ động đưa AI vào giáo dục, chuẩn bị cho thế hệ tương lai sẵn sàng thích nghi với thế giới mới. Tháng 12 năm ngoái, Bộ Giáo dục Trung Quốc đã ban hành hướng dẫn yêu cầu học sinh tiểu học làm quen và trải nghiệm AI, trong khi học sinh trung học được đào tạo để hiểu và ứng dụng các khái niệm AI trong thực tiễn.

Phan Văn Hòa